Άρωμα 1968 στην τουρκική κοινωνία

Η  εξέ­γερ­ση στην Τουρ­κία έχει κλεί­σει 20 ημέ­ρες και συ­νε­χί­ζε­ται. Σε αυτές τις 20 μέρες, έχει δεί­ξει και τα δύο «πρό­σω­πα» που έχουν οι λαϊ­κές εξε­γέρ­σεις. 

Από τη μία, τη φα­ντα­σία, την ευ­ρη­μα­τι­κό­τη­τα, την ανά­τα­ση που φέρ­νει μαζί του κάθε λαϊ­κός ξε­ση­κω­μός. Το κα­τει­λημ­μέ­νο πάρκο Γκέζι, ιδιαί­τε­ρα τις μέρες μετά την πρώτη ήττα των αστυ­νο­μι­κών δυ­νά­με­ων και την απο­χώ­ρη­σή τους, με­τα­τρά­πη­κε σε «πα­νη­γύ­ρι των κα­τα­πιε­σμέ­νων»: Οι αυ­το­σχέ­διες βι­βλιο­θή­κες, οι χοροί και οι γιορ­τές, η ορ­γά­νω­ση μιας κα­θη­με­ρι­νής, το­πι­κής, «λαϊ­κής εξου­σί­ας» σε όλες τις λει­τουρ­γί­ες της κα­τά­λη­ψης και άλλα πολλά που μας με­τέ­φε­ραν οι φω­το­γρα­φι­κοί φακοί, οι κά­με­ρες και οι αντα­πο­κρί­σεις των εξε­γερ­μέ­νων. 

Από την άλλη, τη μα­χη­τι­κό­τη­τα. Το ύψωμα οδο­φραγ­μά­των από χι­λιά­δες δια­δη­λω­τές που συ­νερ­γά­ζο­νταν στο να με­τα­φέ­ρουν οι­κο­δο­μι­κά υλικά, να ξη­λώ­νουν πέ­τρες, να με­τα­κι­νούν κα­μέ­να οχή­μα­τα, η ηρω­ι­κή άμυνα απέ­να­ντι σε απί­στευ­της αγριό­τη­τας διαρ­κείς επι­θέ­σεις από τις δυ­νά­μεις κα­τα­στο­λής. 

Αυτός ο συν­δυα­σμός, δη­μιουρ­γι­κό­τη­τας, φα­ντα­σί­ας και απο­φα­σι­στι­κό­τη­τας στο οδό­φραγ­μα φέρ­νει στο μυαλό τον γαλ­λι­κό Μάη του 1968. Είναι μια σύ­γκρι­ση που ξε­περ­νά τις «ει­κό­νες» και έχει να κάνει με το χα­ρα­κτή­ρα της εξέ­γερ­σης. Συ­γκε­κρι­μέ­να, η εξέ­γερ­ση στην Τουρ­κία τρο­φο­δο­τεί­ται από δύο πα­ρά­γο­ντες που «σφρά­γι­σαν» το 1968:

Ο ένας είναι οι συσ­σω­ρευ­μέ­νες δυ­σφο­ρί­ες κοι­νω­νι­κών ομά­δων και νε­ο­λαί­ων γύρω από μια σειρά ζη­τή­μα­τα δη­μο­κρα­τί­ας, ηθι­κής και ελευ­θε­ριών. Στην πλα­τεία Ταξίμ δια­δη­λώ­νει το ΛΟΑΤ κί­νη­μα, που έχει μα­ζι­κο­ποι­η­θεί και έχει κάνει αι­σθη­τή την πα­ρου­σία του τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Στην Ταξίμ πρω­τα­γω­νι­στούν οι γυ­ναί­κες, που πα­ρα­μέ­νουν «πο­λί­τες δεύ­τε­ρης κα­τη­γο­ρί­ας» στην Τουρ­κία. Πρω­τα­γω­νι­στεί η νε­ο­λαία, διεκ­δι­κώ­ντας ακόμα και πράγ­μα­τα όπως να πίνει αλ­κο­όλ μετά τις 10 το βράδυ ή να φι­λιέ­ται στους σταθ­μούς του μετρό (να θυ­μη­θούν οι «σκε­πτι­κι­στές» ότι το πρώτο «αί­τη­μα» του Μάη του 68 ήταν να  επι­σκέ­πτο­νται οι φοι­τη­τές τους κοι­τώ­νες των φοι­τη­τριών). Όλοι μαζί, διεκ­δι­κούν «να μην απο­φα­σί­ζει ο Ερ­ντο­γάν μόνος του για την πόλη μου, για τη ζωή μου».

Ο δεύ­τε­ρος πα­ρά­γο­ντας, που υπο­τι­μά­ται συχνά, είναι η τα­ξι­κή οργή, που τρο­φο­δο­τεί όχι η κρίση, αλλά η ανά­πτυ­ξη: οι απαι­τή­σεις των «από κάτω», που ακού­νε πως ζουν σε ένα «οι­κο­νο­μι­κό θαύμα», που με­γα­λώ­νουν ή δου­λεύ­ουν σε μια οι­κο­νο­μία που (πράγ­μα­τι) καλ­πά­ζει, αλλά οι ζωές τους δεν βελ­τιώ­νο­νται. Όταν πρω­το­στα­τούν οι γυ­ναί­κες, πρέ­πει να θυ­μό­μα­στε ότι η Τουρ­κία είναι πρώτη στην ανερ­γία των γυ­ναι­κών ανά­με­σα στις χώρες του ΟΟΣΑ. Όταν πρω­το­στα­τούν οι νέοι, πρέ­πει να θυ­μό­μα­στε ότι η ανερ­γία τους φτά­νει το 22%, ότι μόνο το 40% των από­φοι­των λυ­κεί­ου μπαί­νει στα πα­νε­πι­στή­μια, ότι όσοι τε­λι­κά απο­φοι­τή­σουν θα πρέ­πει να ερ­γα­στούν σε πολύ χα­μη­λό­μι­σθες θέ­σεις δου­λειάς, τη στιγ­μή που το ΑΕΠ έχει τρι­πλα­σια­στεί από το 2002.

Το «οι­κο­νο­μι­κό θαύμα» του Ερ­ντο­γάν, που απο­πλή­ρω­σε τα δά­νεια του ΔΝΤ, έκανε την Τουρ­κία «πα­ρά­δει­σο» των ξένων επεν­δύ­σε­ων και έφερε ρα­γδαία οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη, δεν έχει κα­τα­φέ­ρει να ρίξει την ανερ­γία κάτω από το 11%, έχει κάνει την Τουρ­κία την τρίτη πιο άνιση χώρα ανά­με­σα στις χώρες του ΟΟΣΑ, έχει κάνει την ασυν­δι­κά­λι­στη, ανα­σφά­λι­στη, «μαύρη» ερ­γα­σία τον κα­νό­να σε όλη τη χώρα. 

Εξέ­γερ­ση των με­σο­α­στών;

Αυτές οι δύο πραγ­μα­τι­κό­τη­τες, τρο­φο­δο­τούν την οργή στην Τουρ­κία. Η έμ­φα­ση στο πρώτο σκέ­λος και η υπο­βάθ­μι­ση του δεύ­τε­ρου, δη­μιουρ­γούν σο­βα­ρά προ­βλή­μα­τα ανά­λυ­σης της κα­τά­στα­σης. Για όλες τις εξε­γέρ­σεις που ξε­σπούν στον αρα­βο­μου­σουλ­μα­νι­κό κόσμο, οι δυ­τι­κοί ανα­λυ­τές έχουν μια ανά­λυ­ση-«καρ­μπόν» που μι­λά­ει για μια «μορ­φω­μέ­νη, φι­λε­λεύ­θε­ρη  νε­ο­λαία της με­σαί­ας τάξης». Πρό­κει­ται (είτε γί­νε­ται συ­νει­δη­τά, είτε ασυ­νεί­δη­τα) για έναν κυ­ρί­αρ­χο «οριε­ντα­λι­σμό», που αντι­με­τω­πί­ζει ως «κα­θυ­στε­ρη­μέ­νους» τους λαούς αυτών των χωρών και θε­ω­ρεί αυ­το­νό­η­το πως η όποια «επα­να­στα­τι­κή πρω­το­πο­ρία» οφεί­λει να εμπνέ­ε­ται από τα ιδα­νι­κά του «δυ­τι­κού κό­σμου».

Ο πρω­τα­γω­νι­στι­κός ρόλος της νε­ο­λαί­ας είναι αδιαμ­φι­σβή­τη­τος και στην αρα­βι­κή άνοι­ξη και στην Τουρ­κία. Το ίδιο και η ση­μα­σία του πα­ρά­γο­ντα «μορ­φω­μέ­νη». Όμως, αυτά τα στοι­χεία δεν ση­μαί­νουν κατ’ ανά­γκη «με­σο­α­στι­κή» και «φι­λο­δυ­τι­κή». Στις αρα­βι­κές χώρες η νε­ο­λαία είναι η με­γά­λη πλειο­ψη­φία του πλη­θυ­σμού. Αντί­στοι­χα, και η Τουρ­κία σή­με­ρα είναι μια πολύ νε­α­νι­κή χώρα, με μέσο όρο ηλι­κί­ας τα 29 χρό­νια (στην ΕΕ είναι 40). Όπως και στην Τα­χρίρ, έτσι και στην Ταξίμ εκ­φρά­ζε­ται η «κρίση προσ­δο­κιών» αυτής της νέας γε­νιάς. Σε δια­φο­ρε­τι­κές συν­θή­κες, αλλά με το ίδιο τα­ξι­κό πρό­ση­μο. Αν στην Αί­γυ­πτο η «μορ­φω­μέ­νη νε­ο­λαία» αντι­με­τω­πί­ζει το φάσμα της ανερ­γί­ας σε μια οι­κο­νο­μία σε κρίση, στην Τουρ­κία η «μορ­φω­μέ­νη νε­ο­λαία» αντι­με­τω­πί­ζει το φάσμα του εξω­φρε­νι­κά χα­μη­λού κα­τώ­τε­ρου μι­σθού και των απα­ρά­δε­κτων συν­θη­κών ερ­γα­σί­ας σε μια οι­κο­νο­μία σε εκρη­κτι­κή ανά­πτυ­ξη. 

Τον Νο­έμ­βρη του 2012, στέ­λε­χος του αντι­πο­λι­τευό­με­νου Ρε­που­μπλι­κα­νι­κού Λαϊ­κού Κόμ­μα­τος προει­δο­ποιού­σε προ­φη­τι­κά: «Αν η ελ­πί­δα των νέων να ανα­ζη­τή­σουν το επι­θυ­μη­τό βιο­τι­κό επί­πε­δο σβή­σει στα­δια­κά … η Τουρ­κία θα αντι­με­τω­πί­σει σο­βα­ρά κοι­νω­νι­κά ζη­τή­μα­τα». Αυτή είναι η ουσία της πο­λι­τι­κής, κοι­νω­νι­κής κρί­σης στην Τουρ­κία. 

Επι­πλέ­ον, όπως και στην Τα­χρίρ, έτσι και στην Ταξίμ, το πιο «λαϊκό» στοι­χείο της νε­ο­λαί­ας, οι «γα­βριά­δες» της κοι­νω­νί­ας, βρέ­θη­καν στο πλευ­ρό των «μορ­φω­μέ­νων» συ­νο­μη­λί­κων τους. Και το έκα­ναν αξιο­ποιώ­ντας το ίδιο ακρι­βώς «όχημα» με τους Αι­γύ­πτιους: τους συν­δέ­σμους πο­δο­σφαι­ρι­κών οπα­δών. Οι ορ­γα­νω­μέ­νοι οπα­δοί της Μπε­σί­κτας, της Γα­λα­τα­σα­ράι, της Φε­νερ­μπα­χτσέ εμ­φα­νί­στη­καν σε «ενιαίο μέ­τω­πο» στο δρόμο και έπαι­ξαν κα­θο­ρι­στι­κό ρόλο στην υπε­ρά­σπι­ση της Ταξίμ από την αστυ­νο­μία.

Ένας άλλος ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας, για τον χα­ρα­κτή­ρα που παίρ­νει η εξέ­γερ­ση στην Τουρ­κία, είναι η στάση των συν­δι­κά­των. Υπάρ­χουν κλά­δοι σε κι­νη­το­ποι­ή­σεις, όπως οι ερ­γα­ζό­με­νοι στις αε­ρο­γραμ­μές που απερ­γούν εδώ και καιρό ενά­ντια στην απα­γό­ρευ­ση των απερ­γιών. Υπάρ­χουν κλά­δοι που έχουν προ­α­ναγ­γεί­λει εν­δε­χό­με­νη απερ­γία μέσα στον ερ­χό­με­νο μήνα (βάσει της αυ­στη­ρής τουρ­κι­κής αντερ­γα­τι­κής νο­μο­θε­σί­ας) και μένει να δούμε αν θα υλο­ποι­η­θεί, όπως οι με­ταλ­λερ­γά­τες. Υπάρ­χουν ήδη δρο­μο­λο­γη­μέ­νες απερ­γί­ες (όπως της KISK, της συ­νο­μο­σπον­δί­ας στο δη­μό­σιο) που συ­νέ­πε­σαν με την εξέ­γερ­ση στις 4 και 5 Ιούνη. Πλέον, υπάρ­χουν και απερ­γί­ες με πο­λι­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα συ­μπα­ρά­στα­σης στην εξέ­γερ­ση και ενά­ντια στην αστυ­νο­μι­κή βία, όπως αυτή που προ­κή­ρυ­ξαν, για τη Δευ­τέ­ρα 17 Ιούνη, οι συ­νο­μο­σπον­δί­ες KISK και η μα­χη­τι­κή DISK μαζί με άλλα τρία σω­μα­τεία. 

Η εξέ­γερ­ση στην Τουρ­κία σί­γου­ρα δεν είναι «ερ­γα­τι­κή». Αλλά το ίδιο υπερ­βο­λι­κός είναι ο ισχυ­ρι­σμός ότι πρό­κει­ται για εξέ­γερ­ση «με­σο­α­στι­κή». Πρό­κει­ται για ένα δια­τα­ξι­κό πλή­θος, μια πλα­τιά κοι­νω­νι­κή συμ­μα­χία κοι­νω­νι­κών ομά­δων, που εκ­φρά­ζει στον δρόμο όλες τις δια­φο­ρε­τι­κές δυ­σφο­ρί­ες που είχαν συσ­σω­ρευ­θεί ενά­ντια στη δια­κυ­βέρ­νη­ση Ερ­ντο­γάν, όπως στις πρώ­τες μέρες του «πα­νε­θνι­κού» ξε­ση­κω­μού ενά­ντια στον Μου­μπά­ρακ.

Ανα­το­λή ενα­ντί­ον Δύσης;

Ο ίδιος γε­νι­κευ­μέ­νος χα­ρα­κτή­ρας της εξέ­γερ­σης ισχύ­ει και όσον αφορά τους «γε­ω­γρα­φι­κούς» (πλα­γί­ως τα­ξι­κούς) προσ­διο­ρι­σμούς που επι­χει­ρεί­ται να δο­θούν. Σύμ­φω­να με μια δια­δε­δο­μέ­νη άποψη, οι «πα­ρά­κτιες, κο­σμο­πο­λί­τι­κες, με­σο­α­στι­κές πό­λεις» επι­τί­θε­νται στον Ερ­ντο­γάν, που απο­λαμ­βά­νει τη στή­ρι­ξη των «λαϊ­κών, πα­ρα­δο­σια­κών» επαρ­χιών της Ανα­το­λί­ας. Ο ισχυ­ρι­σμός έχει μια βάση αλή­θειας, και οι πο­λι­τι­σμι­κές δια­φο­ρές ανά­με­σα στο δυ­τι­κό και το ανα­το­λι­κό κομ­μά­τι δεν μπο­ρούν να υπο­τι­μη­θούν. Ωστό­σο, η προ­σπά­θεια να δοθεί «τα­ξι­κή» ερ­μη­νεία πέ­φτει στο κενό. Ο πλη­θυ­σμός των πό­λε­ων δεν είναι κατ’ ανά­γκην «με­σο­α­στι­κός». Στα πλαί­σια του κα­πι­τα­λι­στι­κού εκ­συγ­χρο­νι­σμού της χώρας, το 70% του τουρ­κι­κού πλη­θυ­σμού έχει συρ­ρεύ­σει πλέον στις πό­λεις. 

Σε αυτές τις με­γά­λες πό­λεις εκ­φρά­ζο­νται όλες οι κοι­νω­νι­κές αντι­θέ­σεις της σύγ­χρο­νης Τουρ­κί­ας. Η Ισταν­μπούλ είναι η «έδρα» των δι­σε­κα­τομ­μυ­ριού­χων, με τα γιοτ που βολ­τά­ρουν στα πα­νά­κρι­βα εμπο­ρι­κά κέ­ντρα. Αλλά πίσω από αυτά τα εμ­βλή­μα­τα «ανά­πτυ­ξης», υπάρ­χουν οι φτω­χο­γει­το­νιές, που έστη­σαν οι εσω­τε­ρι­κοί με­τα­νά­στες που πλημ­μύ­ρι­σαν την πόλη από τις επαρ­χί­ες τους, οι άν­θρω­ποι που ήρθαν ανα­ζη­τώ­ντας δου­λειά λόγω της τα­χεί­ας ανά­πτυ­ξης, αλλά δυ­σκο­λεύ­ο­νταν να βγά­λουν τα προς το ζην. Στα αστι­κά κέ­ντρα κυ­ριαρ­χούν τα «λευκά κο­λά­ρα», αλλά αυτό δεν αναι­ρεί ότι ανή­κουν στην ερ­γα­τι­κή τάξη, και πα­ρά­γουν το 63% του τουρ­κι­κού ΑΕΠ. Άλ­λω­στε, η Πρού­σα και η Άντα­να, που συ­γκλο­νί­ζο­νται, επί­σης, από δια­δη­λώ­σεις και συ­γκρού­σεις, είναι βα­σι­κά βιο­μη­χα­νι­κά κέ­ντρα της Τουρ­κί­ας. Στην Ανα­το­λία, που είναι «κά­στρο» του Ερ­ντο­γάν, δεν δίνει τον τόνο η ερ­γα­τι­κή τάξη, αλλά η ισλα­μι­κή αστι­κή τάξη.

Συ­γκε­κρι­μέ­να, το στρώ­μα με­σαί­ων επι­χει­ρη­μα­τιών με εξα­γω­γι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό, που ανα­πτύ­χθη­κε τη δε­κα­ε­τία του ’80 και απο­τέ­λε­σε τη ρα­χο­κο­κα­λιά της τουρ­κι­κής εκ­δο­χής του «πο­λι­τι­κού Ισλάμ». Είναι οι λε­γό­με­νοι «τί­γρεις της Ανα­το­λί­ας» οι­κο­νο­μι­κά, για τον δυ­να­μι­σμό τους και τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό τους ρόλο στη μαύρη ερ­γα­σία, και «καλ­βι­νι­στές του Ισλάμ» ιδε­ο­λο­γι­κά, για την «ερ­γα­σια­κή ηθική» τους, που ται­ριά­ζει στον ευ­ρω­παϊ­κό προ­τε­στα­ντι­σμό την εποχή της ανό­δου της αστι­κής τάξης. Η απο­διάρ­θρω­ση του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος σε αυτές τις πε­ριο­χές, σε συν­δυα­σμό με τις «φι­λό­πτω­χες» πο­λι­τι­κές του κυ­βερ­νώ­ντος κόμ­μα­τος AKP, που αντι­κα­θι­στούν τα συν­δι­κά­τα και το κοι­νω­νι­κό κρά­τος, εξη­γούν τη δη­μο­φι­λία του Ερ­ντο­γάν στην Ανα­το­λία. Αλλά ακόμα πιο βαθιά νο­τια­να­το­λι­κά, βρί­σκο­νται στην ακραία φτώ­χεια οι Κούρ­δοι, που απο­τε­λούν για δε­κα­ε­τί­ες τον βα­σι­κό αντί­πα­λο κάθε τουρ­κι­κής κυ­βέρ­νη­σης. 

Η μάχη της Ταξίμ

Η εξά­πλω­ση της εξέ­γερ­σης σε δε­κά­δες πό­λεις σε όλη την Τουρ­κία απο­δει­κνύ­ει ότι πρό­κει­ται για ένα συ­νο­λι­κό­τε­ρο ξέ­σπα­σμα που ξε­περ­νά την Ισταν­μπούλ και έχει να κάνει με τη δια­κυ­βέρ­νη­ση Ερ­ντο­γάν. Ωστό­σο, η ίδια η μάχη της πλα­τεί­ας Ταξίμ είναι απο­κα­λυ­πτι­κή για το χα­ρα­κτή­ρα της σύ­γκρου­σης. Η μάχη για με­ρι­κά δέ­ντρα αγκα­λιά­στη­κε από όλη την πόλη. Ο ένας πα­ρά­γο­ντας είναι η οργή για την κα­τα­στο­λή ενά­ντια στους κα­τα­σκη­νω­τές του Πάρ­κου Γκέζι.

Συ­μπύ­κνω­νε την οργή ενά­ντια σε μια κυ­βέρ­νη­ση που –μετά τον απο­τε­λε­σμα­τι­κό πε­ριο­ρι­σμό του στρα­τού που της έδωσε πλα­τιά δη­μο­φι­λία- δεί­χνει την πρό­θε­ση να εγκα­θι­δρύ­σει τον δικό της αυ­ταρ­χι­σμό. Η λαϊκή απαί­τη­ση «να μας ρω­τή­σει πρώτα ο Ερ­ντο­γάν αν θέ­λου­με την ανά­πλα­ση» συ­μπλη­ρώ­νει την ει­κό­να ενός λαού που νιώ­θει πως η κυ­βέρ­νη­σή του απο­μα­κρύ­νε­ται όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο από τις ανη­συ­χί­ες του. Όμως στη μάχη για το Γκέζι, προ­βά­λει το τα­ξι­κό, αντι­νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της εξέ­γερ­σης. Η κα­τα­πά­τη­ση ενός πάρ­κου για να οι­κο­δο­μη­θεί ένα με­γά­λο εμπο­ρι­κό κέ­ντρο ήταν το τε­λευ­ταίο επει­σό­διο στην «ανά­πλα­ση» της Ισταν­μπούλ. Γει­το­νιές Βούλ­γα­ρων με­τα­να­στών, κα­ταυ­λι­σμοί Ρομά, πα­ρα­δο­σια­κές ερ­γα­το­γει­το­νιές, έχουν ισο­πε­δω­θεί ή απει­λού­νται για να «εκ­συγ­χρο­νι­στεί» η Ισταν­μπούλ. Γι’ αυτό και κό­σμος από αυτές τις λαϊ­κές συ­νοι­κί­ες, πλα­νό­διοι πω­λη­τές, Αλε­βί­τες από το Γκάζι κλπ, έσπευ­σε να υπε­ρα­σπι­στεί το Γκέζι, έκανε τον αγώνα και δικό του. 

Ένα τε­λευ­ταίο στοι­χείο, που αν και συμ­βο­λι­κό παί­ζει κε­ντρι­κό ρόλο στην πο­λι­τι­κή συ­γκρό­τη­ση του κι­νή­μα­τος, είναι η ίδια η ιστο­ρία της Ταξίμ. Είναι το σύμ­βο­λο της Αρι­στε­ράς και του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος. Η μάχη ενά­ντια στη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη «ανά­πλα­ση», είναι αντι­κει­με­νι­κά και μάχη της «μνή­μης» του κι­νή­μα­τος ενά­ντια στο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό. Δεν είναι λίγοι εκεί­νοι που χα­ρα­κτη­ρί­ζουν τη ση­με­ρι­νή της κα­τά­λη­ψη, «ρε­βάνς» για όλες εκεί­νες τις Πρω­το­μα­γιές που η αστυ­νο­μία δεν επέ­τρε­ψε στους δια­δη­λω­τές να προ­σεγ­γί­σουν την ιστο­ρι­κή πλα­τεία. 

Οι πο­λι­τι­κές δυ­νά­μεις

Πολύς λόγος έχει γίνει για την πα­ρου­σία των κε­μα­λι­κών στις δια­δη­λώ­σεις, ιδιαί­τε­ρα στην Ισταν­μπούλ. Πράγ­μα­τι, έχουν κι­νη­το­ποι­η­θεί εθνι­κι­στές και οπα­δοί του Ρε­που­μπλι­κά­νι­κου Λαϊ­κού Κόμ­μα­τος, με τις τούρ­κι­κες ση­μαί­ες και το σύν­θη­μα «Κεμάλ εί­μα­στε οι στρα­τιώ­τες σου». Δεν πρό­κει­ται για έκ­πλη­ξη. Ο δι­χα­σμός «ισλα­μι­στών-κε­μα­λι­κών» απο­τε­λεί ανα­πό­σπα­στο τμήμα της τουρ­κι­κής πο­λι­τι­κής ζωής εδώ και δε­κα­ε­τί­ες και θα εκ­φρα­ζό­ταν και τώρα. Η κε­μα­λι­κή ελίτ και οι υπο­στη­ρι­κτές της έχουν βρει την ευ­και­ρία να κα­τέ­βουν στο δρόμο, επι­χει­ρώ­ντας να ηγε­μο­νεύ­σουν στο κί­νη­μα. Ωστό­σο δεν πρό­κει­ται για «κε­μα­λι­κό κί­νη­μα» ή για εξέ­γερ­ση υπο­κι­νού­με­νη από τον στρα­τό. Στην πε­ρί­πτω­ση της σύν­θε­σης των δια­δη­λω­τών της Ισταν­μπούλ ισχύ­ει η ρήση του Λένιν για όσους πε­ρι­μέ­νουν «κα­θα­ρές επα­να­στά­σεις», ότι δεν θα τις δουν ποτέ. Σε επί­πε­δο ορ­γα­νω­μέ­νων δυ­νά­με­ων, εκτός από τους κε­μα­λι­κούς, ορατή και ισχυ­ρή πα­ρου­σία έχουν οι ΛΟΑΤ ορ­γα­νώ­σεις, ερ­γα­τι­κά σω­μα­τεία, η άκρα Αρι­στε­ρά, οι Κούρ­δοι. Εκτός από αυτό, η με­γά­λη πλειο­ψη­φία των δια­δη­λω­τών –κατά κοινή ομο­λο­γία- είναι «απο­λί­τι­κη», δεν έχει καμία σχέση με το υπαρ­κτό πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα. Όλοι αυτοί που συ­γκρού­ο­νται σώμα με σώμα με την αστυ­νο­μία και διεκ­δι­κούν με­γα­λύ­τε­ρες ελευ­θε­ρί­ες, δεν το κά­νουν για μια επι­στρο­φή του στρα­τού ή της κε­μα­λι­κής ελίτ, που έχει επί­σης ταυ­τι­στεί με τον αυ­ταρ­χι­σμό. 

Το ζή­τη­μα της πο­λι­τι­κής ηγε­μο­νί­ας είναι υπαρ­κτό και είναι πολύ ση­μα­ντι­κό ότι η πάλη ενά­ντια στους εθνι­κι­στές γί­νε­ται από τις αρι­στε­ρές ορ­γα­νώ­σεις (υπε­ρά­σπι­ση της πα­ρου­σί­ας κουρ­δι­κών συμ­βό­λων, δια­δη­λώ­σεις υπέρ των γυ­ναι­κών που φο­ρούν μα­ντί­λα κλπ). Σε αρ­κε­τές πε­ρι­πτώ­σεις, η Αρι­στε­ρά δεί­χνει να βγαί­νει πιο κερ­δι­σμέ­νη. Αυτό φαί­νε­ται στη συν­θη­μα­το­λο­γία, όχι μόνο στην Ισταν­μπούλ, αλλά σε όλες τις πό­λεις, όπου τα συν­θή­μα­τα της Αρι­στε­ράς γί­νο­νται μα­ζι­κά.

Αλλά κα­τα­γρά­φε­ται και στη λαϊκή συ­νεί­δη­ση. Όπως ση­μειώ­νουν πολ­λοί Τούρ­κοι ανα­λυ­τές και αγω­νι­στές, όλα τα κι­νή­μα­τα αντί­στα­σης έχουν ταυ­τι­στεί με την Αρι­στε­ρά στην Τουρ­κία: Πράγ­μα­τι οι εφη­με­ρί­δες της Αρι­στε­ράς έχουν αυ­ξή­σει την κυ­κλο­φο­ρία τους, οι ορ­γα­νω­μέ­νες δυ­νά­μεις της πρω­τα­γω­νι­στούν στις δια­δη­λώ­σεις και έχουν μπρο­στά τους μια με­γά­λη ευ­και­ρία να ανα­συ­ντά­ξουν τις δυ­νά­μεις τους. Με όλα της τα στρα­βά (σε­χτα­ρι­σμός, κα­τα­κερ­μα­τι­σμός, «φλερτ» με τον κε­μα­λι­κό εθνι­κι­σμό), η τουρ­κι­κή Αρι­στε­ρά έχει τε­ρά­στιες εμπει­ρί­ες σκλη­ρών αγώ­νων σε κα­θε­στώς ημι­πα­ρα­νο­μί­ας, και αυτές τις πο­λύ­τι­μες εμπει­ρί­ες με­τα­δί­δει στους νε­α­ρούς αγω­νι­στές της Ταξίμ. Αυτή η «τε­χνο­γνω­σία», σε συν­δυα­σμό με την ολό­ψυ­χη συμ­με­το­χή στον αγώνα, τύς δίνει ένα πλε­ο­νέ­κτη­μα απέ­να­ντι στους κε­μα­λι­κούς ή τους εθνι­κι­στές -που δεν δια­κρί­νο­νται ούτε για το ένα ούτε για το άλλο. Νε­α­ροί εθνι­κι­στές συμ­με­τέ­χουν στις συ­γκρού­σεις με την αστυ­νο­μία, αλλά η ηγε­σία τους κα­τα­δί­κα­σε τις δια­δη­λώ­σεις. Το Ρε­που­μπλι­κα­νι­κό Λαϊκό Κόμμα στη­ρί­ζει τις δια­δη­λώ­σεις, αλλά είναι κοινό μυ­στι­κό ότι το κάνει με μισή καρ­διά. 

Προ­κλή­σεις-Προ­ο­πτι­κές

Η τουρ­κι­κή εξέ­γερ­ση έχει να αντι­με­τω­πί­σει με­γά­λες προ­κλή­σεις. Ο Ερ­ντο­γάν είναι ένας εκλεγ­μέ­νος ηγέ­της με με­γά­λη λαϊκή στή­ρι­ξη, ενώ δεν υπάρ­χει εναλ­λα­κτι­κή πο­λι­τι­κή στη δια­κυ­βέρ­νη­σή του. Σε με­γά­λο βαθμό, η κα­τά­στα­ση μοιά­ζει με τις δυ­σκο­λί­ες που αντι­με­τω­πί­ζει το αι­γυ­πτια­κό κί­νη­μα ενά­ντια στον Μόρσι. Το τε­λευ­ταίο επει­σό­διο ήταν η βίαιη εκ­κέ­νω­ση της Ταξίμ και του πάρ­κου από την αστυ­νο­μία, ενό­ψει της συ­γκέ­ντρω­σης του κυ­βερ­νη­τι­κού AKP στην Ισταν­μπούλ. Η επί­θε­ση έγινε ενώ ήταν σε εξέ­λι­ξη συ­ζη­τή­σεις για μια «ομαλή διέ­ξο­δο» (δη­μο­ψή­φι­σμα για το πάρκο, πα­ραί­τη­ση του αρ­χη­γού της αστυ­νο­μί­ας, απε­λευ­θέ­ρω­ση κρα­του­μέ­νων κλπ). Ήταν μια προ­ο­πτι­κή που δεν άρεσε σε πολ­λούς δια­δη­λω­τές, αλλά συ­γκέ­ντρω­νε σο­βα­ρές πι­θα­νό­τη­τες να οδη­γή­σει σε «εκτό­νω­ση» το κί­νη­μα και να το αφή­σει να «φυλ­λορ­ρο­ή­σει». Η αλα­ζο­νεία του Ερ­ντο­γάν, να δια­τά­ξει επί­θε­ση για να κάνει τη συ­γκέ­ντρω­σή του, πυ­ρο­δό­τη­σε νέες δια­δη­λώ­σεις σε όλους τους γύρω δρό­μους από το Πάρκο, αλλά και σε όλες τις πό­λεις της Τουρ­κί­ας. Το σύν­θη­μα «η Ταξίμ είναι πα­ντού, η Αντί­στα­ση είναι πα­ντού» κυ­ριάρ­χη­σε. 

Η συ­νέ­χεια είναι άγνω­στη. Το κί­νη­μα μπο­ρεί να εκτο­νω­θεί. Μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε πτώση του Ερ­ντο­γάν «από τα μέσα» (ήδη συ­γκρο­τεί­ται άτυπα μια «με­τριο­πα­θής» πτέ­ρυ­γα μέσα στο κυ­βερ­νών κόμμα). Μπο­ρεί να κλι­μα­κω­θεί και να οδη­γή­σει σε ακόμα με­γα­λύ­τε­ρες ανα­τρο­πές. Ό,τι κι αν γίνει, αφή­νει πίσω του πολύ βαθιά ση­μά­δια στην τουρ­κι­κή κοι­νω­νία. 

Η υπο­χώ­ρη­ση της αστυ­νο­μί­ας την 1η Ιούνη, έμει­νε στην ιστο­ρία ως «η πρώτη ήττα του Ερ­ντο­γάν». Και κυ­ρί­ως, όπως γρά­φει ένα σύν­θη­μα στην πλα­τεία Ταξίμ: «Αντι­στα­θή­κα­με. Εξα­φα­νί­σα­με ορι­στι­κά τον νεκρό πο­λί­τη μέσα μας». Ό,τι κι αν συμ­βεί, τί­πο­τε πια δεν θα είναι το ίδιο…

ertaksim2.jpg

Ενώ ξε­δι­πλω­νό­ταν η εξέ­γερ­ση στην Τουρ­κία, ξέ­σπα­σε ο συ­γκλο­νι­στι­κός αγώ­νες για την υπε­ρά­σπι­ση της ΕΡΤ. Στο μυαλό χι­λιά­δων δια­δη­λω­τών, η σύν­δε­ση των αγώ­νων στις δυο πλευ­ρές του Αι­γαί­ου έγινε αυ­τό­μα­τα, και δεν είναι υπερ­βο­λή να ισχυ­ρι­στεί κα­νείς ότι η Ταξίμ έπαι­ξε κι αυτή το ρόλο της στη μα­ζι­κο­ποί­η­ση της κα­τά­λη­ψης στο Ρα­διο­μέ­γα­ρο. Είναι μια έκ­φρα­ση του αυ­θόρ­μη­του διε­θνι­σμού των «από κάτω»: Οι δια­δη­λω­τές της Ταξίμ εμπνεύ­στη­καν (και) από το Σύ­νταγ­μα, και με τη σειρά τους «επέ­στρε­ψαν» την αγω­νι­στι­κή έμπνευ­ση στην Αθήνα.  Η άλλη διά­στα­ση είναι η απο­κά­λυ­ψη στα μάτια χι­λιά­δων αν­θρώ­πων και στις δυο πλευ­ρές του Αι­γαί­ου, ότι «στην ίδια τους τη χώρα είναι ο εχθρός». Οι «Σα­μαρ­ντο­γάν» εφαρ­μό­ζουν τις ίδιες οι­κο­νο­μι­κές συ­ντα­γές και επι­διώ­κουν να τις επι­βάλ­λουν με την ίδια αυ­ταρ­χι­κή πο­λι­τι­κή «σι­δε­ρέ­νιας πυγ­μής». Απέ­να­ντί τους, οι δύο λαοί δί­νουν κοινό αγώνα. Σε αυτό το δρόμο, της εξέ­γερ­σης και του διε­θνι­σμού των «από κάτω», θα βρει η Αρι­στε­ρά όλες τις απα­ντή­σεις στα «δύ­σκο­λα» ερω­τή­μα­τα που βάζει η κρίση.