Η ταινία «Φωτιά στη θάλασσα» του Ιταλού ντοκιμαντερίστα, Τζιανφράνκο Ρόζι, νικήτρια της Χρυσής Άρκτου στο Φεστιβάλ Βερολίνου 2016, προβάλλεται αυτές τις ημέρες στα ελληνικά σινεμά.
Η ταινία εκδιπλώνει δύο διαφορετικές καταστάσεις στο μικρό ιταλικό νησί Λαμπεντούζα των 20 τετραγωνικών χιλιομέτρων και των 6.000 κατοίκων, ανοιχτά της Ιταλίας, το οποίο δέχτηκε τουλάχιστον 400.000 πρόσφυγες την τελευταία εικοσαετία. Από τη μια παρουσιάζει τον εντοπισμό, τη διάσωση και τη μεταφορά προσφύγων από τις ιταλικές αρχές στο νησί με έμφαση σ’ έναν γιατρό που συμμετέχει στις διασώσεις, και από την άλλη τη ζωή ενός μικρού σε ηλικία κατοίκου του νησιού.
Οι σκηνές με τους πρόσφυγες είναι μερικές φορές σκληρές: ένας αφυδατωμένος επί μέρες πρόσφυγας που ψυχομαχεί στο κατάστρωμα ενός πλοίου διάσωσης, ένα αμπάρι με νεκρούς πρόσφυγες, σαπιοκάραβα με εκατοντάδες επιβαίνοντες. Παράλληλα, είναι συγκλονιστική η κατάθεση του γιατρού που αναγκάζεται καθημερινά να έρχεται σε επαφή με ταλαιπωρημένα κορμιά προσφύγων με σωρεία προβλημάτων υγείας ή με νεκρά σώματα, τα οποία «στοιχειώνουν», όπως ο ίδιος περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο, την ψυχή του και τα όνειρά του. Σημειώνεται ότι υπολογίζονται σε 15.000 οι νεκροί που δεν κατάφεραν να φτάσουν στη Λαμπεντούζα την περίοδο 1995-2015.
Ο Ρόζι επιλέγει αφενός την αμεσότητα της εικόνας χωρίς επεξηγηματική, off camera αφήγηση για τις προσφυγικές καταστάσεις και αφετέρου μια χαλαρή αφήγηση για τη ζωή του μικρού παιδιού και της οικογένειάς του. Έτσι η ταινία αποτελεί ένα υβρίδιο ντοκιμαντέρ και (χαλαρής) μυθοπλασίας. Η ιδιαιτερότητα αυτή μέσα από το διαδεχόμενο τις δύο καταστάσεις μοντάζ υποδηλώνει μια αντίστιξη της ζωής στο νησί που έχει διαφορετικές πλευρές, οι οποίες συνυπάρχουν. Από τη μία οι πρόσφυγες και από την άλλη οι κάτοικοι του νησιού που ζουν την καθημερινότητά τους χωρίς να επηρεάζονται από το προσφυγικό κύμα. Η αντίστιξη αυτή προκύπτει μέσα από προσεκτικά επιλεγμένες σκηνές, αποτέλεσμα γυρισμάτων του Ρόζι επί μήνες και της οικειότητας που κατάφερε σιγά σιγά να αποκτήσει με τους κατοίκους του νησιού. Κινηματογραφεί το νησί ως μια ανεξάρτητη από το προσφυγικό φαινόμενο οντότητα, αλλά μέσα από την ιστορία του μικρού παιδιού με το τεμπέλικο μάτι που δεν μπορεί να δει καθαρά γύρω του μπορεί κανείς να διακρίνει (αν και δύσκολα, λόγω της χαλαρής αφηγηματικότητας χωρίς ιδιαίτερους διαλόγους) μια μεταφορά για την «τεμπέλικη» αντίληψη των κατοίκων του νησιού, και κατ’ επέκταση των Ευρωπαίων, για τους πρόσφυγες και τα βάσανά τους.
Η ταινία αποτελεί σαφή και επιτυχημένη προσπάθεια ευαισθητοποίησης όλων μας απέναντι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες και στα βάσανα και στις ανάγκες τους. Οι εικόνες των προσφύγων και μεταναστών μάς φέρνουν σε άμεση και οδυνηρή επαφή με τις καταστάσεις που ζουν επιχειρώντας να έρθουν στην Ευρώπη και μας ξεβολεύουν από τις εύκολες και συχνά σνομπ προσεγγίσεις αρκετών Ευρωπαίων απέναντι σ’ ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, όπως είναι οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Στην Ελλάδα, η ταινία επιλέχτηκε από τις αξιόλογες μη κυβερνητικές οργανώσεις Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και Γιατροί Χωρίς Σύνορα καθώς και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για να προωθήσει τη στήριξη του έργου τους.
Ο σκηνοθέτης Τζιανφράνκο Ρόζι
