Σκέψεις για την συλλογή της Κατερίνας Θανοπούλου "Ζώσα Μνήμη" |Τεχνοχώρος Φάμπρικα-Κεραμεικός, 30 Ιουνίου 2021
“...την ζωήν και τον θάνατον δέδωκα προ προσώπου υμών, την ευλογίαν και την κατάραν΄ έκλεξαι την ζωήν συ...”[1]
Τούτη είναι η μέγιστη και έσχατη Επιλογή με την οποία καταλήγει η βιβλική Πεντάτευχος, η Τορά, καθώς ο προφήτης-πρωτεργάτης της Εξόδου πεθαίνει ατενίζοντας από μακριά αλλά βλέποντας την καθαρά, την μελλούμενη, ονειρεμένη Γη της Υπόσχεσης, τον Ου Τόπο, στον οποίο δεν θα φτάσει ο ίδιος ποτέ.
Ο απόηχος του τέλους γίνεται απαρχή, προμετωπίδα στην Ζώσα Μνήμη, το νέο ποιητικό βιβλίο της Κατερίνας Θανοπούλου:
Ας επιλέξουμε
ζωή εν ζωή ή θάνατο εν ζωή
Η κρίσιμη αυτή επιλογή δεν γίνεται τυφλά ή στην τύχη ούτε με ιστορική αμνησία. Καθόλου τυχαία το θέμα της Μνήμης διαρκώς επανέρχεται στην ποίηση της Κατερίνας Θανοπούλου, σαν μια πληγή που παραμένει ανοιχτή και κινδυνεύει να κακοφορμίσει.
Γράφαμε σχετικά με την προηγούμενη συλλογή της με τον χαρακτηριστικό πάλι τίτλο Άπνοια Μνήμη:
“ Η μνήμη, όμως, κινδυνεύει διαρκώς με αφανισμό στους Μοντέρνους Καιρούς, προπαντός στην εποχή της αστικής παρακμής και της πνιγηρής άπνοιας. Στον τίτλο του ποιητικού βιβλίου Άπνοια Μνήμη εγγράφεται μια αντίφαση, μια ενότητα ασυμβίβαστων κι αλληλοσυγκρουόμενων αντιθέτων. Πώς να θυμηθείς όταν πνίγεσαι;”[2]
Στις μέρες μας, η κραυγή I can’t breath – “Δεν μπορώ να ανασάνω” , η ύστερη κραυγή του George Floyd καθώς τον έπνιγε το γόνατο του αστυνομικού οργάνου της τάξης τους, έγινε πανανθρώπινη. Μια ύστατη κραυγή που ζητά την Ζωή.
Η Ζώσα Μνήμη δεν είναι απλώς μια επιμέρους μνήμη που καταφέρνει να παραμένει ζωντανή, ένα χνάρι. Είναι μνήμη που ξεσηκώνεται κι αντιστέκεται στο κυρίαρχο Zeitgeist, το αντιπνευματικό “πνεύμα” των καιρών , το αντι-πνεύμα των Κυριάρχων που επιβάλει την λήθη. Την λήθη όχι του ενός ή του άλλου μεμονωμένου γεγονότος απλώς, που θίγει λίγο ή πολύ τα συμφέροντά τους και το σύστημα εκμετάλλευσης. αλλά την λήθη της ίδιας της Ζωής, που είναι πια ασύμβατη με παρακμασμένο σύστημά τους. Αυτό δεν είναι και το φοβερό μήνυμα της “τέλειας καταιγίδας” που σαρώνει τον πλανήτη συνδυάζοντας μαι άλυτη παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, κλιματική αλλαγή και πανδημία;
Πάνω από εάν χρόνο τώρα οι εκατόμβες των νεκρών αποκλείονται από τους ίδιους τους οικείους τους. Έτσι κι αλλιώς κορυφώνεται μια διαδικασία που διαπερνά όλη την αστική νεωτερικότητα: ο θάνατος και οι νεκροί εξοβελίζονται από κάθε συνάφεια με την κοινωνική ζωή. Το πένθος ολοένα εμποδίζεται, πνίγεται ή και γίνεται αδύνατο, όπως στην πανδημία, γιατί μπορεί να υπάρξει μονάχα σαν συλλογική τελετουργία. Το μοιράζεσαι ή δεν συντελείται. Και πώς να μην γίνεται αδύνατο το πένθος όταν ο κοινωνικός δεσμός θρυμματίζεται πια;
Το τίμημα είναι βαρύτατο. Δεν ξεχνιούνται μονάχα οι υπάρξεις που πήρε το θάνατος αλλά η ίδια η Ζωή. Οι κρατούντες επέλεξαν για μας χωρίς εμάς κι ενάντιά μας, τον θάνατο εν ζωή. Μας απαγορεύουν την μνήμη για να μας αποκλείσουν όχι μόνο από το παρελθόν αλλά από το απειλητικό γι’ αυτούς μέλλον. Ας θυμηθούμε τα λόγια του Giles Deleuze για την μνήμη: “ Είναι μια λειτουργία υπόσχεσης, εμπλοκής για το μέλλον, μία μνήμη του ίδιου του μέλλοντος. Το να θυμάσαι μια υπόσχεση που έγινε δεν είναι το να θυμάσαι εκ νέου ότι την έκανες σε μια ορισμένη στιγμή του παρελθόντος αλλά ότι πρέπει να την εκπληρώσεις σε μια ορισμένη στιγμή στο μέλλον”[3]
Η υπόσχεση είναι η διεκδίκηση κι επιλογή της ίδιας της Ζωής, στην πληρότητά της. Η Ζώσα Μνήμη αυτής της διεκδίκησης κι επιλογής για το Μέλλον.
Γιατί “La vida es bella-Η ζωή είναι ωραία” σύμφωνα και με το τίτλο ενός ποιήματος της Κατερίνας Θανοπούλου που επαναφέρει ζωντανή την μνήμη, ακριβώς, των τελευταίων λόγων του μεγάλου εξόριστου επαναστάτη Λεβ Νταβίντοβιτς Τρότσκυ που έγραφε στην Διαθήκη του λίγο πριν δολοφονηθεί από την Γκεπεού:
“ Η ζωή είναι όμορφη. Ας την καθαρίσουν οι αυριανές γενιές από κάθε ασκήμια, κάθε καταπίεση και βία, και ας την χαρούν σε όλη την πληρότητά της.”[4]
Όταν στον “Αιώνα ήταν μεσάνυχτα”, κατά την ανεπανάληπτη ρήση του Victor Serge, μέσα στον ζόφο κολοσσιαίων ηττών του εργατικού επαναστατικού κινήματος , υψώθηκε τούτος ο ύμνος στην διαρκή επανάσταση της Ζωής.
Και ιδού ορισμένοι καίριοι στίχοι από την La vida es bella της Κατερίνας Θανοπούλου[5]
Άξαφνα
μέσα στην ήττα
στη φλόγα του χορού
-γέλιο
της πορφυρένιας κόρης-
οι κάνες υποκλίνονται
Φωνή κρυμμένη
επιθυμίας
διστακτική πια,
στο όνειρο
Ματιά
δακρύων λάμπει
μπρος στους προδότες
Πόσα δεσμά σκορπά
αυτή η πίστη
Αντάμα με την εξουσία
λιώνουν το μέταλλο
Ο ρόλος μας η Γέννα
Η Γέννα μόνη
χωρίς καμία επιδίωξη
Κάτι θα ήξερε
γελώντας
εκείνος με το
κόκκινο γαρύφαλλο
……….
Ιδού λοιπόν που ανταμώνουν τα ουτοπικά συναμφότερα, ο Τρότσκυ με τον Μπελογιάννη κι όλους κι όλες, που θυσιάσανε την ζωή τους για την Ζωή της ανθρωπότητας!
Μπορεί να είναι αβάσταχτη η πικρία των διαψεύσεων κι ανυπόφορος ο κυνισμός όσων σπείρανε και ποδοπάτησαν τις λαϊκές προσδοκίες. Μα και το πείσμα μας αλύγιστο: δεν θα τους περάσει, non passaran!
Όπως λέει και η ποιήτριά μας
Ξέρουμε
Ψάχνουμε αναπάντητα γιατί
ενώ ξέρουμε
Ό,τι ανέχεσαι συναντάς
Ό,τι δέχεσαι θα εισπράξεις
Ψάχνουμε πέλαγα ανεξερεύνητα ενώ φοβόμαστε.
3
Ό,τι ονειρεύεσαι το μοιράζεσαι
Ό,τι πιστεύεις το παλεύεις
Ψάχνουμε διέξοδο
ενώ κλεινόμαστε.
Ό,τι επιλέγεις ζεις
Ό,τι είσαι φαίνεται.
Μεταξύ Σκύλας και Χάρυβδης
άλλο πέλαγος διαλέγω
Κίρκη πλανεύτρα
τους συντρόφους μου δεν θα πάρεις[6]
Κι ακόμα τούτο που σωστά η ποιήτρια το ονομάζει
Το μείζον
Στους καιρούς
που οι σεισμοί ξεριζώνουν
δεν λες αρκεί
να σκουπίσω τα πεσμένα φύλλα
Η αλήθεια υπάρχει
στα γρατζουνισμένα χέρια
στα μάτια που μπορούν να δουν
όχι την σπιθαμή
μα τον κόσμο ολάκερο[7]
Όχι, small is NOT beautiful, αν τούτο σημαίνει να αρκείσαι στο λίγο και στο μίζερο, από φόβο μπροστά σε ό,τι η σκιά του το δείχνει θεόρατο. Να έχουμε μάτια να δουν τον κόσμο ολάκερο, τον γέρικο κόσμο που πεθαίνει, τον Ερχόμενο Κόσμο της Γέννας, να έχουμε μάτια να δουν το μικρό στο τάχα μεγάλο και , μαζί με τον William Blake, να δούμε το άπειρο σε ένα κόκκο άμμου- στους μαχητές της πρώτης γραμμής!
Στην αυγή των Νέων Καιρών ένα πρωτοπόρος που σημάδεψε, μαζί με τον Αβερρόη, τον νου και την καρδιά του altissimo poeta Dante Alighieri, ο Ιωακείμ της Καλαβρίας ή Gioachino di Fiore κήρυξε την ανατροπή του κόσμου τούτου και τον ερχομό της Βασιλείας του ζωοποιού Πνεύματος. Οι σύντροφοί του που με τους πυρφόρους δαυλούς τους είχανε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των αρχόντων, κοσμικών και εκκλησιαστικών, υμνούσαν την Ζωή και το Πνεύμα με τα ακόλουθα αθάνατα λόγια
Vita vitalis
Dulcis et amabilis
Semper memorabilis
Ζωή ζωντανή
γλυκιά κι αγαπημένη
ποτέ λησμονημένη
Είναι ο ύμνος της Ζωής που τον απόηχό του ακούει κι η Κατερίνα Θανοπούλου
Άξαφνα
μέσα στη νύχτα
ένα τραγούδι
κόκκινο σαλπάρει
στις θάλασσες
της ανάγκης[8]
Αθήνα 29-30, 2021
[1]Δευτερονόμιον 30:19
[2]Σ. Μιχαήλ, Ψυχόκοσμος, Ομιλία στην παρουσίαση του ποιητικού βιβλίου Άπνοια Μνήμη της Κατερίνας Θανοπούλου, Εικαστικός Κύκλος Sianti, Αθήνα 9 Απριλίου 2019.
1
[3]Gilles Deleuze, Nietzsche et la philosophie, PUF (1962) 1991 σ.154
[4]Λέων Τρότσκι, Ημερολόγιο της Εξορίας 1935-Διαθήκη 1940, Άγρα 2015, σελ. 238
[5]Κατερίνα Θανοπούλου, Ζώσα Μνήμη , Άπαρσις 2021 σελ. 31
2
[6]όπ. σελ. 36
[7]όπ. σελ. 39
4
[8]όπ. σελ.32
5
