Η καπιταλιστική κρίση, ο ιμπεριαλισμός και ο σημερινός ταξικός συσχετισμός

Ελάχιστοι πλέον αμφισβητούν το βάθος και τη σοβαρότητα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που βιώνουμε σήμερα καθώς και το χαρακτήρα της ως δομικής  για το καπιταλιστικό σύστημα. Η συζήτηση που έχει ανοίξει εδώ και καιρό αφορά  πια μόνο το αν μπορεί αυτή η κρίση  να ξεπεραστεί, τον τρόπο που θα γίνει αυτό και το χρονικό διάστημα που θα πραγματοποιηθεί.

Κανείς σοβαρός οικονομολόγος ή πολιτικός αναλυτής δεν ρισκάρει βεβαίως συγκεκριμένες χρονικές προβλέψεις. Και οπωσδήποτε κανείς δεν μπορεί διαισθητικά να δώσει εμπεριστατωμένες απαντήσεις. Όποτε έγιναν εκτιμήσεις σε σχέση με τον ακριβή χρόνο των πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων, ποτέ δεν αποδείχτηκαν ακριβείς. Είναι βέβαιο  όμως ότι ο καπιταλισμός πάντα βρίσκει τρόπους να ξεπερνάει την κρίση του, αν εν τω μεταξύ δεν ανατραπεί ολοκληρωτικά.

Η περίοδος που μπαίνουμε θα είναι μια ταραγμένη περίοδος πολέμων, επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων όπου όπως είπε και ο Ζίζεκ «το παλιό έχει σαπίσει και το καινούργιο δεν είναι ορατό ακόμη, μια εποχή των τεράτων». Αυτό  την καθιστά όμως ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα.

Σε αυτό το πολύ μικρό σε σχέση με τη σπουδαιότητα του θέματος κείμενο, θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια ελάχιστη εικόνα της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας, βασισμένη στα υπάρχοντα στοιχεία και τον σημερινό  ταξικό συσχετισμό, λαμβάνοντας σοβαρά όμως υπόψη τη σοσιαλιστική κοσμοθεωρία καθώς και όλη την προηγούμενη εμπειρία των οικονομικών κρίσεων και της ταξικής πάλης.

ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

Κλασσικός τρόπος αντιμετώπισης των οικονομικών κρίσεων στη γηραιά ήπειρο κατά το παρελθόν υπήρξε «η συνήθης κατάσταση στην Ευρώπη»  όπως από τότε αποκαλέστηκε, δηλαδή ο πόλεμος. Ο Κλαούζεβιτς, βασικός θεωρητικός του πολέμου, περιέγραφε την ειρήνη ως «ένα τυχαίο διάλειμμα ανάμεσα σε δυο πολέμους».

Τα πράγματα βεβαίως από την εποχή του Κλαούζεβιτς άλλαξαν σημαντικά με την ανακάλυψη διαφόρων όπλων μαζικής καταστροφής τα οποία από μεγάλη απόσταση μπορούν να ισοπεδώσουν  χώρες ολόκληρες. Ο φόβος ότι μπορεί η καταστροφή αυτή να βρει και τη δική τους χώρα, έχει κάνει πολλούς μιλιταριστές και άλλους πολεμοχαρείς να είναι επιφυλακτικοί σε μια τέτοια εξέλιξη και κάπως έτσι να έχει αποφευκτεί έως τώρα μια παγκόσμια πυρηνική σύρραξη. Δεν έπαψε όμως ποτέ να υπάρχει ο φόβος του «τυχαίου γεγονότος», «του παρανοϊκού που θα πατήσει το κουμπί»  ή μιας κορύφωσης του ανταγωνισμού, όπως έγινε στην περίπτωση της Κούβας το 1961, όπου κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή αποφεύχθηκε το πυρηνικό ολοκαύτωμα.

Ουδέποτε ωστόσο, από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δεν έχουν πάψει να είναι σε εξέλιξη  μικροί τοπικοί πόλεμοι, οι οποίοι υποδαυλίζονταν κυρίως από τους Αμερικάνους και τη διάθεση τους για τον απόλυτο έλεγχο των παγκόσμιων αγορών. Πάντα υπήρχε κάποιο ανοιχτό μέτωπο είτε στην Ασία, είτε στην Αφρική, είτε στη Λατινική Αμερική. Στη δεκαετία του 90’,  μετά από πολλά χρόνια, ο πόλεμος ήρθε και στην Ευρώπη με τον εμφύλιο και τον βομβαρδισμό στη συνέχεια της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Σήμερα όμως, ακόμη και σε αυτούς τους «μικρούς και ακίνδυνους» πολέμους, έχει αυξηθεί σημαντικά ο κίνδυνος μιας μαζικής εξάπλωσης τους με παράλληλη χρήση πυρηνικών όπλων,  εξ’ αιτίας του αναπόφευκτου σκληρού ανταγωνισμού που γεννά η κρίση και του κινδύνου κατάρρευσης της αμερικανικής οικονομίας, πάνω στην οποία στηρίζονται όλες οι υπόλοιπες.

Η πρόσφατη απόπειρα διείσδυσης των ΗΠΑ στην Ουκρανία και η προσπάθεια απομόνωσης της Ρωσίας με την τοποθέτηση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς στα σύνορα της καθώς και στα σύνορα γειτονικών χωρών, εκτός από τον απεχθή εμφύλιο πόλεμο, έχουν φέρει τις δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις πολύ κοντά στην πιθανότητα χρήσης του πυρηνικού τους οπλοστασίου.

Η παρούσα διεθνής πολιτική και οικονομική κατάσταση  θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκρηκτική. Ο οικονομικός προστατευτισμός, τον οποίο για χρόνια οι παγκόσμιες δυνάμεις της αγοράς είχαν καταφέρει να τον εξαλείψουν ή έστω να τον περιορίσουν, καταργώντας τους δασμούς και ανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο τα σύνορα στην ελεύθερη διακίνηση του χρήματος και τις αγορές, φαίνεται να επανέρχεται στο προσκήνιο, σαν έσχατη λύση των ισχυρών κρατών απέναντι στα πιο αδύνατα να προστατεύσουν τις εθνικές οικονομίες τους από τη σημερινή κρίση.

Είναι γνωστή η έκφραση «ο πόλεμος ακολουθεί τον καπιταλισμό όπως η βροχή ακολουθεί το σύννεφο». Τέτοιου είδους σύννεφα πολέμου μαζεύονται ήδη σε διάφορες ευαίσθητες περιοχές του πλανήτη όπως η Νοτιανατολική Ασία, την ώρα που ήδη ηχούν τα πολεμικά τύμπανα στο Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη, το Αφγανιστάν, την Ουκρανία, σε πολλές χώρες της Αφρικής και όπου αλλού οι Αμερικάνοι ή οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές πάτησαν το πόδι τους, δημιουργώντας ανοιχτά μέτωπα και πληγές αγιάτρευτες.

 Όταν η πίτα μικραίνει στον καπιταλισμό η διπλωματία, οι διεθνείς συμφωνίες και οι παγκόσμιοι οργανισμοί για την ειρήνη και το διεθνές εμπόριο που οι ίδιοι κατασκευάσανε πάνε στο περιθώριο και τον πρώτο λόγο έχουν η δύναμη και τα όπλα.

ΤΟ ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ¨ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ¨

Ο Λένιν πριν περίπου 100 χρόνια έγραψε ένα βιβλιαράκι με  τίτλο «Ιμπεριαλισμός: το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού». Σε αυτό περιγράφει την εξέλιξη των πραγμάτων στην κορύφωση του καπιταλισμού, εξηγώντας ότι ο καπιταλισμός, ως άναρχο και άπληστο σύστημα από τη φύση του το οποίο επιδιώκει συνεχώς το μέγιστο κέρδος, δεν πρόκειται ποτέ να μοιραστεί  τα κέρδη του και να οδηγήσει την κοινωνία σε μακρόχρονη ευημερία, το αντίθετο, θα δημιουργηθεί μια κατάσταση υπερσυγκέντρωσης του χρήματος σε πολύ λίγα χέρια με μοναδική εξέλιξη τον απόλυτο έλεγχο του κεφαλαίου και τη φτωχοποίηση του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας.

Ο Λένιν επαληθεύτηκε μέχρι «κεραίας» από τις εξελίξεις και σήμερα ζούμε αυτό ακριβώς το σκηνικό που περιέγραψε στο βιβλίο του. Υπερσυγκέντρωση του χρήματος σε ελάχιστα χέρια, μαζική εξαθλίωση πλατιών στρωμάτων της κοινωνίας, εταιρείες κολοσσοί με τη μορφή ομίλων που εξαγοράζουν ο ένας τον άλλον, τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν μετατρέψει την παγκόσμια οικονομία σε καζίνο επενδύοντας χρήμα πάνω στο χρήμα αντί για την παραγωγή  και την πραγματική οικονομία!

Την ίδια ώρα τα ιδρύματα αυτά μέσω του δανεισμού ασκούν τον απόλυτο έλεγχο απέναντι σε ολόκληρα κράτη, έχοντας το δικαίωμα να αξιολογούν τις εθνικές οικονομίες τους στη βάση των δικών τους συμφερόντων και των ασύλληπτων κερδών τους και δίχως να νοιάζονται  για τις καταστροφικές συνέπειες αυτής της πολιτικής, η οποία έχει τραγικές επιπτώσεις για εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη που οδηγούνται στη φτώχια και την εξαθλίωση.

Τα στοιχεία για την κατανομή του πλούτου σήμερα είναι εντυπωσιακά. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Credit Suisse, ο παγκόσμιος πλούτος πέρυσι έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ-εν μέσω κρίσης-αγγίζοντας τα 231 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2010 ήταν 195 τρισεκατομμύρια δολάρια, παρουσίασε δηλαδή αύξηση της τάξης του 20% σχεδόν. Η πρόβλεψη είναι ότι θα αυξηθεί κατά 50% (θα φτάσει τα 345 τρισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2016.

Το εντυπωσιακό (και τραγικό συνάμα) είναι ότι το 0,5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου. Την ίδια ώρα οι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι αυξάνονται διαρκώς, τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος παρουσίας.

Το 0,5% λοιπόν του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 38,5% του συνολικού πλούτου! Το 8,2% κατέχει επιπλέον 43,6% του πλούτου. Δηλαδή, το 9% περίπου κατέχει το 82% του πλούτου!!!

Τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσωπεύουν μόλις το 3,3% του πλούτου!

Παρόλο που η Κίνα, η Ινδία, η Λατινική Αμερική και η Αφρική αντιπροσωπεύουν το 56% του παγκόσμιου πληθυσμού, εντούτοις κατέχουν μόλις το 16% του πλούτου. Η Ευρώπη κατέχει περίπου το 1/3.

Στην Αμερική ζει το 21% των ανθρώπων που έχουν περιουσία μεγαλύτερη από 100.000 δολάρια. Στην Ιαπωνία βρίσκεται το 16%, στη Γερμανία το 7%, στην Ιταλία το 8% και στην Κίνα το 6%.

Όσον αφορά τους εκατομμυριούχους, υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση. Το 1/3 από αυτούς ζουν στις ΗΠΑ. Η Σουηδία και η Ελβετία έχουν το 20% των εκατομμυριούχων, παρόλο που το μερίδιο τους στον παγκόσμιο πληθυσμό είναι πολύ μικρότερο. Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Αγγλία έχουν συνολικά το 1/4.

Σύμφωνα πάντα με την Credit Suisse, «η τελευταία δεκαετία υπήρξε ιδιαιτέρως ευνοϊκή για τη δημιουργία μεγάλων περιουσιών». Το 2011 η Ευρώπη ξεπέρασε την Αμερική ως προς τον αριθμό των κατοίκων που κατέχουν περιουσία μεταξύ 1 και 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Ωστόσο η Ευρώπη είναι η μόνη περιοχή του κόσμου όπου ο αριθμός αύξησης του πλούτου επιβραδύνθηκε κατά το προηγούμενο έτος.

Η Αμερική έχει το 32% των δισεκατομμυριούχων του κόσμου και το 41% αυτών που η περιουσία τους υπερβαίνει τα 10 εκατομμύρια δολάρια. Το μερίδιο της Κίνας αυξάνεται διαρκώς. Ο αριθμός των εκατομμυριούχων στην Κίνα αναμένεται να διπλασιαστεί ως το τέλος του 2016.

Γίνεται κατανοητό ασφαλώς ότι όσο αυξάνονται οι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι στον πλανήτη, τόσο μειώνεται το μερίδιο του πλούτου για τον υπόλοιπο πληθυσμό!

Τα προβλήματα ωστόσο δεν εξαλείφτηκαν σε ότι αφορά τη λειτουργία του συστήματος, εντοπιζόμενα κυρίως στην αδυναμία είσπραξης των δανείων και των υπέρογκων τόκων που έχουν επιβληθεί μέσω αυτών σε μια σειρά χώρες,  καθιστώντας τις οικονομίες τους, ακόμη και  τις ισχυρές όπως αυτή των ΗΠΑ, υπερχρεωμένες.

 Ο Μαρξ έλεγε ότι «ο δανεισμός είναι η Πίστη πέρα από τα όρια της». Οι σύγχρονοι Μίδες φρόντισαν να στήσουν ακριβώς επάνω στον δανεισμό  το σημερινό οικονομικό οικοδόμημα στο οποίο πατάνε, το οποίο ναι μεν αποτελεί  πηγή γρήγορων κερδών για αυτούς, είναι δε χτισμένο επάνω στα πιο σαθρά θεμέλια.

Στην πραγματικότητα αυτό που  έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν τα τελευταία χρόνια είναι μια παγκόσμια οικονομία-φούσκα που απειλεί κάθε ώρα να σκάσει.

Με αυτή την έννοια σήμερα έχουμε μάλλον περάσει από το «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» στο «ανώτατο στάδιο του ιμπεριαλισμού».

ΠΟΣΟ ΙΣΧΥΡΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ;

Η κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού (παρόλο  που κατ’ επίφαση μόνο επρόκειτο για σοσιαλισμό, η ύπαρξη και μόνο του μπλοκ αυτού έδινε από τη μια την αίσθηση ότι υπήρχε κάτι άλλο στους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο και από την άλλη επέβαλλε κάποιες σταθερές διεθνείς γεωπολιτικές ισορροπίες), έφερε απογοήτευση στις γραμμές της παγκόσμιας εργατικής τάξης και οι επαναστατικές ιδέες άρχισαν να υποχωρούν και να τίθενται «γενικώς εκτός κλίματος». Παράλληλα αυξήθηκε η επιθετικότητα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού που θέλησε να επιβάλλει την άποψη ότι έφτασε το οριστικό «τέλος της ιστορίας» και ότι από εδώ και πέρα είναι ελεύθερος να κινείται με τους δικούς του όρους, όσο ακραίοι κι αν είναι αυτοί.

Εγκατέλειψε έτσι, κάτω και από την πίεση των διαφόρων λόμπι και κυρίως εκείνων της πολεμικής και πετρελαϊκής βιομηχανίας, την προηγούμενη τακτική να δημιουργεί δικτατορίες εκ των έσω και εγκαθίδρυσε το σύστημα των άμεσων στρατιωτικών επεμβάσεων. Όμως, όπου κι αν έκανε επέμβαση (Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη), άφησε ένα απίστευτο χάος που τώρα είναι αδύνατον να το συμμαζέψει.

Παρά λοιπόν την τρομακτική υπεροπλία του, ο πιο ισχυρός ιμπεριαλισμός του πλανήτη, ο αμερικανικός, φαίνεται να είναι σε αδιέξοδο. Οι πολιτικές και στρατιωτικές κινήσεις του το αμέσως προηγούμενο διάστημα αποδείχτηκαν λανθασμένες και έτσι τώρα  αναθεωρεί τη διεθνή πολιτική του αναζητώντας συμμάχους σε χώρες όπως το Ιράν και η Συρία, που πριν από ελάχιστο χρονικό διάστημα ήταν έτοιμος να επιτεθεί και να τις ισοπεδώσει.

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ

Παράλληλα μια καινούργια ευρωπαϊκή ύφεση ελλοχεύει στον ορίζοντα. Ο Ντράγκι, πρόεδρος της ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), μη έχοντας άλλη λύση μπροστά στη στασιμότητα των ευρωπαϊκών οικονομιών, εφάρμοσε μεθόδους της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας (FED) τις οποίες πεισματικά αρνιόταν έως τώρα, μειώνοντας τα τραπεζικά επιτόκια.

Σε μια τέτοια κρίση όμως, ακόμη κι αν μηδενίσει τελείως τα επιτόκια όπως έκανε η FED, το μέτρο θα είναι ασπιρίνη στον καρκίνο. Η οικονομία των ΗΠΑ βασίζεται σε εντελώς διαφορετικούς παράγοντες από αυτούς που βασίζονται οι ευρωπαϊκές οικονομίες. Για να υπάρξει ανάκαμψη στην ευρωπαϊκή ήπειρο θα πρέπει να αναστυλωθεί από τη βάση της η πραγματική οικονομία και αυτό απαιτεί κρατικό παρεμβατισμό και οικονομικές θυσίες που ούτε και ο πιο πεφωτισμένος  καπιταλιστής (αν υπάρχει τέτοιος), είναι διατεθειμένος να κάνει.

Πρόσφατα ο Economist, που θεωρείται ένα από τα πιο έγκυρα οικονομικά έντυπα και τα δημοσιεύματα του αποτελούν προπομπό διαφόρων εξελίξεων,  είχε στο εξώφυλλο του τους ηγέτες των ισχυρών χωρών της Ευρώπης σε μια βάρκα η οποία βυθιζόταν, προειδοποίηση και παράλληλα σχόλιο βασιζόμενα προφανώς στα νέα από τους ρυθμούς ανάπτυξης των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών, τα οποία απ’ ότι φαίνεται δεν είναι καθόλου ευχάριστα.

Η Γερμανία και η Γαλλία κατέχουν την 8η και 11η θέση αντίστοιχα στον φετινό πίνακα, πράγμα που μεταφράζεται ως σοβαρή επιβράδυνση των ρυθμών των οικονομιών τους, με πρώτες στον πίνακα τις Σκανδιναβικές χώρες και τελευταίες βεβαίως τις χώρες του νότου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία).

Ο ΤΑΞΙΚΟΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ

Ο καπιταλισμός διαχρονικά χαρακτηρίζεται από μια βασική αντίφαση από την οποία  αδυνατεί να ξεφύγει, ειδικότερα στη σημερινή εποχή όπου η εργατική τάξη έχει αναπτυχθεί τόσο ώστε να αποτελεί το κυριότερο καταναλωτή των προϊόντων που η ίδια παράγει. Όσο μειώνεται, μέσα από τα αντεργατικά μέτρα και τη μείωση  μισθών και συντάξεων, η αγοραστική δύναμη της, τόσο τα προϊόντα που παράγονται μένουν αδιάθετα, δημιουργώντας τη σημερινή κρίση υπερσυσσώρευσης.

Μοναδική λύση του καπιταλισμού σε αυτή την κατάσταση είναι η καταστροφή μεγάλου μέρους των παραγωγικών δυνάμεων του, για να μπορέσουν να επιζήσουν οι υπόλοιπες. Αυτό στην πράξη μεταφράζεται σε κλείσιμο χιλιάδων μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων και στη δημιουργία στρατιών ανέργων, πράγμα που έχει ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στη λειτουργία της αγοράς. Στην πραγματικότητα ο καπιταλισμός βρίσκεται σε ένα τρομερό αδιέξοδο, ένα αδιέξοδο που αυτός ο ίδιος δημιούργησε και η μόνη λύση που έχει βρει είναι να προσπαθεί να το ξεπεράσει φορτώνοντας όλες τις επιπτώσεις της κρίσης στις πλάτες των εργαζομένων.

Παρά τις γενικότερα  δυσμενείς εξελίξεις για την εργατική τάξη, σήμερα αυτή είναι πιο ισχυρή από οποιοδήποτε προηγούμενο στάδιο της ύπαρξης της. Πριν λίγες δεκαετίες αποτελούσε μια ελάχιστη μειοψηφία σε σχέση με την αγροτιά και  τις υπόλοιπες τάξεις. Σήμερα  είναι πολύ πιο μαζική, πολύ πιο μορφωμένη και με απείρως καλύτερες δυνατότητες οργάνωσης.

Αν και ιδεολογικά λαβωμένη, ο ίδιος ο καπιταλισμός με την πολιτική του θα τη υποχρεώσει να αναζητήσει ριζικές λύσεις για την επιβίωση της και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής της. Κι εδώ είναι που πρέπει κι εμείς ως αριστεροί και ως μαρξιστές να παρέμβουμε και να διαμορφώσουμε το πρόγραμμα και τις προτάσεις εκείνες με τις οποίες  θα την πείσουμε ότι αξίζει να μπει στην πρωτοπορία των αγώνων για τη δική της κοινωνική απελευθέρωση και για μια κοινωνία δικαιότερη για όλους.

Σε αυτή τη διαδικασία λοιπόν, μεγάλες μάχες είναι προ των πυλών. Μπροστά μας ανοίγεται πεδίο δόξης και ταξικής πάλης λαμπρό. Επειδή τίποτε δεν έχει κριθεί ακόμη σε αυτή την αναμέτρηση, όλοι εμείς που πιστεύουμε σε μια διαφορετική κοινωνία, ας σφίξουμε τις γραμμές μας και ας προετοιμαστούμε σωστά και μεθοδικά, θεωρητικά και οργανωτικά, να σηκώσουμε το γάντι που μας ρίχνει ο καπιταλισμός και οι δυνάμεις που τον στηρίζουν για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά και νικηφόρα την ιστορική αυτή πρόκληση!