Ο Άρης, ο υπόκοσμος και άλλες ιστορίες…

Το βιβλίο (με τις υπογραφές των Γ. Πετρόπουλου, Ν. Χατζηδημητράκου, Γ. Σιούλα) ξεκινάει με την «αποκάλυψη» ότι ο Άρης στα νεανικά του χρόνια, ως Θανάσης Κλάρας, είχε παραβατική συμπεριφορά, είχε συλληφθεί ως μέλος μιας «σπείρας» διαρρηκτών και είχε καταδικαστεί. Για όσους έχουν από νωρίτερα ξεκόψει από μια αγιογραφική σχολή ιστορίας μέσα στην Αριστερά, το γεγονός ήταν γνωστό. Όπως ήταν γνωστό και το ότι ο Θανάσης Κλάρας, στα πρώτα βήματα της πολιτικοποίησής του, είχε έρθει σε επαφή με τον Αρχειομαρξισμό, γνωρίζοντας τον συντοπίτη του ηγέτη του Αρχείου, Δ. Γιωτόπουλο.

Το καινούργιο συμπέρασμα που (τραβώντας τα πράγματα από τα μαλλιά…) βγάζουν αυθαίρετα οι συγγραφείς αυτού του πονήματος, είναι η διάσταση που δίνουν σε αυτό το επεισόδιο: Ο μετέπειτα Άρης ξεκίνησε, λένε, «βουτηγμένος στον βούρκο του υποκόσμου».

Εμφανίζεται εδώ μια ανεπίτρεπτη έλλειψη της γενικής αίσθησης της ιστορικής περιόδου όπου εντάσσεται κάθε συγκεκριμένο γεγονός. Για την εργατική τάξη και τις προσφυγικές μάζες, δηλαδή για τα βασικά υποκείμενα του μεγάλου κινήματος της Αντίστασης, η ζωή στις δεκαετίες του ’20 και του ’30 δεν ήταν «ζάχαρη ψιλή-τριμμένη». Η μιζέρια και η καταπίεση στις εργατογειτονιές και στους προσφυγικούς συνοικισμούς έκανε την εργατική/κομμουνιστική μαχητικότητα να αναπτύσσεται παράλληλα με τα «λούμπεν» στοιχεία μιας λαϊκής υποκουλτούρας: με τα ρεμπέτικα, με τη «μαγκιά», με τα χασίσια, με τη σύφιλη, με τη μικροπαραβατικότητα κ.ο.κ. Η Αριστερά της εποχής δεν χτίστηκε στρατολογώντας καλοκουρεμένους, καλοξυρισμένους, κουστουμαρισμένους, «καθαρούτσικους» κομμουνιστές. Αυτές οι σκληρές και αντιφατικές «ρίζες» της γενιάς του ’30 είναι ορατές στα βιογραφικά πολλών μετέπειτα κομματικών στελεχών και κυρίως των ανθεκτικών οργανωτικών στελεχών που, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, δεν ξεκίνησαν ως αρσακειόπαιδες.

Το ίδιο ισχύει και για τη νεολαιίστικη «διανόηση» με μικροαστική καταγωγή. Στην εποχή της κατάρρευσης της Μεγάλης Ιδέας, στα χρόνια της ανόδου του φασισμού στην Ευρώπη, η ρήξη με τον αστισμό ξεκινούσε σχεδόν αναγκαστικά με αντιφατικό τρόπο. Στην παραβατικότητα του Άρη, που εκδηλώνεται από τα μαθητικά χρόνια του, οι συγγραφείς του πονήματος αποτυγχάνουν να δουν μια ενστικτώδη ρήξη με την προοπτική να ακολουθήσει τον καθώς πρέπει δρόμο: να γίνει ένας αξιοπρεπής δημόσιος υπάλληλος που θα πλουτίζει πχ μαζεύοντας τη δεκάτη από τους αγρότες. Αποτυγχάνουν να ακούσουν και τις απολογίες των μελών της «σπείρας» των διαρρηκτών στο δικαστήριο. Που δηλώνουν «εχθροί του πλούτου», οπαδοί του Ντοστογιέφσκι, ενώ ο φερόμενος ως αρχηγός προειδοποιεί το δικαστήριο ότι θα συνεχίσει να κλέβει μέχρι να πεθάνει. Αυτή η αποτυχία επιτρέπει να προχωρήσουν στο επόμενο αυθαίρετο και ατεκμηρίωτο συμπέρασμα που για τους συγγραφείς είναι πολιτικά χρήσιμο: αυτά τα παιδιά (και μεταξύ τους ο Θ. Κλάρας), βυθιζόμενα στο «βούρκο του υποκόσμου», ήταν καταδικασμένα να αποκτήσουν «τραύματα», τα οποία θα αποδεικνύονταν σημαντικά ή και καθοριστικά στις μετέπειτα μάχες τους στη ζωή ή στην πολιτική δράση.

Ανάμεσα σε αυτά τα πιθανά «τραύματα», οι συγγραφείς αναδεικνύουν απολύτως αυθαίρετα, έναν ειδικό φόβο: ο παράνομος, μας λένε, φοβάται ιδιαίτερα το βιασμό, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε ό,τι αφορά τον… πισινό του! Και αυτός ο απίθανος συλλογισμός γίνεται η βάση για να ερμηνεύσουν τη «δήλωση» του Θ. Κλάρα, όταν αυτός έπεσε στα χέρια της Ασφάλειας του Μανιαδάκη, ως στέλεχος πλέον του ΚΚΕ (πλέκοντας μια απίθανη ιστορία για τις συνέπειες που είχε στην προσωπικότητά του Άρη ο βασανισμός με πάγο στα γεννητικά όργανα και ο εικονικός βιασμός με πιπεριά στον πισινό, ένα είδος βασανισμού αρκετά συνηθισμένο στους μπράβους του Μανιαδάκη).

Σε τι είναι πολιτικά χρήσιμες αυτές οι ιστορίες;

Στο να διαψεύσουν τη διάχυτη στον κόσμο της Αριστεράς γνώμη ότι ο Θ. Κλάρας υπέγραψε τη «δήλωση» κατόπιν εντολής της ηγεσίας του ΚΚΕ, με στόχο να βγει σύντομα από τη φυλακή. Αυτή την άποψη, μας λένε, στηρίζει «μόνο» ο Λ. Αποστόλου. Παρεμπιπτόντως, τη στηρίζει και η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, που επέλεξε να δημοσιοποιήσει –με την υπογραφή του Μ. Μαΐλη– την αναφορά προς το κόμμα ενός παλαίμαχου κομμουνιστή (του Πάνου Τσάρου, από τη Στυλίδα Φθιώτιδας), που δηλώνει ότι ήταν ενήμερος για την εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη προς τον Θ. Κλάρα να υπογράψει «δήλωση» και να βγει έξω για να βοηθήσει στην εκκαθάριση της ηγεσίας του ΚΚΕ.

Οι συγγραφείς χαμένοι μέσα στο λαβύρινθο των αστυνομικών ιστοριών (και της αυτοπεποίθησης ως προς τις ψυχαναλυτικές τους ικανότητες σχετικά με την ερμηνεία της ψυχοσύνθεσης του «υποκόσμου»), χάνουν από τα μάτια τους ένα αναμφισβήτητο γεγονός: ότι ο Θ. Κλάρας, βγαίνοντας από τη φυλακή, αν και συνοδεύεται από τη ρετσινιά του «δηλωσία», έρχεται σε επαφή με κορυφαία στελέχη του ΚΚΕ που παραμένουν ελεύθερα και συμμετέχει δραστήρια στις διεργασίες ανασυγκρότησης! Δεν κατανοούν ότι αυτό το γεγονός –που οι ίδιοι περιγράφουν– τινάζει στον αέρα το σενάριό τους για την ερμηνεία της «δήλωσης» του Θ. Κλάρα.

Δυστυχώς εδώ οι «αφηγήσεις» για τον Άρη εμπλέκονται με ένα γενικότερο και πιο ευαίσθητο πρόβλημα. Εκείνη την εποχή ο Μανιαδάκης είχε κατορθώσει, στρατολογώντας τους Τυρίμο και Μιχαηλίδη, να συγκροτήσει ένα δικό του «ηγετικό όργανο» του ΚΚΕ (τη διαβόητη Προσωρινή Διοίκηση). Απέναντί της δρούσε η «Παλιά ΚΕ» (με κέντρο τον Πλουμπίδη) που πάλευε να αντιμετωπίσει οργανωτικά και πολιτικά τη χαφιέδικη διείσδυση, ενώ ένας σημαντικός αριθμός γνωστών στελεχών του ΚΚΕ βρισκόταν σε σύγχυση ανάμεσα στα δύο αυτά όργανα και τις βαρύτατες κατηγορίες που αλληλοεκτοξεύονταν. Η σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ έχει αποκαταστήσει πλήρως το κύρος της «Παλιάς ΚΕ», και μάλιστα με μια βαριά φράση: «υπήρξε η μόνη που διασφάλισε τη συνέχεια του κόμματος». Όμως, τότε, ο Νίκος Ζαχαριάδης, όπως και ο έμπιστός του μηχανισμός υπό τον Γ. Ιωαννίδη στην Ακροναυπλία, είχαν την αντίστροφη εκτίμηση, τουλάχιστον για ένα κρίσιμο διάστημα (που περιλαμβάνει την περίοδο συζήτησης για το «Γράμμα» του Ν.Ζ. σχετικά με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γραμμή του ΚΚΕ απέναντί του). Εκτιμούσαν ότι οι χαφιέδες ήταν η Παλιά ΚΕ και η αυθεντική έκφραση του ΚΚΕ ήταν η Προσωρινή Διοίκηση των Τυρίμου και Μιχαηλίδη. Οι συγγραφείς του πονήματος που μοίρασε η «Εφ.Συν.», επιμένοντας στο σενάριο ότι ο Άρης υπέγραψε «δήλωση» φοβούμενος για τον πισινό του, δίνουν έμφαση σε ένα σημείο: Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, μας λένε, γιατί ούτε ο Θ. Κλάρας, ούτε το Τυρίμος, ούτε κανείς άλλος, δεν μπόρεσαν τότε να επικοινωνήσουν με τον Ν. Ζαχαριάδη μέσα στη φυλακή.

Ποια είναι η πολιτική σημασία αυτής της επιμονής; Δεν διστάζει να καταδικάζει τον Άρη στη μόνιμη ρετσινιά του «δηλωσία», προκειμένου να αθωώσει το Νίκο Ζαχαριάδη από τις ευθύνες της «επικοινωνίας» με τους Τυρίμο και Μιχαηλίδη…

Αυτή η επιλογή επιβεβαιώνεται στις απίθανες αφηγήσεις που ακολουθούν σχετικά με τις ικανότητες και κυρίως τις αδυναμίες του Θ. Κλάρα στο βουνό, όταν πλέον έχει γίνει ο Άρης Βελουχιώτης. Οι συγγραφείς μας μιλούν για κάποιες «υπερβάσεις» του Άρη τις οποίες εξηγούν πάλι με βάση το παρελθόν του στο «βούρκο του υποκόσμου», αλλά και τη συμπόρευσή του με τους πρώτους «κλαρίτες» αντάρτες, τους οποίους αλλού αποκαλούν «αγριάνθρωπους εγκληματίες», αλλού «θηρία ανήμερα» κ.ο.κ. Τα «παραστρατήματα» του Άρη και του ΕΛΑΣ στα βουνά είναι κοινό μυστικό για όποιον έχει ασχοληθεί σοβαρά και με σεβασμό με την ιστορία του κινήματος. Αφορούσαν σοβαρά πολιτικά προβλήματα και δεν είχαν καμία σχέση με τις ψευτοεπιστημονικές αναλύσεις σχετικά με τη ψυχοσύνθεση του Άρη και των Καπεταναίων. Η ανάπτυξη της ένοπλης δύναμης στα βουνά και η απελευθέρωση εδαφικών περιοχών, ερχόταν αντικειμενικά σε αντίφαση με τη στρατηγική για «παλλαϊκό αγώνα» όπου τάχα θα συμμετείχαν «όλες οι δυνάμεις του έθνους». Ο Άρης και ο ΕΛΑΣ κάλυψαν πολιτικά και στρατιωτικά τις δραστηριότητες των καλλιεργητών που έβαζαν χέρι στα χωράφια των μεγαλοκτηματιών και στα μοναστηριακά κτήματα. Κάλυψαν την ανάπτυξη στα χωριά των θεσμών και των συνηθειών που έσπαγαν τα δεσμά της υποταγής στους παλιούς θεσμούς και στην εκκλησία. Αλλιώς δεν μπορούσε να αναπτυχθεί το αντάρτικο. Αυτά τα «παραστρατήματα» προσπάθησε να μαζέψει το ΚΚΕ σταδιακά, και τελικά τα κατάφερε, το 1944, με τις αποφάσεις της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΠΕΕΑ, που έκαναν λόγο για «αριστερά λάθη… με διαθέσεις για αντιαγγλική πολιτική, για εκτίμηση του ΕΛΑΣ σαν μελλοντικού στρατού, και σοβαρά στραπατσαρίσματα της πολιτικής γραμμής του κόμματος ιδίως στην Ελεύθερη Ελλάδα…» (10η Ολομέλεια ΚΕ του ΚΚΕ, Γενάρης ’44).

Αυτές οι κατηγορίες, που μέσα στο κλίμα της εποχής είναι βαρύτατες, παραμένουν πάντως πολιτικές κατηγορίες. Κανείς δεν αισθάνθηκε τότε την ανάγκη (ή δεν τόλμησε…) να χρησιμοποιήσει, μέσα σε αυτό το δύσκολο ξεκαθάρισμα, τα φτηνά υλικά που σήμερα επαναφέρουν οι συγγραφείς αυτού του πονήματος ενάντια στον Άρη και τους Καπεταναίους του ΕΛΑΣ.

Αυτή την υποβόσκουσα πολιτική και στρατηγική αντίθεση ολοκλήρωσε ο Άρης με την τελευταία πολιτική πράξη πριν το μαρτυρικό θάνατό του. Με την ιστορική επιστολή του προς τα μέλη της ΚΕ, ζήτησε «να το κάνουμε όπως οι Γιουγκοσλάβοι και καλύτερα», δηλαδή πρότεινε να σπάσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ το συμβιβασμό με τους Άγγλους και τον Παπανδρέου και να παλέψει για την εξουσία. Το πλήρωσε με τη διαγραφή και την απομόνωση, που ισοδυναμούσε με καταδίκη σε εξόντωση. Σήμερα το ΚΚΕ τον έχει αποκαταστήσει πολιτική και κομματικά.

Όμως οι αμετανόητοι Ζαχαριαδικοί επιμένουν: ο Θανάσης Κλάρας, ο Άρης Βελουχιώτης, δεν ήταν παρά ο «Μιζέριας», είχε βυθιστεί στο «βούρκο του υποκόσμου», φοβόταν για τον πισινό του, δεν ήταν «ατσαλένιος», δεν ήταν καθώς πρέπει άνθρωπος, καθώς πρέπει κομμουνιστικό στέλεχος. Άιντε τώρα να τους πεις ότι συνήθως την ιστορία δεν την έγραψαν οι καθώς πρέπει, αλλά οι πραγματικοί άνθρωποι, με τις αδυναμίες τους αλλά και τις τεράστιες δυνατότητές τους.

Αυτό το βιβλιαράκι ήταν ψυχρολουσία. Σαν να ξυπνήσαμε στις πιο σκοτεινές στιγμές της δεκαετίας του ’50, όταν η προσπάθεια να κρατηθεί το «καπάκι» πάνω στα αγωνιώδη ερωτήματα που άνοιξε η ήττα, νομιμοποιούσε την πιο ακραία προσωπολατρία (ή και ανθρωποφαγία…), ενώ επέτρεπε τις πιο άθλιες «ιστορικές» αφηγήσεις.