1922: Μια δύσκολη επέτειος για την άρχουσα τάξη

Για την άρ­χου­σα τάξη αυτή η επέ­τειος πα­ρου­σιά­ζει  μια ιδιαί­τε­ρη δυ­σκο­λία: το 1922 είναι ταυ­τι­σμέ­νο με μια κα­τα­στρο­φή και όχι μ’ ένα  εθνι­κό θρί­αμ­βο. Επι­πλέ­ον η σύγ­χρο­νη Ελ­λά­δα είναι πολύ  πιο κα­θο­ρι­σμέ­νη από τη «τομή του ‘22» απ’ ότι από την επα­νά­στα­ση του 1821. Ως εκ τού­του  είναι υπο­χρε­ω­μέ­νη να υπε­ρα­σπί­σει την Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία σαν απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πό­λε­μο και  να εξη­γή­σει την κα­τα­στρο­φή σαν απο­τέ­λε­σμα του Εθνι­κού δι­χα­σμού, των κακών ελ­λη­νι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων, των ξένων δυ­νά­με­ων κλπ. 

Για την Αρι­στε­ρά όμως, τα κα­θή­κο­ντα είναι ακρι­βώς αντί­θε­τα! Ξε­κι­νώ­ντας απ’ αυτή τη βάση και  σαν μικρή συμ­βο­λή στη συ­ζή­τη­ση που ανα­πτύσ­σε­ται γύρω από τον ελ­λη­νο­τουρ­κι­κό πό­λε­μο 1919-22, θέ­λου­με να θί­ξου­με ει­σα­γω­γι­κά τα εξής ση­μεία:

Ο χα­ρα­κτή­ρας του πο­λέ­μου

Η Μι­κρα­σια­τι­κή εκ­στρα­τεία   ήταν ου­σια­στι­κά  η συ­νέ­χεια και ο επί­λο­γος του πρώ­του πα­γκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού πο­λέ­μου. Η  ει­σα­γω­γή  του ήταν όμως  οι Βαλ­κα­νι­κοί πό­λε­μοι του 1912-13. Ήταν το προ­τε­λευ­ταίο σκαλί στη διά­λυ­ση της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Το άμεσο απο­τέ­λε­σμα  που είχαν αυτοί οι πό­λε­μοι ήταν το τε­μά­χι­σμα των Βαλ­κα­νί­ων  σε έξι εθνι­κά κράτη και ένα πρώτο με­γά­λο κύμα μου­σουλ­μά­νων προ­σφύ­γων (πε­ρί­που 400 με 500 χι­λιά­δες) που εκ­διώ­χτη­καν με την βία και κα­τέ­λη­ξαν στην Μικρά Ασία. Πό­λε­μοι και εθνο­κά­θαρ­ση είχαν γίνει πιά αδιά­σπα­στο στοι­χείο.

 Η σύ­νο­δος της ει­ρή­νης των νι­κη­τών ιμπε­ρια­λι­στών (Βρε­τα­νία, Γαλ­λία, ΗΠΑ και Ιτα­λία) στον πρώτο πα­γκό­σμιο πό­λε­μο κα­τέ­λη­ξε σε μια σειρά συν­θή­κες για το μοί­ρα­σμα της λείας των νι­κη­μέ­νων.  Η Ελ­λά­δα ήταν με την πλευ­ρά των νι­κη­τών και στενή σύμ­μα­χος με τον αγ­γλι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό. Οι λε­γό­με­νες εθνι­κές διεκ­δι­κή­σεις της χώρας ήταν η προ­σάρ­τη­ση νέων εδα­φών, αυτή τη φορά και στην Ασία. Ήταν τα ανταλ­λάγ­μα­τα που διεκ­δι­κού­σε ο Βε­νι­ζέ­λος και η κυ­βέρ­νη­ση του, που αντι­στοι­χού­σαν στον ρόλο του χω­ρο­φύ­λα­κα  και εγ­γυ­η­τή των αποι­κιο­κρα­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων στην πε­ριο­χή. Ταυ­τό­χρο­να εξα­σφά­λι­ζαν την επέ­κτα­ση του τρα­πε­ζι­κού και εφο­πλι­στι­κού κε­φα­λαί­ου.

Ενώ η  συν­θή­κη των Βερ­σαλ­λιών τα­κτο­ποιού­σε τους λο­γα­ρια­σμούς των νι­κη­τών με τη νι­κη­μέ­νη Γερ­μα­νία με εδα­φι­κούς ακρω­τη­ρια­σμούς και τε­ρά­στιες απο­ζη­μιώ­σεις, η  συν­θή­κη των Σε­βρών επι­κύ­ρω­νε τη διά­λυ­ση της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας.  Βάση της συν­θή­κης ήταν ο δια­με­λι­σμός  της Τουρ­κί­ας στη γαλ­λι­κή ζώνη  της Κι­λι­κί­ας,  στην ιτα­λι­κή ζώνη  της Ατ­τά­λειας,  στην ελ­λη­νι­κή κα­τά­λη­ψη της Σμύρ­νης και την πα­ρα­χώ­ρη­ση της δυ­τι­κής και ανα­το­λι­κής Θρά­κης στο ελ­λη­νι­κό κρά­τος,  στο αρ­με­νι­κό κρά­τος στα ανα­το­λι­κά, και τέλος στην επι­βο­λή διε­θνούς ελέγ­χου των Στε­νών και της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης. Ότι από­με­νε για τους  τούρ­κους ήταν οι πε­ριο­χές γύρω από την Άγκυ­ρα.

Για  την κα­τά­λη­ψη της Σμύρ­νης, η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση επι­στρά­τευ­σε το επι­χεί­ρη­μα ότι εθνο­λο­γι­κά το ελ­λη­νι­κό και χρι­στια­νι­κό στοι­χείο κυ­ριαρ­χού­σε στα μι­κρα­σια­τι­κά πα­ρά­λια και για αυτό είχε το δι­καί­ω­μα της κα­το­χής. Αλλά όταν στη Διά­σκε­ψη στο Λον­δί­νο στις αρχές του 1921, που συμ­με­τεί­χαν οι ευ­ρω­παι­κές δυ­νά­μεις των συμ­μά­χων (Βρε­τα­νία, Γαλ­λία και Ιτα­λία) μαζί με μια ελ­λη­νι­κή και τουρ­κι­κή αντι­προ­σω­πεία, προ­τά­θη­κε να γίνει απο­γρα­φή του πλη­θυ­σμού από ου­δέ­τε­ρη επι­στη­μο­νι­κή επι­τρο­πή, η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση αντέ­δρα­σε άμεσα και κά­θε­τα. Δεν θα επέ­τρε­πε  με τί­πο­τε να γίνει τέ­τοια κα­τα­γρα­φή.  Ήταν η από­λυ­τη  χρε­ο­κο­πία του θέ­α­τρου των ιμπε­ρια­λι­στι­κών συ­σκέ­ψε­ων και της ελ­λη­νι­κής πα­ρα­μυ­θο­λο­γί­ας. Τον Μάη του 1919, όταν πραγ­μα­το­ποιού­νταν η από­βα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού στη Σμύρ­νη, εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες τούρ­κοι φω­νά­ζαν  σε μια συ­γκέ­ντρω­ση στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, το σύν­θη­μα : «Δεν θα γί­νουν σκλά­βοι 2 εκα­τομ­μύ­ρια τούρ­κοι για δια­κό­σιες χι­λιά­δες έλ­λη­νες». 

Κα­τέ­χο­ντας τη Σμύρ­νη, το βα­σι­κό εξα­γω­γι­κό και εμπο­ρι­κό λι­μά­νι στη Μικρά Ασία, η  ελ­λη­νι­κή άρ­χου­σα τάξη  έφτα­νε πολύ κοντά στην πραγ­μα­το­ποί­η­ση του ορά­μα­τος της Με­γά­λης Ιδέας, την ανα­σύ­στα­ση της Βυ­ζα­ντι­νής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Με τους Βαλ­κα­νι­κούς πο­λέ­μους  είχε δι­πλα­σιά­σει σε έκτα­ση και πλη­θυ­σμό το παλιό ελ­λη­νι­κό κρά­τος  και με τον πρώτο πα­γκό­σμιο πό­λε­μο με­τα­τρε­πό­ταν σε μια  πε­ρι­φε­ρεια­κή δύ­να­μη  στην Ανα­το­λι­κή Με­σό­γειο πα­τώ­ντας και στις δύο όχθες του Αι­γαί­ου.  Αυτή ήταν  πολύ συ­νο­πτι­κά η πλευ­ρά των ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων.

Τα εθνι­κά κι­νή­μα­τα

Υπήρ­χε όμως και η άλλη πλευ­ρά των πραγ­μά­των. Η εποχή της Μι­κρα­σια­τι­κής εκ­στρα­τεί­ας (1919-22) συ­νέ­πι­πτε  με την εποχή της ίδρυ­σης και τα τέσ­σε­ρα πρώτα συ­νέ­δρια της Τρί­της Διε­θνούς. Η  Τρίτη Διε­θνής ήταν το γέν­νη­μα της επα­να­στα­τι­κής πα­λίρ­ροιας του 1917. Τα επα­να­στα­τι­κά ερ­γα­τι­κά κι­νή­μα­τα κα­τέ­κλυ­σαν σχε­δόν όλη την Ευ­ρώ­πη μετά το τέλος του με­γά­λου πο­λέ­μου,  αλλά μόνο στην Ρωσία υπήρ­ξε νι­κη­φό­ρο απο­τέ­λε­σμα. Η υπο­χώ­ρη­ση και η ήττα της επα­νά­στα­σης στην Ευ­ρώ­πη, υπο­χρέ­ω­σαν τη Διε­θνή να προ­σαρ­μό­σει την πο­λι­τι­κή της στους νέους συ­σχε­τι­σμούς και έτσι δια­μόρ­φω­σε την αμυ­ντι­κή τα­κτι­κή του Ενιαί­ου Με­τώ­που.

Την ίδια ώρα όμως που η κα­πι­τα­λι­στι­κή στα­θε­ρο­ποί­η­ση  στην Ευ­ρώ­πη προ­χω­ρού­σε, στον κόσμο των αποι­κιών ανα­πτύσ­σο­νταν  τα εθνι­κά αντια­ποι­κια­κά κι­νή­μα­τα. Τουρ­κία, Ινδία και Κίνα γί­νο­νταν το επί­κε­ντρο με­γά­λων τα­ρα­χών και  ανα­τρο­πών. Κατά τον ιστο­ρι­κό Αντώ­νη Λιάκο («Ο ελ­λη­νι­κός 20ος αιώ­νας» 2019) οι πό­λε­μοι αντί­στα­σης στον ιμπε­ρια­λι­σμό, που ξέ­σπα­σαν την πε­ρί­ο­δο μετά τον πρώτο πα­γκό­σμιο πό­λε­μο, είχαν εκα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πι­νες απώ­λειες. Το εθνι­κό κί­νη­μα του Κεμάλ  στην Τουρ­κία, σε ότι από­μει­νε από την διά­λυ­ση της οθω­μα­νι­κής αυ­το­κρα­το­ρί­ας, υπά­γε­ται σ ’αυτό το κύμα. Ο Ν. Ψυ­ρού­κης στο βι­βλίο του «Η μι­κρα­σια­τι­κή κα­τα­στρο­φή»(1964) ανα­λύ­ει σε βάθος τον εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώνα του τουρ­κι­κού λαού.  

Η προ­σέγ­γι­ση της Διε­θνούς ήταν η ανα­γνώ­ρι­ση του αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κού χα­ρα­κτή­ρα αυτών των κι­νη­μά­των, και μιας πο­λι­τι­κής της συμ­μα­χί­ας μαζί τους, έστω και σε τα­κτι­κή βάση. Οι απο­φά­σεις του τρί­του(1920) και τέ­ταρ­του(1921) συ­νέ­δριου ήταν εξαι­ρε­τι­κά σα­φείς: υπο­στη­ρί­ζου­με χωρίς όρους αυτά τα κι­νή­μα­τα όσο είναι αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κά και ταυ­τό­χρο­να κρα­τά­με αδια­πραγ­μά­τευ­τα την πο­λι­τι­κή ανε­ξαρ­τη­σία του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος και των κομ­μου­νι­στι­κών κομ­μά­των στις χώρες των αποι­κιών.

Η Με­γά­λη Ιδέα

Η απο­βί­βα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού τον Μάη του 1919 και η κα­το­χή της Σμύρ­νης με­τα­τρά­πη­κε στο με­γα­λύ­τε­ρο πα­νη­γύ­ρι του ελ­λη­νι­κού εθνι­κι­σμού και επε­κτα­τι­σμού. Ο αλυ­τρω­τι­σμός (η Με­γά­λη Ιδέα), η  απε­λευ­θέ­ρω­ση των υπό­δου­λων ελ­λη­νι­κών και χρι­στια­νι­κών πλη­θυ­σμών της  Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας από τον ελ­λη­νι­κό στρα­τό,  σχε­δόν ολο­κλη­ρω­νό­ταν. Η Με­γά­λη Ιδέα, σαν επε­κτα­τι­κή ιδε­ο­λο­γία είχε σαν επι­φά­νεια τον αλυ­τρω­τι­σμό αλλά ο πυ­ρή­νας της ήταν ο ακραί­ος φυ­λε­τι­σμός. Οι βούλ­γα­ροι και οι τούρ­κοι δη­λώ­νο­νταν ως οι προ­αιώ­νιοι φυ­σι­κοί εχθροί του έθνους, που έπρε­πε να εξο­ντω­θούν και να κα­τα­χτη­θούν τα εδάφη τους.  Ει­δι­κά για τους τούρ­κους ήταν  οι βάρ­βα­ροι ει­σβο­λείς που έπρε­πε να απω­θη­θούν στα βάθη της Ασίας κλπ. Έτσι η Με­γά­λη Ιδέα νο­μι­μο­ποιού­σε στα μάτια της κοι­νής γνώ­μης την πο­λι­τι­κή εθνο­κά­θαρ­σης που εφάρ­μο­σε ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός  την πε­ρί­ο­δο του πο­λέ­μου. Ο Τάσος Κω­στό­που­λος έχει πα­ρου­σιά­σει μια πλήρη πε­ρι­γρα­φή και ανά­λυ­ση της πο­λι­τι­κής της εθνο­κά­θαρ­σης  στο βι­βλίο του «1912-22 πό­λε­μος και εθνο­κά­θαρ­ση»(2007). 

Η ιδε­ο­λο­γία του αλυ­τρω­τι­σμού είχε όμως ακόμη μια λει­τουρ­γία. Συ­γκά­λυ­πτε μέσα από την εθνι­κή μυ­θο­λο­γία τα πραγ­μα­τι­κά υλικά συμ­φέ­ρο­ντα που κρύ­βο­νταν πίσω από την κα­το­χή της Σμύρ­νης. Όπως έλεγε και η Διδώ Σω­τη­ρί­ου («Τα μα­τω­μέ­να χώ­μα­τα» 1962) η απε­λευ­θέ­ρω­ση μύ­ρι­ζε αίμα και πε­τρέ­λαιο. Από την Σμύρ­νη ξε­κι­νού­σε ο δρό­μος για τα πε­τρέ­λαια της Μο­σού­λης. Πα­ρό­λα αυτά όμως το επι­χεί­ρη­μα «ότι υπήρ­χε άμε­σος κίν­δυ­νος για την σφαγή των χρι­στια­νών από τους τούρ­κους εθνι­κι­στές» και γι ’αυτό έπρε­πε να επέμ­βει ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός σαν  δύ­να­μη  εγ­γύ­η­σης και ασφά­λειας στην πε­ριο­χή της Σμύρ­νης, έμοια­ζε ακα­τα­μά­χη­το και ακλό­νη­το. 

Μετά σχε­δόν 3,5 χρό­νια ενός αμεί­λι­κτου  πό­λε­μου, που πι­θα­νόν να κό­στι­σε  ένα εκα­τομ­μύ­ριο αν­θρώ­πι­νες απώ­λειες από όλες τις πλευ­ρές, η Με­γά­λη Ιδέα κα­τέρ­ρευ­σε. Το εθνι­κι­στι­κό πα­νη­γύ­ρι είχε κα­τα­λή­ξει σε μια αι­μα­τη­ρή τρα­γω­δία άνευ προη­γου­μέ­νου.  Αυτό ήταν και  το τί­μη­μα του κα­τα­κτη­τι­κού, και όχι απε­λευ­θε­ρω­τι­κού  πο­λέ­μου, που ορ­γά­νω­σε η ελ­λη­νι­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή ολι­γαρ­χία. 

Η κρίση και το κί­νη­μα

Η Μι­κρα­σια­τι­κή εκ­στρα­τεία κα­τέ­λη­ξε σε κα­τα­στρο­φή. Ανα­πό­φευ­κτα η αντι­πα­ρά­θε­ση για τον χα­ρα­κτή­ρα του πο­λέ­μου με­τα­τέ­θη­κε στις αι­τί­ες της συ­ντρι­βής.  Η αντι­πα­ρά­θε­ση όμως ξε­τυ­λι­γό­ταν ταυ­τό­χρο­να με την όξυν­ση της οι­κο­νο­μι­κής και πο­λι­τι­κής κρί­σης που έφερε ο πό­λε­μος και η ήττα.

Ακόμη και κατά τη διάρ­κεια της Μι­κρα­σια­τι­κής εκ­στρα­τεί­ας, οι ερ­γά­τες κα­τέ­βαι­ναν σε άγριες απερ­γί­ες  για τους μι­σθούς πεί­νας που έπαιρ­ναν και τις άθλιες συν­θή­κες δου­λειάς. Ο Βόλος και η Κα­βά­λα ήταν τα  επί­κε­ντρα αυτών των απερ­για­κών  αγώ­νων. Η αντι­με­τώ­πι­ση τους δεν ήταν μόνο η κα­τα­στο­λή αλλά και η επι­στρά­τευ­ση  και η απο­στο­λή  των απερ­γών στο μέ­τω­πο.  Σε ποιόν απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πό­λε­μο κα­τα­δι­κά­ζο­νταν άν­θρω­ποι να πάνε να πο­λε­μή­σουν;

Αλλά η κοι­νω­νι­κή δυ­σα­ρέ­σκεια έβρι­σκε την έκ­φρα­ση της και στο απί­στευ­τα μα­ζι­κό ρεύμα λι­πο­τα­κτών  που σά­ρω­σε τον ελ­λη­νι­κό στρα­τό. Ο Πέ­τρος Τσά­γκα­ρης, σε πα­λιό­τε­ρα φύλλα αυτής της εφη­με­ρί­δας, πε­ριέ­γρα­φε πολύ πα­ρα­στα­τι­κά αυτό το φαι­νό­με­νο της λι­πο­τα­ξί­ας,  που πλη­σί­α­σε  τον αριθ­μό των 100 χι­λιά­δων την ίδια ώρα που το ενερ­γό στρά­τευ­μα έφτα­νε στις 250 χι­λιά­δες άν­δρες! Μέσα σε αυτό το ρεύμα έδρα­σε συ­νει­δη­τά μια μειο­ψη­φία στρα­τευ­μέ­νων μελών του ΣΕΚΕ, που έδωσε λα­μπρά πα­ρα­δείγ­μα­τα αντι­μι­λι­τα­ρι­στι­κής- επα­να­στα­τι­κής πα­ρέμ­βα­σης. Από αυτήν την εμπει­ρία κα­θο­ρί­στη­κε ο κύ­κλος των «πα­λαιών πο­λε­μι­στών» που, με ηγε­τι­κή φυ­σιο­γνω­μία τον Πα­ντε­λή Που­λιό­που­λο, έδωσε την πρώτη ηγε­τι­κή ομάδα του ΚΚΕ κα­θο­δη­γώ­ντας τη σύν­δε­σή του με την 3η Διε­θνή.

Μια με­γά­λη  απει­λή για το κα­θε­στώς, ήταν όμως και οι εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες πρό­σφυ­γες που είχαν φτά­σει κυ­νη­γη­μέ­νοι στις ακτές του Αι­γαί­ου και ζη­τού­σαν να φύ­γουν για την Ελ­λά­δα. Και τότε η βουλή ενέ­κρι­νε παμ­ψη­φεί το νό­μο­2870 (20 Ιούλη του 1922) που τους απα­γό­ρευ­σε ορι­στι­κά και αμε­τά­κλη­τα  τη με­τα­νά­στευ­ση, ενώ η κυ­βέρ­νη­ση  τους εγκα­τέ­λει­ψε εγκλω­βι­σμέ­νους στα μι­κρα­σια­τι­κά πα­ρά­λια. Όπως το είπε και ο Στερ­γιά­δης, ο ύπα­τος αρ­μο­στής της Σμύρ­νης, κα­τό­πιν εντε­λών του πρω­θυ­πουρ­γού Γού­να­ρη: « Κα­λύ­τε­ρα να μεί­νουν εδώ να τους σφάξη ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανα­τρέ­ψουν τα πάντα….»

Αυτό ήταν το υπέ­δα­φος για να ανα­πτύ­ξει το ΣΕΚΕ την αντι­πο­λε­μι­κή του δράση στο μέ­τω­πο και στα με­τό­πι­σθεν . Κέ­ντρο  της προ­πα­γάν­δας του ήταν το ερώ­τη­μα « Γιατί βρι­σκό­μα­στε εδώ σ’ αυτή τη χώρα και για ποιο σκοπό πο­λε­μά­με;». Απευ­θυ­νό­ταν ιδιαί­τε­ρα στους φα­ντά­ρους του με­τώ­που που  βλέ­παν με τα μάτια τους αυτή τη χώρα που  δεν ήταν ούτε χρι­στια­νι­κή και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο ούτε ελ­λη­νι­κή. Ήταν ένα δια­βρω­τι­κό ερώ­τη­μα που καμία πα­τριω­τι­κή επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία δεν μπο­ρού­σε να απα­ντή­σει και να ανα­τρέ­ψει….

Η κρίση και η άρ­χου­σα τάξη

Η κα­τά­στα­ση που δια­μορ­φω­νό­ταν ήταν αντι­κει­με­νι­κά επα­να­στα­τι­κή. Η άρ­χου­σα τάξη βρι­σκό­ταν μπρο­στά σε ένα θα­νά­σι­μο κίν­δυ­νο. Γι’ αυτό η δια­χεί­ρι­ση της ήττας  όφει­λε  να έχει άξονα τη συ­νέ­χεια του κρά­τους και όχι τη σω­τη­ρία της κυ­βερ­νη­τι­κής ηγε­σί­ας. Έτσι έπρε­πε να βρει εξι­λα­στή­ρια θύ­μα­τα για να εκτο­νω­θεί η οργή των μαζών και να δώσει εξη­γή­σεις φορ­τώ­νο­ντας τις ευ­θύ­νες στους «άλ­λους». Πάνω απ’ όλα  αυτό σή­μαι­νε ότι  έπρε­πε να δια­σω­θεί το κύρος του στρα­τού και να  βρε­θεί στο απυ­ρό­βλη­το της κρι­τι­κής γιατί ήταν η τε­λι­κή εγ­γύ­η­ση του κοι­νω­νι­κού κα­θε­στώ­τος. Η «Δίκη των Εξ» ήταν η θυσία ενός τμή­μα­τος της κυ­βερ­νώ­σας ομά­δας  της πε­ριό­δου 1920-23, για τον εξι­λα­σμό  των ατι­μω­τι­κών πρά­ξε­ων του ελ­λη­νι­κού στρα­τού. Και αυτή τη φορά όταν λέμε για ατι­μω­τι­κές πρά­ξεις του ελ­λη­νι­κού στρα­τού δεν εν­νο­ού­με  μόνο την προ­δο­σία του Δ’ Σώ­μα­τος Στρα­τού, το 1916, που ήταν μο­ναρ­χι­κών φρο­νη­μά­των και  πα­ρα­δό­θη­κε οι­κειο­θε­λώς στον γερ­μα­νι­κό στρα­τό στο μα­κε­δο­νι­κό μέ­τω­πο. Δεν εν­νο­ού­με ακόμη την συ­γκρό­τη­ση της «Εθνι­κής Άμυ­νας» στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη το 1920, ενά­ντια στην εθνι­κή κυ­βέρ­νη­ση εν ώρα πο­λέ­μου, από 500 βε­νι­ζε­λι­κούς αξιω­μα­τι­κούς. Δεν εν­νο­ού­με ούτε τα εγκλή­μα­τα εθνο­κά­θαρ­σης στη Μικρά Ασία, σε όλη τη διάρ­κεια του πο­λέ­μου 1919-23. Όλες αυτές οι πρά­ξεις με βάση το στρα­τιω­τι­κό δί­καιο τι­μω­ρού­νταν τότε, αλλά και σή­με­ρα, με την ποινή του θα­νά­του. Εν­νο­ού­με τη κυ­νι­κή εγκα­τά­λει­ψη των χρι­στια­νι­κών πλη­θυ­σμών στην εκ­δι­κη­τι­κή μανία των τούρ­κων εθνι­κι­στών. Ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός πέ­ρα­σε μπρο­στά από τις μάζες των προ­σφύ­γων, από την γνω­στή πα­ρα­λία της Σμύρ­νης, όπου πριν 3,5 χρό­νια είχε κάνει την υπε­ρή­φα­νη πα­ρέ­λα­ση του, αγνο­ώ­ντας τώρα τις ικε­σί­ες και τις οι­μω­γές τους  για να τους σώ­σουν. Μπο­ρεί να υπάρ­ξει πιο ατι­μω­τι­κή και ντρο­πια­στι­κή πράξη για ένα στρα­τό από το να εγκα­τα­λεί­ψει αβο­ή­θη­τους αυ­τούς που ορ­κί­στη­κε να απε­λευ­θε­ρώ­σει  και να προ­στα­τέ­ψει;  Αυτή ήταν και η απά­ντη­ση στο κο­ρυ­φαίο επι­χεί­ρη­μα των εθνι­κι­στών ότι  ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός πήγε στην Μικρά Ασία για την σω­τη­ρία των χρι­στια­νι­κών πλη­θυ­σμών. Να γιατί η Με­γά­λη Ιδέα δεν κα­τέρ­ρευ­σε μόνο, αλλά δεν μπό­ρε­σε να ανα­στη­θεί  και ποτέ ξανά…

Οι συ­νέ­πειες

Ο πό­λε­μος είχε  μα­κρο­πρό­θε­σμες συ­νέ­πειες. Για τον κε­μα­λι­σμό, ο στρα­τιω­τι­κός  θρί­αμ­βος, που στη­ρί­χτη­κε βα­σι­κά στον πα­θια­σμέ­νο για απε­λευ­θέ­ρω­ση τουρ­κι­κό λαό, με­ταλ­λά­χθη­κε γρή­γο­ρα στο αντί­θε­το του. Η κυ­ρί­αρ­χη πο­λι­τι­κή του έγινε η εθνο­κά­θαρ­ση με θύ­μα­τα κάθε εί­δους εθνι­κή και θρη­σκευ­τι­κή μειο­νό­τη­τα . Σ’ αυτό το πλαί­σιο της κρα­τι­κής πο­λι­τι­κής κάθε δη­μο­κρα­τι­κή σκέψη και φωνή πνί­γη­κε ανη­λε­ώς. Σχε­δόν τριά­ντα χρό­νια μετά, η Τουρ­κία ήταν μια στυ­γνή στρα­το­κρα­τι­κή δι­κτα­το­ρία. Λίγο πρω­τύ­τε­ρα και μέσα στον πό­λε­μο, οι κε­μα­λι­στές είχαν εξο­ντώ­σει την «πρά­σι­νη επα­νά­στα­ση» των φτω­χών αγρο­τών εν ονό­μα­τι της εθνι­κής ενό­τη­τας με τους τσι­φλι­κά­δες. Και είχαν δο­λο­φο­νή­σει την ηγε­σία του κομ­μου­νι­στι­κού κόμ­μα­τος της Τουρ­κί­ας. Η αντι­δρα­στι­κή πο­ρεία του κε­μα­λι­σμού ολο­κλη­ρώ­θη­κε με την συμ­με­το­χή του στο βρε­τα­νι­κό σχέ­διο ανά­σχε­σης του  μπολ­σε­βι­κι­σμού.

Στην Ελ­λά­δα οι εξε­λί­ξεις πήραν μια δια­φο­ρε­τι­κή τροπή. Ο άμε­σος κίν­δυ­νος της επα­νά­στα­σης πέ­ρα­σε γρή­γο­ρα γιατί δεν υπήρ­χε ένα επα­να­στα­τι­κό κόμμα έτοι­μο να αξιο­ποι­ή­σει την ευ­και­ρία. Το ΣΕΚΕ ήταν ένα τα­ξι­κό ερ­γα­τι­κό κόμμα, αλλά ακόμη χωρίς ξε­κά­θα­ρη επα­να­στα­τι­κή φυ­σιο­γνω­μία. Τον Αύ­γου­στο του 1923, ένα χρόνο μετά την κα­τα­στρο­φή, η  γε­νι­κή απερ­γία του προ­λε­τα­ριά­του συ­ντρί­φτη­κε στον Πει­ραιά. Ο απο­λο­γι­σμός ήταν 11 νε­κροί, 500 τραυ­μα­τί­ες και εκα­το­ντά­δες συλ­λή­ψεις.

 Αυτή η ήττα δια­μόρ­φω­σε σε με­γά­λο βαθμό και το πλαί­σιο για το πώς θα λυ­νό­ταν το προ­σφυ­γι­κό ζή­τη­μα (1.200.000 εξα­θλιω­μέ­νοι άν­θρω­ποι). Λύ­θη­κε με τους όρους της άρ­χου­σας τάξης: φτηνό ερ­γα­τι­κό δυ­να­μι­κό για τα ερ­γο­στά­σια, ρα­τσι­σμός και κα­τα­πί­ε­ση.

Πα­ρό­λα αυτά οι τσα­κι­σμέ­νες προ­σφυ­γι­κές μάζες άντε­ξαν. Και  ένα με­γά­λο κομ­μά­τι προ­σφύ­γων προ­σα­να­το­λί­στη­κε προς την Αρι­στε­ρά και το ΚΚΕ. Τα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν, οι πρό­σφυ­γες μαζί με τις άλλες κα­τα­πιε­σμέ­νες εθνι­κές μειο­νό­τη­τες,  των εβραί­ων και των σλα­βο­μα­κε­δό­νων, απο­τέ­λε­σαν  τον βα­σι­κό κορμό των μα­ζι­κών αγώ­νων για μια κα­λύ­τε­ρη ζωή.  Ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο, την πε­ρί­ο­δο της να­ζι­στι­κής κα­το­χής οι προ­σφυ­γι­κές συ­νοι­κί­ες απο­τέ­λε­σαν τα προ­πύρ­για της εα­μι­κής αντί­στα­σης.

Αντι επι­λό­γου, η κραυ­γή μιας αντι­πο­λε­μι­κής προ­κή­ρυ­ξης των κομ­μου­νι­στών φα­ντά­ρων  στο μέ­τω­πο:

«…οι φρι­κα­λε­ό­τη­τες του με­γά­λου σας πο­λέ­μου ήταν το προ­α­νά­κρου­σμα. Το με­γα­λουρ­γό έργο του Βορρά ήταν η θριαμ­βευ­τι­κή επω­δός του…το ξέ­ρου­με πως κ’εσύ και οι άλλοι αλα­λά­ζο­ντες αν­θρω­πί­σκοι της αστι­κής τάξης…στη­ρί­ζε­τε τις απαί­σιες ελ­πί­δες σας στον βαθύ ύπνο των πολ­λών. Εί­σα­στε γε­λα­σμέ­νοι αφέ­ντες! Ο Βο­ριάς είναι αγέ­ρας πολύ δυ­να­τός και ορ­μη­τι­κός κι αδύ­να­τα φτερά μπρο­στά του είναι τα πλάνα ιδα­νι­κά σας. 

Για τις ομά­δες των κομ­μου­νι­στών στρα­τιω­τών του με­τώ­που. Η κε­ντρι­κή εκτε­λε­στι­κή επι­τρο­πή -Νο­έμ­βρης του 1920»

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά