Χιλή: 50 χρόνια μετά την ατιμία

Το πρα­ξι­κό­πη­μα κατά της κυ­βέρ­νη­σης του προ­έ­δρου της Χιλής Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε, που έγινε στις 11 Σε­πτεμ­βρί­ου 1973, έκλει­σε με βά­ναυ­σο και βίαιο τρόπο το δρόμο που είχαν πάρει αρ­κε­τές χώρες της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής στην κα­τεύ­θυν­ση ενός κράτους πρό­νοιας και εθνι­κής κυ­ριαρ­χίας πάνω στους φυσικούς τους πόρους. Η Χιλή προ­α­νήγ­γει­λε αυτό που επρό­κει­το να συμ­βεί σε όλο τον κόσμο τα επό­με­να δέκα χρό­νια: την αντε­πί­θε­ση του ιμπε­ρια­λι­σμού, ει­δι­κό­τε­ρα των Ηνω­μέ­νων Πο­λι­τειών, κατά των πο­λι­τι­κών ανα­δια­νο­μής του ει­σο­δή­μα­τος, της εν­δο­γε­νούς βιο­μη­χα­νι­κής ανά­πτυ­ξης και της οι­κο­δό­μη­σης αυτού που έγινε γνω­στό ως κρά­τος πρό­νοιας", εξη­γεί ο Éric Toussaint, ιδρυ­τής της Επι­τρο­πής για την κα­τάρ­γη­ση των πα­ρά­νο­μων χρεών (www.​cadtm.​org) και μέλος του επι­στη­μο­νι­κού συμ­βου­λί­ου της Association pour la Taxation des Transactions Financières (ATTAC) της Γαλ­λί­ας.

Πε­νή­ντα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, το πρα­ξι­κό­πη­μα κατά της νό­μι­μα εκλεγ­μέ­νης κυ­βέρ­νη­σης του Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε ση­μα­το­δο­τεί ένα ιστο­ρι­κό ση­μείο: την επι­βο­λή ενός μο­ντέ­λου, το οποίο γνω­ρί­ζου­με ως νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο, μέσω της χρή­σης βά­ναυ­σης βίας κατά των λαϊ­κών τά­ξε­ων", προ­σθέ­τει σε συ­νέ­ντευ­ξή του στη La Jornada.

"Το νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο μο­ντέ­λο, είτε πρό­κει­ται για την εκ­δο­χή του Πινοτσέτ στη Χιλή, είτε για του Κάρ­λος Μένεμ στην Αρ­γε­ντι­νή, είτε για του Κάρ­λος Σα­λί­νας ντε Γκορ­τά­ρι στο Με­ξι­κό, έχει απο­τύ­χει, παρά τα λόγια για ένα δήθεν θαύμα. Από ιστο­ρι­κή σκο­πιά, για τη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή αντι­προ­σώ­πευε την ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση και την "ανα-πρω­το­γε­νο­ποί­η­ση"[1] (= την οπι­σθο­δρό­μη­ση μιας οι­κο­νο­μί­ας που είχε υπο­στεί μια δια­δι­κα­σία δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νης εκ­βιο­μη­χά­νι­σης προς μια με­γα­λύ­τε­ρη εξάρ­τη­ση από τις εξα­γω­γές πρώ­των υλών -πε­τρέ­λαιο, φυ­σι­κό αέριο, στε­ρεά ορυ­κτά, αγρο­τι­κά προ­ϊ­ό­ντα-) των οι­κο­νο­μιών της, ση­μειώ­νει ο Éric Toussaint, επι­κρι­τής των πο­λι­τι­κών των διε­θνών χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών ορ­γα­νι­σμών ένα­ντι των χωρών του Νότου, διε­θνι­στής και ηγέ­της κι­νη­μά­των όπως το Πα­γκό­σμιο Κοι­νω­νι­κό Φό­ρουμ.

Το πρα­ξι­κό­πη­μα κατά του Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε επέ­βα­λε ένα οι­κο­νο­μι­κό μο­ντέ­λο αντί­θε­το στις λαϊ­κές τά­ξεις

Το δι­κτα­το­ρι­κό κα­θε­στώς του Αου­γκού­στο Πινοτσέτ, του στρα­τη­γού που ηγή­θη­κε του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος κατά του προ­έ­δρου Αλιέ­ντε, εγκαι­νί­α­σε το νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο κύμα και την εφαρ­μο­γή ενός οι­κο­νο­μι­κού και πο­λι­τι­κού μο­ντέ­λου. Σύμ­φω­να με τον Toussaint, η Χιλή απο­τέ­λε­σε το ερ­γα­στή­ριο για την επι­βο­λή αυτού του μο­ντέ­λου, το οποίο βα­σι­ζό­ταν, με­τα­ξύ άλλων, στη μεί­ω­ση της πα­ρέμ­βα­σης του δη­μό­σιου τομέα στη ρύθ­μι­ση των οι­κο­νο­μι­κών δρα­στη­ριο­τή­των, στην ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση στρα­τη­γι­κών πόρων και στη με­τα­βί­βα­ση υπη­ρε­σιών όπως η υγεία και η εκ­παί­δευ­ση σε ιδιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις [2].

Η Χιλή απο­τέ­λε­σε το ερ­γα­στή­ριο για την επι­βο­λή του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου, το οποίο βα­σί­ζε­ται στη μεί­ω­ση της πα­ρέμ­βα­σης του δη­μό­σιου τομέα στη ρύθ­μι­ση των οι­κο­νο­μι­κών δρα­στη­ριο­τή­των, στην ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση στρα­τη­γι­κών πόρων και στη με­τα­βί­βα­ση υπη­ρε­σιών όπως η υγεία και η εκ­παί­δευ­ση σε ιδιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις.

Με όρους οι­κο­νο­μι­κών πο­λι­τι­κών, το στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα της Χιλής διε­ξή­χθη μέσα σε ένα ιδιαί­τε­ρο πλαί­σιο, σύμ­φω­να με τον Éric Toussaint: οι προη­γού­με­νες δε­κα­ε­τί­ες είχαν ση­μα­δευ­τεί από τις πο­λι­τι­κές προ­ώ­θη­σης της ανά­πτυ­ξης από το κρά­τος, που εφαρ­μό­στη­καν στο τέλος του Β' Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου στις χώρες του Βορρά. Σε αυτό το πε­ρι­βάλ­λον, οι­κο­νο­μο­λό­γοι όπως ο Μίλ­τον Φρί­ντμαν, ο οποί­ος εκ­παί­δευ­σε στο Πα­νε­πι­στή­μιο του Σι­κά­γο τους κύ­ριους οι­κο­νο­μο­λό­γους που έθε­σαν σε εφαρ­μο­γή το οι­κο­νο­μι­κό μο­ντέ­λο της χι­λια­νής δι­κτα­το­ρί­ας, « ή αντι­δρα­στι­κοί στο­χα­στές εμπνευ­σμέ­νοι από τη λε­γό­με­νη Αυ­στρια­κή Σχολή ήλ­πι­ζαν, στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 1970, να βά­λουν τέλος σε μια πε­ρί­ο­δο άνω των τριών δε­κα­ε­τιών -ανά­λο­γα με την πε­ριο­χή- και υπο­στή­ρι­ξαν τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη στρο­φή, που στην πε­ρί­πτω­ση της Χιλής, επι­βλή­θη­κε κυ­ριο­λε­κτι­κά με την απει­λή πο­λυ­βό­λου ».

Οι πο­λι­τι­κές που επι­βλή­θη­καν στη Χιλή από το 1973 και μετά "είχαν ως στόχο να θέ­σουν τέρμα σε μια πε­ρί­ο­δο, η οποία διέ­φε­ρε από πε­ριο­χή σε πε­ριο­χή, πε­ρί­που 35 ετών κεϋν­σια­νών πο­λι­τι­κών στο Βορρά και στο Νότο[3], πο­λι­τι­κών που διεκ­δι­κού­σαν τόσο μια ορι­σμέ­νη αυ­το­νο­μία από τον ιμπε­ρια­λι­σμό όσο και πα­ρα­χω­ρή­σεις από μέ­ρους των κυ­ρί­αρχων τάξεων προς τις λαϊ­κές τά­ξεις. Ανα­φέ­ρο­μαι σε μια πε­ρί­ο­δο που, στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, πε­ρι­λαμ­βά­νει τις προ­ε­δρί­ες του Lázaro Cárdenas (Λά­σα­ρο Κάρ­ντε­νας) στο Με­ξι­κό, του Juan Domingo Perón (Χουάν Ντο­μίν­γκο Περόν) στην Αρ­γε­ντι­νή και του Getulio Vargas (Ζε­τού­λιο Βάρ­γκας) στη Βρα­ζι­λία, που συ­νέ­χι­σαν εκεί­νες των Juscelino Kubitschek και Joao Goulart. Η Χιλή απο­τέ­λε­σε, επο­μέ­νως, προ­άγ­γε­λο του τι επρό­κει­το να ακο­λου­θή­σει στα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν το πρα­ξι­κό­πη­μα. Πρό­κει­ται για μια ιστο­ρι­κή ημε­ρο­μη­νία, επει­δή ση­μα­το­δο­τεί την έναρ­ξη της ευ­ρεί­ας αντε­πί­θε­σης κατά των κεϋν­σια­νών πο­λι­τι­κών προ­ώ­θη­σης της ανά­πτυ­ξης από το κρά­τος και των ανα­πτυ­ξια­κών πο­λι­τι­κών που εφαρ­μό­στη­καν στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, όπως το πρό­τει­νε η CEPAL".

"Το πρα­ξι­κό­πη­μα του Πινοτσέτ ήταν "η αρχή ενός τα­ξι­διού προς τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κό­λα­ση", το οποίο πέ­ρα­σε σε μια νέα φάση όταν η Μάρ­γκα­ρετ Θά­τσερ ήρθε στην εξου­σία στο Ηνω­μέ­νο Βα­σί­λειο το 1979 και ο Ρό­ναλντ Ρέι­γκαν ανέ­λα­βε τον Λευκό Οίκο το 1980."

Το πρα­ξι­κό­πη­μα του Πινοτσέτ ήταν "η αρχή ενός τα­ξι­διού προς τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κό­λα­ση", το οποίο πέ­ρα­σε μια νέα φάση με την άνοδο στην εξου­σία της Μάρ­γκα­ρετ Θά­τσερ στο Ηνω­μέ­νο Βα­σί­λειο το 1979 και του Ρό­ναλντ Ρί­γκαν στον Λευκό Οίκο το 1980. "Πρό­κει­ται για μια ιστο­ρι­κή στρο­φή, την επι­βο­λή ενός οι­κο­νο­μι­κού μο­ντέ­λου μέσω της χρή­σης ωμής βίας κατά των ερ­γα­τι­κών τά­ξε­ων και των αρι­στε­ρών κι­νη­μά­των, όπως συ­νέ­βη επί­σης στην Ου­ρου­γουάη και την Αρ­γε­ντι­νή". Ήταν, προ­σθέ­τει, "μια τρο­με­ρή πε­ρί­ο­δος όσον αφορά την κα­τα­στο­λή στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή. Γι' αυτό μι­λά­με για ένα οι­κο­νο­μι­κό μο­ντέ­λο, το νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο μο­ντέ­λο, με μια πολύ σαφή συ­ντη­ρη­τι­κή πο­λι­τι­κή διά­στα­ση, που συ­νο­δεύ­ε­ται από μια μα­ζι­κή κα­τα­στο­λή από τις ένο­πλες δυ­νά­μεις, όπως συ­νέ­βη στη Χιλή και την Αρ­γε­ντι­νή".

Ο Éric Toussaint εφι­στά την προ­σο­χή στο γε­γο­νός ότι το πρα­ξι­κό­πη­μα στη Χιλή υπο­στη­ρί­χθη­κε όχι μόνο από τις Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, το στρα­τό τους και τις υπη­ρε­σί­ες πλη­ρο­φο­ριών και κα­τα­σκο­πεί­ας τους, αλλά και από χρη­μα­το­πι­στω­τι­κά ιδρύ­μα­τα όπως η Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα και το Διε­θνές Νο­μι­σμα­τι­κό Τα­μείο.

-Ποια οι­κο­νο­μι­κά συμ­φέ­ρο­ντα δη­μιούρ­γη­σαν τις συν­θή­κες ή στή­ρι­ξαν το πρα­ξι­κό­πη­μα κατά του προ­έ­δρου Αλιέ­ντε ;

-Ένας από τους λό­γους της κα­τάρ­ρευ­σης της κυ­βέρ­νη­σης Αλιέ­ντε ήταν η εθνι­κο­ποί­η­ση του χαλ­κού. Αυτή έθιξε με­γά­λες αμε­ρι­κα­νι­κές εται­ρεί­ες, που πίεσαν την αμε­ρι­κα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση και εν­θάρ­ρυ­ναν τον δεξιό χι­λια­νό στρα­τό. Το μο­ντέ­λο άρ­χι­σε στη συ­νέ­χεια να εφαρ­μό­ζε­ται μέσω μα­ζι­κών ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων και της « ανα-πρω­το­γε­νο­ποί­η­σης », της απε­λευ­θέ­ρω­σης των επεν­δύ­σε­ων και της αύ­ξη­σης του εξω­τε­ρι­κού χρέ­ους. Όλα αυτά βα­σί­στη­καν στην ιδέα ότι για την προ­σέλ­κυ­ση επεν­δύ­σε­ων ήταν απα­ραί­τη­τη η ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση και η ψή­φι­ση νόμων για την "προ­στα­σία" αυτών των επεν­δύ­σε­ων από την εθνι­κο­ποί­η­ση. Με την πά­ρο­δο των ετών, οι υπεύ­θυ­νοι για την οι­κο­νο­μι­κή πο­λι­τι­κή σε πολ­λές χώρες της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής κα­τέ­λη­ξαν να βε­βαιώ­νουν ότι δεν υπήρχε άλλος δρό­μος πέρα από την άσκη­ση τέ­τοιων οι­κο­νο­μι­κών πο­λι­τι­κών.

« Η Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή ιδιω­τι­κο­ποί­η­σε τις οι­κο­νο­μί­ες της και έγινε εξα­γω­γέ­ας πρώ­των υλών, ενώ κατά τις δε­κα­ε­τί­ες πριν από το πρα­ξι­κό­πη­μα, μια δια­δι­κα­σία εκ­βιο­μη­χά­νι­σης βρι­σκό­ταν σε εξέ­λι­ξη σε πολ­λές χώρες »

Θα έλεγα ότι δεν υπήρ­χε άλλος δρό­μος προς την κό­λα­ση. Αυτός ο δρό­μος συ­νο­δευό­ταν από με­γά­λη προ­πα­γάν­δα για το δήθεν θαύμα του χι­λια­νού μο­ντέ­λου, όπως ακρι­βώς υπήρ­χε προ­πα­γάν­δα για το υπο­τι­θέ­με­νο θαύμα του Σα­λί­νας ντε Γκορ­τά­ρι στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 1990 στο Με­ξι­κό. Αλλά όλα αυτά τα μο­ντέ­λα απέ­τυ­χαν. Στη Χιλή, υπήρ­ξε μια γε­νι­κευ­μέ­νη κρίση στις τρά­πε­ζες υπό τη δι­κτα­το­ρία του Πινοτσέτ, και χρειά­στη­κε να δια­σω­θούν, όπως και στο Με­ξι­κό, στον Ιση­με­ρι­νό και σε άλλες χώρες. Η Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή ιδιω­τι­κο­ποί­η­σε τις οι­κο­νο­μί­ες της και έγινε εξα­γω­γέ­ας πρώ­των υλών ή έδρα των maquiladoras (maquiladoras είναι ερ­γο­στά­σια συ­ναρ­μο­λό­γη­σης/μο­ντα­ρί­σμα­τος). Για πα­ρά­δειγ­μα, πρό­κει­ται για ερ­γο­στά­σια αυ­το­κι­νή­των όπου τα εξαρ­τή­μα­τα δεν πα­ρά­γο­νται, επει­δή ει­σά­γο­νται και συ­ναρ­μο­λο­γού­νται από κα­κο­πλη­ρω­μέ­νους, χα­μη­λής ει­δί­κευ­σης ερ­γά­τες. Τις δε­κα­ε­τί­ες που προη­γή­θη­καν του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος, σε αρ­κε­τές χώρες βρι­σκό­ταν σε εξέ­λι­ξη μια δια­δι­κα­σία εκ­βιο­μη­χά­νι­σης.

Τι συμ­βαί­νει σή­με­ρα με αυτόν τον τρόπο σκέ­ψης για την οι­κο­νο­μι­κή πο­λι­τι­κή;

- Η μα­ζι­κή απόρ­ρι­ψη των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων πο­λι­τι­κών από την πλειο­ψη­φία των λαϊ­κών τά­ξε­ων στις χώρες της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής άρ­χι­σε να εκ­φρά­ζε­ται με σα­φή­νεια μετά από τις δι­κτα­το­ρί­ες και την κρίση του χρέ­ους της δε­κα­ε­τί­ας του 1980. Μπο­ρού­με να ανα­φέ­ρου­με τις εξε­γέρ­σεις στη Βε­νε­ζου­έ­λα το 1989 (γνω­στές ως Caracazo), κι­νή­μα­τα όπως οι Ζα­πα­τί­στας στο Με­ξι­κό (από το 1994) και τις εκλο­γές του Ούγκο Τσά­βες στη Βε­νε­ζου­έ­λα, του Ρα­φα­έλ Κορέα στο Εκουα­δόρ και του Έβο Μο­ρά­λες στη Βο­λι­βία ανά­με­σα στο τέλος της δε­κα­ε­τί­ας του 1990 και στις αρχές του αιώνα μας. Κοι­νός τους στό­χος ήταν να ανα­κτή­σουν τον έλεγ­χο των φυ­σι­κών πόρων, όπως το πε­τρέ­λαιο και το φυ­σι­κό αέριο. Πιο πρό­σφα­τα, μπο­ρού­με να ανα­φέ­ρου­με τις εκλο­γι­κές νίκες του Andrés Manuel López Obrador (Αντρές Μα­νου­έλ Λόπες Ομπρα­ντόρ) στο Με­ξι­κό το 2018, του Alberto Fernández (Αλ­μπέρ­το Φερ­νά­ντες) στην Αρ­γε­ντι­νή το 2019 και, πιο πρό­σφα­τα το 2022, του Gabriel Boric (Γκα­μπριέλ Μπό­ριτς) και του Gustavo Petro (Γκου­στά­βο Πέτρο) στη Χιλή και την Κο­λομ­βία αντί­στοι­χα.

Υπάρ­χει ένα νέο κύμα προ­ο­δευ­τι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων, αλλά δεν βλέ­που­με καμία ρήξη με το οι­κο­νο­μι­κό μο­ντέ­λο. Αυτό που κά­νουν είναι να εφαρ­μό­ζουν μια πο­λι­τι­κή βο­ή­θειας και δη­μό­σιας ενί­σχυ­σης των φτω­χό­τε­ρων τμη­μά­των των λαϊ­κών τά­ξε­ων, που είναι βέ­βαια ση­μα­ντι­κή, αλλά δεν υπάρ­χει πραγ­μα­τι­κή βού­λη­ση για την επί­τευ­ξη διαρ­θρω­τι­κών αλ­λα­γών.

Υπάρ­χει ένα νέο κύμα προ­ο­δευ­τι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων, αλλά δεν υπάρ­χει πραγ­μα­τι­κή βού­λη­ση για την επί­τευ­ξη διαρ­θρω­τι­κών αλ­λα­γών.

Πηγή: Με­ξι­κα­νι­κή εφη­με­ρί­δα La Jornada, Πα­ρα­σκευή 1 Σε­πτεμ­βρί­ου 2023 https://​www.​jornada.​com.​mx/

Ση­μειώ­σεις

[1] Ανα-πρω­το­γε­νο­ποί­η­ση. Υπάρ­χουν τρεις βα­σι­κοί οι­κο­νο­μι­κοί το­μείς: ο πρω­το­γε­νής το­μέ­ας (άμεση εκ­με­τάλ­λευ­ση των φυ­σι­κών πόρων), ο δευ­τε­ρο­γε­νής το­μέ­ας (βιο­μη­χα­νί­ες με­τα­ποί­η­σης) και ο τρι­το­γε­νής το­μέ­ας (υπη­ρε­σί­ες). Σε γε­νι­κές γραμ­μές, όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο οι οι­κο­νο­μί­ες προ­ο­δεύ­ουν και εν­σω­μα­τώ­νουν την τε­χνο­λο­γία, τόσο ισχυ­ρό­τε­ρες γί­νο­νται στον δευ­τε­ρο­γε­νή και τρι­το­γε­νή τομέα. Σε ορι­σμέ­νες χώρες που είναι ιδιαί­τε­ρα πλού­σιες σε πρώ­τες ύλες, ωστό­σο, το με­ρί­διο του πρω­το­γε­νούς τομέα αυ­ξά­νε­ται με­ρι­κές φορές σε βάρος της υπό­λοι­πης οι­κο­νο­μί­ας. Τότε κά­νου­με λόγο για "ανα-πρω­το­γε­νο­ποί­η­ση". Πηγή: https://​www.​monde-​dip​loma​tiqu​e.​fr/​pub​lica​tion​s/​manuel_​d_​economie_​critique/​a57221

[2] Στο βι­βλίο του World Bank: A Critical History, ο Éric Toussaint δεί­χνει ότι μια εν μέρει πα­ρό­μοια εξέ­λι­ξη έλαβε χώρα στις Φι­λιπ­πί­νες από το δεύ­τε­ρο εξά­μη­νο του 1972. Βλ. κε­φά­λαιο 7: Η Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα και οι Φι­λιπ­πί­νες (σε απευ­θεί­ας σύν­δε­ση στη διεύ­θυν­ση https://​www.​cadtm.​org/​Banque-​mondiale-​et-​Philippines )

[3] Στη Βρα­ζι­λία, η βίαιη αντι­λαϊ­κή στρο­φή έγινε, με την υπο­στή­ρι­ξη της Ουά­σινγ­κτον, στα τέλη Μαρ­τί­ου 1964, όταν ο στρα­τός ανέ­τρε­ψε την προ­ο­δευ­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση του προ­έ­δρου Ζοάο Γκου­λάρτ. Βλ. https://​www.​cadtm.​org/​Bresil-​55-​ans-​apres-​le-​ren​vers​emen​t-​du-​president-​dem​ocra​tiqu​e-​Joao-​Goulart-​le

Επι­μέ­λεια: Γιώρ­γος Μη­τρα­λιάς