Το ΑΒ του Κεφαλαίου στον 21ο αιώνα του Τομά Πικετί -Δεύτερο μέρος

Το πρώτο μέρος εδώ: https://​rproject.​gr/​article/​i-​sygkentrosi-​toy-​ploytoy-​pros-​ofelos-​toy-​1

Την πα­ρα­μο­νή της Επα­νά­στα­σης του 1789 στη Γαλ­λία, το τμήμα της εθνι­κής πε­ριου­σί­ας που κα­τεί­χε το πλου­σιό­τε­ρο δε­κα­τη­μό­ριο πλη­σί­α­ζε το 90% και το τμήμα που κα­τεί­χε το πλου­σιό­τε­ρο 1% έφτα­νε το 60% (1). Μετά από την Επα­νά­στα­ση, το τμήμα του πλου­σιό­τε­ρου εκα­το­στη­μο­ρί­ου μειώ­θη­κε κάπως μετά από την ανα­δια­νο­μή των γαιών της αρι­στο­κρα­τί­ας και του κλή­ρου προς όφε­λος της αστι­κή τάξης (οι 9% και λίγο πέρα από αυ­τούς).

Σχε­τι­κά με τη με­ρί­δα του λέ­ο­ντος που κα­τεί­χε το πλου­σιό­τε­ρο εκα­το­στη­μό­ριο το 1789, ο Πι­κε­τί το­νί­ζει ότι η κα­ταγ­γε­λία του πλου­σιό­τε­ρου 1% από το Occupy Wall Street συν­δυα­σμέ­νη με την εξαγ­γε­λία “Εί­μα­στε οι 99%” (“We are the 99%) θυ­μί­ζει κατά κά­ποιο τρόπο τον πε­ρί­φη­μο λί­βε­λο « Qu’est-ce que le tiers état ? » (Τι είναι η τρίτη τάξη; Δη­λα­δή, η αστι­κή τάξη+ο λαός) που δη­μο­σιεύ­θη­κε το Γε­νά­ρη του 1789 από τον αββά Σε­γιές (2).

Ο Τομά Πι­κε­τί έφτια­ξε μια γρα­φι­κή πα­ρά­στα­ση που πε­ρι­γρά­φει την εξέ­λι­ξη του με­ρι­δί­ου του πλου­σιό­τε­ρου δε­κα­τη­μό­ριου και εκα­το­στη­μό­ριου με­τα­ξύ 1810 και 2010. Πε­ριέ­λα­βε τις κυ­ριό­τε­ρες ευ­ρω­παϊ­κες χώρες στην κα­τη­γο­ρία Ευ­ρώ­πη και πα­ρου­σί­α­σε χω­ρι­στά τις ΗΠΑ.

Γραφική παράσταση

Στην Ευ­ρώ­πη, το τμήμα που κα­τέ­χει το ανώ­τε­ρο εκα­το­στη­μό­ριο ισο­δυ­να­μεί με πα­ρα­πά­νω από το 80% της πε­ριου­σί­ας το 1810 και αυ­ξά­νε­ται στη διάρ­κεια του 19ου αιώνα και στην αρχή του 20ου για να φτά­σει το 90% το 1910. Αρ­χί­ζει τότε να πέ­φτει ως απο­τέ­λε­σμα του πο­λέ­μου 1914-1918 και των πα­ρα­χω­ρή­σε­ων που η αστι­κή τάξη υπο­χρε­ώ­θη­κε να κάνει στους λαϊ­κούς αγώ­νες μετά από τον Πρώτο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο (3). Η μεί­ω­ση συ­νε­χί­ζε­ται μετά τον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο για τους ίδιους λό­γους και το με­ρί­διο των πλου­σιό­τε­ρων 10% πέ­φτει στο πιο χα­μη­λό του ση­μείο το 1975 (λίγο κάτω από το 60%). Από εκεί και πέρα, αρ­χί­ζει να ξα­να­νε­βαί­νει για να αγ­γί­ξει το 65% το 2010. Το με­ρί­διο του πλου­σιό­τε­ρου 1% ακο­λου­θεί χο­ντρι­κά την ίδια κα­μπύ­λη, περ­νά­ει από λίγο πάνω από το 50% το 1810 σε λίγο πάνω από το 60% το 1910. Η μεί­ω­ση αρ­χί­ζει το 1910 και φτά­νει στο χα­μη­λό­τε­ρο ση­μείο της το 1970-1975 (20%) κα­τό­πιν αρ­χί­ζει να ξα­να­νε­βαί­νει. Η εξέ­λι­ξη στις ΗΠΑ ακο­λου­θεί την ίδια χρο­νο­λο­γία αλλά είναι ση­μα­ντι­κό να το­νί­σου­με ότι ενώ το με­ρί­διο του πλου­σιό­τε­ρου εκα­το­στη­μο­ρί­ου και δε­κα­τη­μο­ρί­ου ήταν μι­κρό­τε­ρο από εκεί­νο των Ευ­ρω­παί­ων ομο­λό­γων τους το 19ο αιώνα, η κα­τά­στα­ση αλ­λά­ζει από τη δε­κα­ε­τία του 1960 και μετά: το με­ρί­διο της τούρ­τας ξε­περ­νά­ει εκεί­νο των Ευ­ρω­παί­ων εταί­ρων τους.

Δυο προ­φα­νή συ­μπε­ρά­σμα­τα:

1. Η πα­ρού­σα τάση είναι προς την αύ­ξη­ση των ανι­σο­τή­των, οι πλου­σιό­τε­ροι 1% και 10% αυ­ξά­νουν πάρα πολύ το με­ρί­διο της πε­ριου­σί­ας που απο­κτούν.

2. Η εξέ­λι­ξη της κα­τα­νο­μής του πλού­του μπο­ρεί να εξη­γη­θεί πλή­ρως μέσα από την εξέ­λι­ξη των κοι­νω­νι­κών αγώ­νων και των συ­σχε­τι­σμών δυ­νά­με­ων με­τα­ξύ των τά­ξε­ων,

Ο Τομά Πι­κε­τί συ­νο­ψί­ζει τους λό­γους που προ­κά­λε­σαν, στην πε­ρί­ο­δο από τον Πρώτο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο μέχρι το 1970, τη μεί­ω­ση του με­ρι­δί­ου των πιο πλού­σιων καθώς και εκεί­νων που κα­τό­πιν προ­κά­λε­σαν τη νέα αύ­ξη­ση αυτού του με­ρι­δί­ου: “Για να συ­νο­ψί­σου­με: τα σοκ του “πρώ­του μισού του 20ου αιώνα” (1914-1945) -δη­λα­δή, ο Πρώ­τος Πα­γκό­σμιος πό­λε­μος, η μπολ­σε­βί­κι­κη επα­νά­στα­ση του 1917, η κρίση του 1929, ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σμιος πό­λε­μος, και οι νέες ρυθ­μι­στι­κές και φο­ρο­λο­γι­κές πο­λι­τι­κές καθώς και οι πο­λι­τι­κές ελέγ­χου του κε­φα­λαί­ου που βγή­καν μέσα από αυτές τις κο­σμο­χα­λα­σιές- οδή­γη­σαν σε ιστο­ρι­κά χα­μη­λά επί­πε­δα για τα ιδιω­τι­κά κε­φά­λαια στην πε­ρί­ο­δο 1950-1960.

Η κί­νη­ση ανα­σύ­στα­σης των πε­ριου­σιών ξε­κι­νά πολύ γρή­γο­ρα, και κα­τό­πιν επι­τα­χύ­νε­ται με την αγ­γλο-σα­ξω­νι­κή συ­ντη­ρη­τι­κή επα­νά­στα­ση του 1979-1980, την κα­τάρ­ρευ­ση του σο­βιε­τι­κού μπλοκ το 1989-1990, τη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση και την απορ­ρύθ­μι­ση της πε­ριό­δου 1990-2000, γε­γο­νός που ση­μα­το­δο­τεί μια πο­λι­τι­κή καμπή με αντί­θε­τη κα­τεύ­θυν­ση από την προη­γού­με­νη καμπή, και που επι­τρέ­πει στα ιδιω­τι­κά κε­φά­λαια να ξα­να­βρούν στην αρχή της δε­κα­ε­τί­ας του 2010, παρά την κρίση που άρ­χι­σε το 2007-2008, μια πε­ριου­σια­κή ευ­η­με­ρία χωρίς προη­γού­με­νο από το 1913.” (4)

Είναι ξε­κά­θα­ρο ότι οι δυο πα­γκό­σμιοι πό­λε­μοι προ­κά­λε­σαν βα­θειά λαϊκή δυ­σα­ρέ­σκεια απέ­να­ντι στη κα­πι­τα­λι­στι­κή τάξη, και ότι τους δυο πο­λέ­μους ακο­λού­θη­σαν πολύ ση­μα­ντι­κοί κοι­νω­νι­κοί αγώ­νες, που σε πολ­λές χώρες πήραν τη μορφή επα­να­στα­τι­κών κρί­σε­ων. Η κρίση του 1929 προ­κά­λε­σε επί­σης μια ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση και ση­μα­ντι­κούς κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες (ει­δι­κά στις ΗΠΑ). Όλα αυτά ανά­γκα­σαν αυ­τούς που κυ­βερ­νού­σαν να πά­ρουν ορι­σμέ­να μέτρα και να κά­νουν πα­ρα­χω­ρή­σεις στα λαϊκά αι­τή­μα­τα. Θα δούμε στη συ­νέ­χεια για πα­ρά­δειγ­μα τι έκα­ναν οι κυ­βερ­νή­σεις των κυ­ριό­τε­ρων χωρών μετά τον Πρώτο και το Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο επι­βάλ­λο­ντας φό­ρους που έθι­ξαν λίγο ή πολύ σο­βα­ρά το με­ρί­διο της πε­ριου­σί­ας και τα ει­σο­δή­μα­τα του πλου­σιό­τε­ρου 1%%. Επί­σης, ξε­κι­νώ­ντας από την επί­θε­ση που εξα­πο­λύ­ει η κα­πι­τα­λι­στι­κή τάξη ενά­ντια στις λαϊ­κές τά­ξεις στη πε­ρί­ο­δο 1970-1980 (5), δια­πι­στώ­νου­με μια ρι­ζι­κή αλ­λα­γή πο­λι­τι­κής από μέ­ρους των κυ­βερ­νή­σε­ων, ει­δι­κά όσον αφορά στους φό­ρους.

Από τη δε­κα­ε­τία του 1970 και πέρα, γι­νό­μα­στε μάρ­τυ­ρες της με­γά­λης επι­στρο­φής του ιδιω­τι­κού κε­φα­λαί­ου στις πλού­σιες χώρες.

Για να με­τρή­σει την εξέ­λι­ξη της πε­ριου­σί­ας (6), ο Τομά Πι­κε­τί την συ­γκρί­νει με το εθνι­κό ει­σό­δη­μα (7): “Στην αρχή της δε­κα­ε­τί­ας του 1970, η συ­νο­λι­κή αξία των ιδιω­τι­κών πε­ριου­σιών -κα­θα­ρών από χρέη- αντι­προ­σώ­πευε εθνι­κό ει­σό­δη­μα δύο έως τριά­μι­σι ετών, σε όλες τις πλού­σιες χώρες, σε όλες τις ηπεί­ρους. Σα­ρά­ντα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, στην αρχή της δε­κα­ε­τί­ας του 2010, οι ιδιω­τι­κές πε­ριου­σί­ες αντι­προ­σω­πεύ­ουν εθνι­κό ει­σό­δη­μα τεσ­σά­ρων έως επτά ετών (8), και αυτό πάντα σε όλες τις χώρες που με­λε­τή­θη­καν. Η γε­νι­κή εξέ­λι­ξη δεν χω­ρά­ει καμιά αμ­φι­βο­λία: πέρα από τις φού­σκες, είναι βέ­βαιο πως γι­νό­μα­στε μάρ­τυ­ρες της με­γά­λης επι­στρο­φής του ιδιω­τι­κού κε­φα­λαί­ου στις πλού­σιες χώρες από τη δε­κα­ε­τία του 1970 και δώθε, ή μάλ­λον στην ανά­δυ­ση ενός νέου πε­ριου­σια­κού κα­πι­τα­λι­σμού.” (9)

Η δη­μό­σια πε­ριου­σία μειώ­θη­κε πάρα πολύ εδώ και 40 χρό­νια, αφού πρώτα αυ­ξή­θη­κε σε πολ­λές χώρες ει­δι­κά μετά τον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο. Στη Γαλ­λία, η κυ­βέρ­νη­ση εθνι­κο­ποί­η­σε το 1945 την Banque de France και τις τέσ­σε­ρις με­γα­λύ­τε­ρες τρά­πε­ζες κα­τα­θέ­σε­ων: Crédit Lyonnais, Société Générale, Banque nationale du commerce et de l’industrie et Comptoir national d’escompte de Paris. Ο Louis Renault, το αφε­ντι­κό της αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ας Renault, συ­νε­λή­φθη το Σε­πτέμ­βρη του 1944 επει­δή συ­νερ­γά­στη­κε με το να­ζι­στή κα­τα­κτη­τή και η επι­χεί­ρη­ση εθνι­κο­ποι­ή­θη­κε το Γε­νά­ρη του 1945 (10). Η βρε­τα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση εθνι­κο­ποί­η­σε το 1946 την Τρά­πε­ζα της Αγ­γλί­ας. Σύμ­φω­να με τον Πι­κε­τί, στους βιο­μη­χα­νι­κούς και χρη­μα­το­πι­στω­τι­κούς το­μείς στη Γαλ­λία, “το με­ρί­διο του Κρά­τους στην εθνι­κή πε­ριου­σία ξε­πέ­ρα­σε το 50%, από τη πε­ρί­ο­δο της δε­κα­ε­τί­ας του 1950 μέχρι εκεί­νη του 1970” (11).

Όπως το γρά­φει πάντα ο Πι­κε­τί, δια­πι­στώ­νου­με: “...από τη μια, μια κί­νη­ση ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης και στα­δια­κής με­τα­βί­βα­σης του δη­μό­σιου πλού­του στον ιδιω­τι­κό πλού­το από την πε­ρί­ο­δο 1970-1980. Και από την άλλη, ένα φαι­νό­με­νο μα­κρο­πρό­θε­σμης ανά­καμ­ψης των τιμών των ακί­νη­των και των χρη­μα­τι­στη­ρια­κών πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων, που επι­τα­χύν­θη­κε κατά την πε­ρί­ο­δο 1980-1990,μέσα σε ένα πο­λι­τι­κό πλαί­σιο συ­νο­λι­κά πολύ ευ­νοϊ­κό για τις ιδιω­τι­κές πε­ριου­σί­ες, σε σύ­γκρι­ση με τις πρώ­τες με­τα­πο­λε­μι­κές δε­κα­ε­τί­ες” (12). Αυτό το δεύ­τε­ρο φαι­νό­με­νο σχε­τί­ζε­ται βέ­βαια με την χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση της οι­κο­νο­μί­ας.

Ση­μειώ­σεις

1. Chapitre 10, p. 544.

2. “Τι είναι το tiers état (η τρίτη τάξη); Τα πάντα. Τι ήταν μέχρι τώρα στη πο­λι­τι­κή τάξη πραγ­μά­των; Τί­πο­τα. Τι θέλει; Να γίνει κάτι σε αυτήν”.

3. Η γρα­φι­κή πα­ρά­στα­ση πα­ρου­σιά­ζει μια εξέ­λι­ξη τη δε­κα­ε­τία ή και πα­ρα­πά­νω προ­κει­μέ­νου να ανα­δεί­ξει όσο γί­νε­ται πιο κα­θα­ρά την εξέ­λι­ξη. Αν η γρα­φι­κή πα­ρά­στα­ση είχε δεί­ξει την εξέ­λι­ξη από τον ένα χρόνο στον άλλο, θα εί­χα­με σί­γου­ρα δια­πι­στώ­σει την αύ­ξη­ση του με­ρι­δί­ου των πλου­σιό­τε­ρων στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1920.

4. Chapitre 1, p.76

5. Από τη μεριά μου, ανά­λυ­σα με συν­θε­τι­κό τρόπο τη στρο­φή του τέ­λους της πε­ριό­δου 1970-αρ­χής 1980 σε διε­θνές επί­πε­δο ει­δι­κά στο: Au Sud comme au Nord, de la grande transformation des années 1980 à la crise actuelle », https://​cadtm.​org/​Au-​Sud-, που δη­μο­σιεύ­τη­κε στις 8 Σε­πτεμ­βρί­ου 2009, και στο βι­βλίο Un coup d’œil dans le rétroviseur. L’idéologie néolibérale des origines jusqu’à aujourd’hui, Le Cerisier, Mons, 2010.

6. Η εθνι­κή πε­ριου­σία (ή το εθνι­κό κε­φά­λαιο όπως επί­σης την απο­κα­λεί ο Τ.Πι­κε­τί). Αυτό που προ­κα­λεί σύγ­χι­ση, βλέπε annexe 1. Le Capital au XXIe s. : Précision dans la recherche et confusion dans la théorie) είναι το “άθροι­σμα των μη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων (οι­κί­ες, οι­κό­πε­δα, εμπο­ρι­κά πε­ριου­σια­κά στοι­χεία, κτί­ρια, μη­χα­νή­μα­τα, εξο­πλι­σμοί, ευ­ρε­σι­τε­χνί­ες και άλλα πε­ριου­σια­κά στοι­χεία που κα­τέ­χο­νται άμεσα) και των χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών πε­ριου­σια­κών στοι­χεί­ων (τρα­πε­ζι­κοί λο­γα­ρια­σμοί, ει­δι­κοί απο­τα­μιευ­τι­κοί λο­γα­ρια­σμοί, ομό­λο­γα, με­το­χές και άλλα εται­ρι­κά με­ρί­δια, κάθε λογής χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές επεν­δύ­σεις, ασφα­λι­στή­ρια συμ­βό­λαια ζωής, συ­ντα­ξιο­δο­τι­κά τα­μεία, κλπ.), μείον τα πα­θη­τι­κά (δη­λα­δή, όλα τα χρέη). Αν πε­ριο­ρι­στού­με στα ενερ­γη­τι­κά και τα πα­θη­τι­κά που κα­τέ­χο­νται από ιδιώ­τες, τότε έχου­με την ιδιω­τι­κή πε­ριου­σία ή ιδιω­τι­κό κε­φά­λαιο. Αν πά­ρου­με τα ενερ­γη­τι­κά και τα πα­θη­τι­κά που κα­τέ­χει το Κρά­τος και οι δη­μό­σιες διοι­κή­σεις (το­πι­κή αυ­το­διοί­κη­ση, διοι­κή­σεις κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης, κλπ), τότε έχου­με τη δη­μό­σια πε­ριου­σία ή δη­μό­σιο κε­φά­λαιο” Chapitre 1, p. 86.

7. Ο Πι­κε­τί εξη­γεί πώς υπο­λο­γί­ζε­ται το εθνι­κό ει­σό­δη­μα: αφαι­ρού­με από το εθνι­κό ακα­θά­ρι­στο προ­ϊ­όν (ΑΕΠ) την ετή­σια υπο­τί­μη­ση του κε­φα­λαί­ου και κα­τό­πιν προ­σθέ­του­με τα κα­θα­ρά ει­σο­δή­μα­τα που ει­σπρά­χθη­καν στο εξω­τε­ρι­κό (ή αφαι­ρού­με τις κα­θα­ρές πλη­ρω­μές που έγι­ναν προς το εξω­τε­ρι­κό αν αυτές ξε­περ­νά­νε τα ει­σο­δή­μα­τα). Chapitre 1, Voir p. 78-79.

8, Ο Τ. Πι­κε­τί διευ­κρι­νί­ζει εξάλ­λου ότι αν λα­βαί­να­με υπόψη, στον υπο­λο­γι­σμό της πε­ριου­σί­ας, τα χρη­μα­το­πι­στω­τι­κά ενερ­γη­τι­κά και πα­θη­τι­κά, τότε η διο­γκω­μέ­νη με αυτό το τρόπο πε­ριου­σία θα αντι­προ­σώ­πευε 10 έως 15 φορές το εθνι­κό ει­σό­δη­μα, και 20 φορές στην πε­ρί­πτω­ση του Ηνω­μέ­νου Βα­σι­λεί­ου. Υπεν­θυ­μί­ζει ότι από το 19ο αιώνα μέχρι τις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 1970, η πε­ριου­σία αντοι­χού­σε σε 4 έως 5 χρό­νια εθνι­κού ει­σο­δή­μα­τος. Αν λα­βαί­να­με υπόψη τα πα­ρά­γω­γα, θα φτά­να­με σε πολύ με­γα­λύ­τε­ρα με­γέ­θη (p.305-306).

9. Chapitre 5, p. 273.

10. Chapitre 3, p. 218-219

11. Chapitre 3, p. 219.

12.Chapitre 5, p. 273-274

Με­τά­φρα­ση: Γιώρ­γος Μη­τρα­λιάς

Ετικέτες