Η κρίση στην Κίνα

Η άνευ προηγούμενου κατρακύλα των κινεζικών χρηματιστηρίων προκάλεσε μια θηριώδη οικονομική καταστροφή. 

Οι τιμές των μετοχών έπεσαν κατά 30% στη διάρκεια των εβδομάδων του χρηματιστηριακού πανικού. Χάθηκαν 3,4 τρισεκατομμύρια δολάρια! Είναι περίπου 10 φορές του σύνολο του ελληνικού χρέους ή σχεδόν όλο το γερμανικό ΑΕΠ! Παρά τις εκτεταμένες και διαρκείς παρεμβάσεις του κινεζικού κράτους, η κατάρρευση δεν ανακόπηκε και τα κυβερνητικά μέτρα ποδοπατήθηκαν από την αφηνιασμένη αγέλη που ξεφορτωνόταν τις μετοχές της. 

«Φούσκα»

Για πολλούς αναλυτές ήταν το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου. Έσκασε μια μεγάλη «φούσκα» η οποία τους τελευταίους 12 μήνες είχε γιγαντωθεί εξωπραγματικά. 

Στις αρχές Ιούνη, το χρηματιστήριο είχε σκαρφαλώσει στα 10 τρισ. δολάρια, καταγράφοντας κέρδη 6,7 τρισ. μέσα σε έναν χρόνο (150% αύξηση). «Καμιά άλλη χρηματαγορά ποτέ δεν μεγεθύνθηκε τόσο πολύ σε τέτοιο χρονικό διάστημα» σύμφωνα με τη «Washington Post». Τους πρώτους μήνες του 2015 δημιουργούνταν 4 δισεκατομμυριούχοι κάθε βδομάδα. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι μπήκαν στο χρηματιστήριο το ίδιο διάστημα (αυτοί οι πολλές δεκάδες εκατομμύρια μικρομέτοχοι είναι το 80% των «επενδυτών»). Πρόκειται για τη μεσαία τάξη των πόλεων, αλλά και για αγρότες, εσωτερικούς μετανάστες εργάτες, φοιτητές (3 στους 10 σύμφωνα με έρευνα), ανθρώπους που πούλησαν τα σπίτια τους για να «μπουν στην αγορά».

Στις 12 Ιούνη οι τιμές των μετοχών έφτασαν στο ιστορικό υψηλό τους, και μπροστά στη συνειδητοποίηση ότι έφτασαν σε ακραία ύψη άρχισαν να υποχωρούν. Η παρέμβαση της ίδιας της κινεζικής κυβέρνησης για να επιβάλει περιορισμούς στη χρηματιστηριακή κίνηση (ενώ μέχρι πρότινος ενορχήστρωνε-ενθάρρυνε το «μπουμ») προκάλεσε πανικό κι επιτάχυνε τελικά την κατάρρευση, που θα ερχόταν αργά ή γρήγορα.

Το σκάσιμο της «φούσκας» έφερε στο φως την ίδια την ύπαρξή της. Αλλά μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει τι κρύβεται πίσω από την ίδια τη «φούσκα». 

Η κινεζική οικονομία δείχνει πλέον να «ασθμαίνει». Η τόνωση της ανάπτυξης μέσα από την κρατική παρέμβαση και την αύξηση του δανεισμού, που χρησιμοποιήθηκε ως απάντηση στην κρίση του 2008 και λειτούργησε ένα προηγούμενο διάστημα, έφτασε στα όριά της.
Το συνολικό κινεζικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ φτάνει στο 280%. Το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού του χρέους ανήκει σε κρατικές εταιρείες και σε επαρχιακές κυβερνήσεις. Οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι οι χαμηλότεροι εδώ και 25 χρόνια (στην πραγματικότητα υπολογίζονται σε 3-4%), μία στις 3 επαρχίες βρίσκεται σε ύφεση, ενώ η βιομηχανία αιμορραγεί, τη στιγμή που υπαρκτές παραγωγικές δυνάμεις μένουν αδρανείς (excess capacity). 

Το άνοιγμα στην αγορά

Η νέα ηγεσία κόμματος και κράτους, γύρω από τον Σι Τζινπίνγκ, ανέλαβε με στόχο να αντιμετωπίσει την κατάσταση της οικονομίας, «ενισχύοντας το ρόλο της αγοράς». 

Καθώς οι χρεωμένες εταιρείες χρειάζονταν πόρους για να καλύψουν τα ανοίγματά τους, ενώ ο κρατικός τραπεζικός τομέας είχε ήδη «υπερεκτεθεί» και χρειαζόταν και ο ίδιος νέα κεφάλαια, η κυβέρνηση του ΚΚ Κίνας θεώρησε ότι θα πρέπει να προσελκύσει πόρους από τον ιδιωτικό τομέα. Το χρηματιστηριακό «μπουμ» υποστηρίχθηκε και με νομοθετικές παρεμβάσεις και με κρατικές μιντιακές καμπάνιες, ώστε να αντληθούν από εκεί οι πόροι για τις χρεωμένες εταιρείες (εκδίδοντας νέες μετοχές) και να χαλαρώσει η «πίεση» στις τράπεζες. 

Μια φιλόδοξη αλλά ελεγχόμενη «φιλελευθεροποίηση» προσέλκυσε δυτικούς επενδυτές να αγοράσουν μετοχές κινεζικών εταιρειών μέσω του χρηματιστηρίου του Χονγκ Κονγκ, ενώ επιχειρούσε να ενσωματώσει την κινεζική κεφαλαιαγορά στις διεθνείς αγορές. 

Παράλληλα, εκατομμύρια Κινέζοι ενθαρρύνθηκαν να παίξουν στο χρηματιστήριο για να βγάλουν χρήματα. Στην Κίνα δεν υπάρχει κοινωνική ασφάλιση. Η υγειονομική περίθαλψη είναι ακριβή. Οι συντάξεις είναι χαμηλές. Η στέγαση βρίσκεται στα χέρια μεγάλων εταιρειών. Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να θυσιάζουν την «ποιότητα ζωής» τους για να αποταμιεύουν χρήματα που θα διασφαλίζουν αξιοπρεπή γηρατειά ή περίθαλψη αν πάθουν κάτι (αυτές οι αποταμιεύσεις φτάνουν το 30% του κινεζικού ΑΕΠ). Καθώς οι τράπεζες δεν προσφέρουν υψηλό τόκο στις αποταμιεύσεις, πολλοί αναζητούν άλλους τρόπους να τονώσουν τα εισοδήματά τους. Το χρηματιστήριο προωθήθηκε από την κινεζική κυβέρνηση σε αυτούς τους ανθρώπους ως μια σίγουρη επιλογή.

Το ΚΚ Κίνας ήλπιζε παράλληλα πως το «χρηματιστηριακό μπουμ», αυξάνοντας το εισόδημα της μεσαίας τάξης και των καλύτερα αμειβόμενων εργαζομένων, θα τόνωνε και την κατανάλωση, κι έτσι η εσωτερική αγορά θα λειτουργούσε ως υποκατάστατο στην πτώση της ζήτησης για τις κινεζικές εξαγωγές στη διεθνή αγορά (απότοκο της διεθνούς κρίσης).

Η κινεζική ηγεσία έθρεψε το τέρας, το οποίο βγήκε εκτός ελέγχου, και η στρατηγική της έσκασε στα μούτρα της. Το χρήμα που βγήκε στα χρηματιστήρια δεν πήγε ποτέ στην «πραγματική οικονομία» (επενδύσεις κ.λπ.), καθώς βρήκε πιο κερδοφόρα διέξοδο στη χρηματοπιστωτική σπέκουλα, μεγεθύνοντας τη «φούσκα» πέρα από κάθε όριο.

Τα θύματα του κραχ

Τα όσα συνέβησαν αυτές τις εβδομάδες θυμίζουν λίγο Αθήνα του 1999. Καθώς καταρρέει η πυραμίδα, καταστρέφονται τα χαμηλότερα στρώματα. Χάθηκαν αποταμιεύσεις ανθρώπων, που δανείστηκαν χρησιμοποιώντας ως εγγύηση την αξία των μετοχών (μια πρακτική που νομιμοποίησε το ΚΚ Κίνας) και τώρα πουλάνε τις μετοχές τους σε μια αγορά που πέφτει κάθε μέρα. Πουλάνε είτε από φόβο ότι οι τιμές θα πέσουν κι άλλο, είτε υποχρεώνονται γιατί οι δανειστές το απαιτούν. Πολλοί είναι αυτοί που, λόγω της απαγόρευσης πωλήσεων όταν η τιμή μιας μετοχής πέφτει πάνω από 10% σε μια μέρα, παρακολουθούν ανήμποροι την κατάρρευση. Χρεοκοπίες, απώλεια της αξιοπρέπειας και αυτοκτονίες είναι το αποτέλεσμα. 

Τα όσα συνέβησαν όμως θυμίζουν εξίσου τη διαδρομή που διένυσαν οι δυτικές οικονομίες (η χρηματοπιστωτική «φούσκα» ως τρόπος κερδοφορίας σε μια εποχή που οι «επενδύσεις» και η «πραγματική οικονομία» δεν αποδίδουν σίγουρα και γρήγορα κέρδη) πριν φτάσουν στο κραχ του 2008. 
Η κινεζική ηγεσία επιχειρεί να απαντήσει. Νέα μέτρα ανακοινώνονται σε ημερήσια βάση, που θυμίζουν τα bail-out του 2008 και το «bazooka» χρηματοδότησης που ενεργοποίησε η αμερικανική κυβέρνηση τότε για να αποτρέψει την κατάρρευση, με αποκορύφωμα μια κινεζική εκδοχή «ποσοτικής χαλάρωσης» (η κεντρική τράπεζα ως «αγοραστής τελευταίας καταφυγής»). Το κράτος κινητοποιεί όλα τα μέσα του, ενώ ποινικοποιεί τις κακές ειδήσεις (απαγορεύονται όροι όπως «διάσωση της αγοράς», άνθρωποι συλλαμβάνονται για «διασπορά φημών», ενώ η κρατική εφημερίδα επιμένει πως «μετά την καταιγίδα βγαίνει το ουράνιο τόξο»!).

 Ανοιχτό μένει το ενδεχόμενο πολιτικής κρίσης. Η εξολόθρευση της μεσαίας τάξης είναι πρόβλημα για το ΚΚ Κίνας, που έχει ανάγκη μια κοινωνική βάση. Το γεγονός ότι το χρηματιστηριακό «μπουμ» συνδέθηκε με την πολιτική ηγεσία (ως πρωτοβουλία της και έργο της) σημαίνει πως η χρηματιστηριακή κατάρρευση πληγώνει το κύρος αυτής της ηγεσίας. Το δόγμα του «σίγουρου χρήματος» έπεισε γιατί εμφάνιζε ως εγγυητή την ίδια την ηγεσία του ΚΚ και το κινεζικό κράτος. Πιθανή αποτυχία των κυβερνητικών μέτρων θα δείξει πως το «παντοδύναμο ΚΚ» δεν είναι τελικά ικανό να ελέγξει τα πάντα. 

Διεθνείς συνέπειες

Οι συνέπειες για τη διεθνή οικονομία είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Οι τιμές εμπορευμάτων όπως ο χαλκός, το πετρέλαιο, τα μέταλλα κατρακύλησαν, καθώς η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας αυτών των πρώτων υλών (κρατώντας «όρθια» π.χ. τη Λατινική Αμερική μια προηγούμενη περίοδο, αλλά όχι μόνο). Αυτή είναι μία μόνο όψη των διεθνών συνεπειών της βαθιάς κρίσης σε μια γιγάντια οικονομία, τη μόνη που έδειχνε υποψήφια να λειτουργήσει ως «παγκόσμια ατμομηχανή». 

Αν θα επιτευχθεί η σταθεροποίηση μένει να φανεί. Ωστόσο, ακόμα κι αν επιτευχθεί, το πιθανότερο είναι ένας νέος, πιο άγριος γύρος σπέκουλας, με τους «επενδυτές» να πείθονται ότι έχουν πίσω τους μια ηγεσία που εγγυάται τη συνέχεια της «φούσκας». Όσο η πραγματική οικονομία παραμένει σε δυσχερή θέση, αυτή η αντίφαση κάποια στιγμή θα ξαναεκραγεί. 

Η βουτιά σε ένα νέο 1929 θα είναι εξαιρετικά πιθανή, και θα κάνει τα μέχρι σήμερα επεισόδια της κρίσης να δείχνουν σαν βόλτα στο πάρκο...