Βολιβία: Από το περσινό πραξικόπημα στις εκλογές του Οκτώβρη

Η πτώση του Έβο

Έναν χρόνο πριν, οι καταγγελίες για εκλογικές παρατυπίες στην νίκη του Έβο Μοράλες βρήκαν «πάτημα» στη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια τμήματος του πληθυσμού ενάντια στη διακυβέρνηση MAS και προκάλεσαν μαζικές διαδηλώσεις που αμφισβητούσαν την επανεκλογή του. Σε αυτές τις διαδηλώσεις, έκανε τη δυναμική της εμφάνιση η (πολύ καλά οργανωμένη στη Βολιβία) ακροδεξιά, διεξάγοντας στους δρόμους ένα βίαιο «αντικομμουνιστικό» και «αντι-ιθαγενικό» πογκρόμ, στη διάρκεια του οποίου έλαμψε το άστρο του διαβόητου «μάτσο Καμάτσο». Έπειτα τη σκυτάλη πήραν η αστυνομία και ο στρατός: η πρώτη προσχωρώντας μαζικά στην ακροδεξιά «ανταρσία» και ο δεύτερος «ζητώντας» από τον Μοράλες να παραιτηθεί. 

Το πραξικόπημα ολοκληρώθηκε με τη συγκρότηση της κυβέρνησης Άνιεζ, μιας συμμορίας φανατικών ρατσιστών. Ακολούθησαν οι εβδομάδες της ηρωικής αντίστασης στο πραξικόπημα, όταν το βολιβιανό κίνημα «θυμήθηκε» τις συγκλονιστικές μαχητικές του παραδόσεις από την άγρια περίοδο 2002-05. 

Αυτή η αποφασιστική σύγκρουση έληξε με έναν εύθραστο και αμφιλεγόμενο συμβιβασμό. Η μαζική μαχητική κινητοποίηση μπλόκαρε τα σχέδια των πραξικοπηματιών να ολοκληρώσουν τη νίκη τους εξολοθρεύοντας το MAS και τους υποχρέωσε σε αναδίπλωση και  διάλογο μαζί του. Στο ίδιο το MAS, υπήρξε δισταγμός για συνέχεια/κλιμάκωση της σύγκρουσης, οπότε αποδέχθηκε τη λύση του διαλόγου. Οι δυνάμεις καταστολής αποσύρθηκαν από τους δρόμους, οι διαδηλώσεις σταμάτησαν, η πραξικοπηματική κυβέρνηση Άνιεζ αναγνωρίστηκε ως «μεταβατική» και έγινε δεκτή η επέκταση της θητείας της ως τον Μάη, όταν και ορίστηκαν οι εκλογές (παρά την αρχική της υπόσχεση ότι ανέλαβε μόνο για να οργανώσει την «άμεση διεξαγωγή νέων εκλογών»). 

Στο δρόμο για τις κάλπες

Στο διάστημα που ακολούθησε, η «μεταβατική» Άνιεζ αξιοποίησε τον έλεγχο του κράτους για να επιβάλει τετελεσμένα: αλλαγές διοικήσεων στο κράτος και στις ένοπλες δυνάμεις, διασφάλιση ατιμωρησίας στους κατασταλτικούς μηχανισμούς, βήματα αντιστροφής της εξωτερικής πολιτικής Μοράλες, «δουλειές» με επιχειρηματίες κ.ο.κ.

Εν τω μεταξύ, στο MAS εκδηλώθηκε μια αντιπαράθεση γύρω από τις κομματικές υποψηφιότητες στην κάλπη. Η απόφαση των κοινωνικών οργανώσεων βάσης ήταν ένα ιθαγενικό δίδυμο: ο Νταβίντ Τσοκεχουάνκα ως πρόεδρος (πρώην υπ. Εξωτερικών και γ.γ. της ALBA, με παρελθόν στα κινήματα) και ο Αντρόνικο Ροντρίγκεζ ως αντιπρόεδρος (νεαρό στέλεχος των «κοκαλέρος» που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντίσταση στο πραξικόπημα και έκανε λόγο για «ανάγκη αυτοκριτικής» στο MAS). Αυτή η απόφαση ανατράπηκε από την εξόριστη ηγεσία στο Μπουένος Άιρες, με τον Μοράλες να προτείνει ως αντιπρόεδρο τον Τσοκεχουάνκα, επιφυλάσσοντας τη θέση του προέδρου στον Λουίς Αλμπέρτο Άρτσε Κατακόρα (σπουδαγμένος στο εξωτερικό, υπουργός Οικονομικών από το 2006 και γνωστός ως εκπρόσωπος της «πραγματιστικής» πτέρυγας του MAS). Η επιλογή Κατακόρα επικρίθηκε από τις οργανώσεις βάσης, αλλά η επιβολή της από τον Μοράλες έγινε δεκτή «στο όνομα της ενότητας». 

Η πανδημία ως ευκαιρία 

Το ξέσπασμα της πανδημίας την άνοιξη οδήγησε στην συναινετική απόφαση για αναβολή των εκλογών. Το ελεγχόμενο από την πλειοψηφία του MAS κοινοβούλιο ζήτησε αυτές να γίνουν «μέσα στους επόμενους 3 μήνες». Η Άνιεζ αγνόησε αυτήν την απόφαση, ορίζοντας τις εκλογές για το Σεπτέμβρη. Στη διάρκεια του καλοκαιριού, πάνω σε μια «πρόβλεψη» για κορύφωση της διάδοσης του ιού, οι εκλογές μεταφέρθηκαν και πάλι για τις 20 Οκτώβρη. Η καχυποψία απέναντι στην Άνιεζ είναι απολύτως δικαιολογημένη. Η επιβολή lockdown υπήρξε δρακόντεια (έξοδος από το σπίτι μια φορά τη βδομάδα) και συνοδεύτηκε από μια ποινικοποίηση της «παραπληροφόρησης» που θεωρήθηκε στοχοποίηση κάθε αντικυβερνητικής φωνής. Η προώθηση διώξεων εναντίον του Μοράλες και στελεχών του MAS, καθώς και η διαχείριση των κρατικών πόρων για τις συνέπειες του lockdown δημιούργησαν στην Άνιεζ τον πειρασμό να παρατείνει διαρκώς τη θητεία της και να αναβάλει την εκλογική αναμέτρηση -καθώς το MAS, παρά την κρίση του, παραμένει το πιο μαζικό κι οργανωμένο κόμμα στη Βολιβία. Η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουν κάνει μια σειρά καταγγελιών για τα «πολιτικά κίνητρα» των δικαστικών διώξεων κατά στελεχών του MAS. 

Επιπλέον, η κυβέρνηση Άνιεζ δεν χάνει χρόνο όσο παρατείνεται η θητεία της. Στα τέλη του καλοκαιριού, ανακοινώθηκε η στροφή της Βολιβίας σε πολιτική «πολέμου κατά των ναρκωτικών» («Βολιβία Ελεύθερη από Ναρκωτικά»), που στρέφεται στην οικονομική εξόντωση ή και την ανοιχτή καταστολή των «κοκαλέρος» καλλιεργητών, που κατηγορούνται συλλήβδην ως «ναρκο-τρομοκράτες». Εγκαταλείπεται βίαια η πολιτική Μοράλες («Κοινοτικός Έλεγχος της Κόκας») η οποία έδινε έμφαση στη στήριξη και τον αποφασιστικό ρόλο των κοινοτήτων, την ενθάρρυνση της αβλαβούς καλλιέργειας και χρήσης της κόκας, την αποσύνδεση με το διεθνές εμπόριο, που είχε χαιρετιστεί στο παρελθόν ως «βέλτιστη πρακτική» από διεθνείς θεσμικούς φορείς και ΜΜΕ. 

Μια νέα σύγκρουση

Είναι όλοι αυτοί οι λόγοι, που πυροδότησαν μια νέα αντιπαράθεση στο δρόμο στη διάρκεια του Αυγούστου. Η ανακοίνωση της νέας αναβολής των εκλογών (η Άνιεζ θα συμπληρώσει «αισίως» έναν χρόνο θητείας αντί για λίγες εβδομάδες) πυροδότησε μεγάλες διαδηλώσεις που συνοδεύτηκαν από αποκλεισμούς μεγάλων δρόμων. Με τη συμμετοχή ιθαγενικών οργανώσεων και της εργατικής συνομοσπονδίας COB, δεκάδες δρόμοι αποκλείστηκαν για 2 εβδομάδες. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην κινητοποίηση «ενοποιήθηκαν» ιθαγενικές οργανώσεις που πρόσκεινται στο MAS μαζί με άλλες που είναι επικριτικές απέναντί του, ενώ και η COB που έπαιξε κεντρικό ρόλο στο κάλεσμα κινητοποιήσεων έχει πάρει ανοιχτά αποστάσεις από τον Μοράλες τα τελευταία χρόνια. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι πλάι στο αίτημα για μη-αναβολή των εκλογών, εμφανίστηκε και το αίτημα για άμεση παραίτηση της Άνιεζ. 

Η κυβέρνηση φοβήθηκε τη μετωπική σύγκρουση και δεν εισάκουσε τις φωνές των «σκληρών» για καταστολή των διαδηλώσεων, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις ανέλαβαν πρωτοβουλία οι ακροδεξιές συμμορίες, με αποτέλεσμα συγκρούσεις σε κάποια μπλόκα. Η απόφαση του Εκλογικού Δικαστηρίου για διεξαγωγή των εκλογών στις 18 Οκτώβρη οδήγησε σε άδοξο τερματισμό των κινητοποιήσεων. Άλλοι εκτίμησαν ότι ηττήθηκε η προσπάθεια μετά την οριστική γνωμοδότηση, ενώ άλλοι ικανοποιήθηκαν από τη δέσμευση ότι «είναι οριστικό ότι τότε θα γίνουν όντως». Είχε μεσολαβήσει βέβαια και η έκκληση Μοράλες για τερματισμό των κινητοποιήσεων, επικαλούμενος το φάντασμα «προβοκάτσιας που θα μας σύρει σε νέο κύκλο βίας» και ζητώντας όλη η ενέργεια να κατευθυνθεί στην επίτευξη «εκλογικής πλειοψηφίας». 

Η Άνιεζ δεν έχασε άλλη μια ευκαιρία να επιτεθεί. Αποδίδει -παντελώς αστήρικτα- στα μπλόκα την έλλειψη αναπνευστήρων σε κάποια νοσοκομεία και απειλεί να παραπέμψει στη Χάγη στελέχη των κινητοποιήσεων (και τον Μοράλες) για… «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας»!

Στην τελική ευθεία 

Σε όλες τις δημοσκοπήσεις, ο Άρτσε Κατακόρα προηγείται, με τον Κάρλος Μέσα (ο ηττημένος του περασμένου Οκτώβρη, που κάλεσε στις διαδηλώσεις αλλά διαφοροποιήθηκε -διακριτικά- από τις αγριότητες κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος και θεωρείται η «μετριοπαθής κεντροδεξιά») στη δεύτερη θέση. Η Άνιεζ ανταγωνιζόταν τον Καμάτσο για την τρίτη θέση και την «εξαργύρωση» του ρόλου που έπαιξε ο καθένας (η μεν στο κράτος και ο δε στο δρόμο) κατά τη διάρκεια του «αντι-ιθαγενικού αγώνα». Άλλοι υποψήφιοι (ο «κεντρώος» Κιρόγα, ο ευαγγελιστής δεξιός Τσι Χιουν Τσουνγκ) συγκεντρώνουν μικρά ποσοστά, αλλά συμβάλουν στον κατακερματισμό των αντιπάλων του MAS. 

Ο στόχος του MAS είναι η διατήρηση της πλειοψηφίας στη Βουλή και η νίκη στις προεδρικές από τον πρώτο γύρο (πάνω από 40% και τουλάχιστον 10 μονάδες διαφορά από τον δεύτερο). Το γεγονός ότι αυτό το σενάριο συγκέντρωνε πιθανότητες (λόγω του κατακερματισμού της Δεξιάς) οδήγησε την Άνιεζ να αποσυρθεί τελικά από την κούρσα στην τελική ευθεία, ζητώντας «ενοποίηση της αντι-MAS ψήφου», αλλά χωρίς να διευκρινίσει αν πριμοδοτεί τον Μέσα (για να ψαλιδίσει τη διαφορά από τον Άρτσε) ή τον Καμάργκο (για να αναδειχθεί αυτός βασικός αντίπαλος του Άρτσε σε πιθανό δεύτερο γύρο). Όλα τα σενάρια για τις 18 Οκτώβρη είναι ανοιχτά, χωρίς να αποκλείεται η ίδια η εκλογική μάχη να αποτελέσει το πρελούδιο μιας νέας αποφασιστικής σύγκρουσης (αμφισβήτηση του αποτελέσματος, κινητοποίηση στο δρόμο ή των κρατικών μηχανισμών κ.ο.κ.)… 

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά