Ο Άρης, ο υπόκοσμος και άλλες ιστορίες…

Το βι­βλίο (με τις υπο­γρα­φές των Γ. Πε­τρό­που­λου, Ν. Χα­τζη­δη­μη­τρά­κου, Γ. Σιού­λα) ξε­κι­νά­ει με την «απο­κά­λυ­ψη» ότι ο Άρης στα νε­α­νι­κά του χρό­νια, ως Θα­νά­σης Κλά­ρας, είχε πα­ρα­βα­τι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά, είχε συλ­λη­φθεί ως μέλος μιας «σπεί­ρας» διαρ­ρη­κτών και είχε κα­τα­δι­κα­στεί. Για όσους έχουν από νω­ρί­τε­ρα ξε­κό­ψει από μια αγιο­γρα­φι­κή σχολή ιστο­ρί­ας μέσα στην Αρι­στε­ρά, το γε­γο­νός ήταν γνω­στό. Όπως ήταν γνω­στό και το ότι ο Θα­νά­σης Κλά­ρας, στα πρώτα βή­μα­τα της πο­λι­τι­κο­ποί­η­σής του, είχε έρθει σε επαφή με τον Αρ­χειο­μαρ­ξι­σμό, γνω­ρί­ζο­ντας τον συ­ντο­πί­τη του ηγέτη του Αρ­χεί­ου, Δ. Γιω­τό­που­λο.

Το και­νούρ­γιο συ­μπέ­ρα­σμα που (τρα­βώ­ντας τα πράγ­μα­τα από τα μαλ­λιά…) βγά­ζουν αυ­θαί­ρε­τα οι συγ­γρα­φείς αυτού του πο­νή­μα­τος, είναι η διά­στα­ση που δί­νουν σε αυτό το επει­σό­διο: Ο με­τέ­πει­τα Άρης ξε­κί­νη­σε, λένε, «βου­τηγ­μέ­νος στον βούρ­κο του υπο­κό­σμου».

Εμ­φα­νί­ζε­ται εδώ μια ανε­πί­τρε­πτη έλ­λει­ψη της γε­νι­κής αί­σθη­σης της ιστο­ρι­κής πε­ριό­δου όπου εντάσ­σε­ται κάθε συ­γκε­κρι­μέ­νο γε­γο­νός. Για την ερ­γα­τι­κή τάξη και τις προ­σφυ­γι­κές μάζες, δη­λα­δή για τα βα­σι­κά υπο­κεί­με­να του με­γά­λου κι­νή­μα­τος της Αντί­στα­σης, η ζωή στις δε­κα­ε­τί­ες του ’20 και του ’30 δεν ήταν «ζά­χα­ρη ψι­λή-τριμ­μέ­νη». Η μι­ζέ­ρια και η κα­τα­πί­ε­ση στις ερ­γα­το­γει­το­νιές και στους προ­σφυ­γι­κούς συ­νοι­κι­σμούς έκανε την ερ­γα­τι­κή/κομ­μου­νι­στι­κή μα­χη­τι­κό­τη­τα να ανα­πτύσ­σε­ται πα­ράλ­λη­λα με τα «λού­μπεν» στοι­χεία μιας λαϊ­κής υπο­κουλ­τού­ρας: με τα ρε­μπέ­τι­κα, με τη «μα­γκιά», με τα χα­σί­σια, με τη σύ­φι­λη, με τη μι­κρο­πα­ρα­βα­τι­κό­τη­τα κ.ο.κ. Η Αρι­στε­ρά της επο­χής δεν χτί­στη­κε στρα­το­λο­γώ­ντας κα­λο­κου­ρε­μέ­νους, κα­λο­ξυ­ρι­σμέ­νους, κου­στου­μα­ρι­σμέ­νους, «κα­θα­ρού­τσι­κους» κομ­μου­νι­στές. Αυτές οι σκλη­ρές και αντι­φα­τι­κές «ρίζες» της γε­νιάς του ’30 είναι ορα­τές στα βιο­γρα­φι­κά πολ­λών με­τέ­πει­τα κομ­μα­τι­κών στε­λε­χών και κυ­ρί­ως των αν­θε­κτι­κών ορ­γα­νω­τι­κών στε­λε­χών που, στη με­γά­λη τους πλειο­ψη­φία, δεν ξε­κί­νη­σαν ως αρ­σα­κειό­παι­δες.

Το ίδιο ισχύ­ει και για τη νε­ο­λαι­ί­στι­κη «δια­νό­η­ση» με μι­κρο­α­στι­κή κα­τα­γω­γή. Στην εποχή της κα­τάρ­ρευ­σης της Με­γά­λης Ιδέας, στα χρό­νια της ανό­δου του φα­σι­σμού στην Ευ­ρώ­πη, η ρήξη με τον αστι­σμό ξε­κι­νού­σε σχε­δόν ανα­γκα­στι­κά με αντι­φα­τι­κό τρόπο. Στην πα­ρα­βα­τι­κό­τη­τα του Άρη, που εκ­δη­λώ­νε­ται από τα μα­θη­τι­κά χρό­νια του, οι συγ­γρα­φείς του πο­νή­μα­τος απο­τυγ­χά­νουν να δουν μια εν­στι­κτώ­δη ρήξη με την προ­ο­πτι­κή να ακο­λου­θή­σει τον καθώς πρέ­πει δρόμο: να γίνει ένας αξιο­πρε­πής δη­μό­σιος υπάλ­λη­λος που θα πλου­τί­ζει πχ μα­ζεύ­ο­ντας τη δε­κά­τη από τους αγρό­τες. Απο­τυγ­χά­νουν να ακού­σουν και τις απο­λο­γί­ες των μελών της «σπεί­ρας» των διαρ­ρη­κτών στο δι­κα­στή­ριο. Που δη­λώ­νουν «εχθροί του πλού­του», οπα­δοί του Ντο­στο­γιέφ­σκι, ενώ ο φε­ρό­με­νος ως αρ­χη­γός προει­δο­ποιεί το δι­κα­στή­ριο ότι θα συ­νε­χί­σει να κλέ­βει μέχρι να πε­θά­νει. Αυτή η απο­τυ­χία επι­τρέ­πει να προ­χω­ρή­σουν στο επό­με­νο αυ­θαί­ρε­το και ατεκ­μη­ρί­ω­το συ­μπέ­ρα­σμα που για τους συγ­γρα­φείς είναι πο­λι­τι­κά χρή­σι­μο: αυτά τα παι­διά (και με­τα­ξύ τους ο Θ. Κλά­ρας), βυ­θι­ζό­με­να στο «βούρ­κο του υπο­κό­σμου», ήταν κα­τα­δι­κα­σμέ­να να απο­κτή­σουν «τραύ­μα­τα», τα οποία θα απο­δει­κνύ­ο­νταν ση­μα­ντι­κά ή και κα­θο­ρι­στι­κά στις με­τέ­πει­τα μάχες τους στη ζωή ή στην πο­λι­τι­κή δράση.

Ανά­με­σα σε αυτά τα πι­θα­νά «τραύ­μα­τα», οι συγ­γρα­φείς ανα­δει­κνύ­ουν απο­λύ­τως αυ­θαί­ρε­τα, έναν ει­δι­κό φόβο: ο πα­ρά­νο­μος, μας λένε, φο­βά­ται ιδιαί­τε­ρα το βια­σμό, είναι ιδιαί­τε­ρα ευαί­σθη­τος σε ό,τι αφορά τον… πι­σι­νό του! Και αυτός ο απί­θα­νος συλ­λο­γι­σμός γί­νε­ται η βάση για να ερ­μη­νεύ­σουν τη «δή­λω­ση» του Θ. Κλάρα, όταν αυτός έπεσε στα χέρια της Ασφά­λειας του Μα­νια­δά­κη, ως στέ­λε­χος πλέον του ΚΚΕ (πλέ­κο­ντας μια απί­θα­νη ιστο­ρία για τις συ­νέ­πειες που είχε στην προ­σω­πι­κό­τη­τά του Άρη ο βα­σα­νι­σμός με πάγο στα γεν­νη­τι­κά όρ­γα­να και ο ει­κο­νι­κός βια­σμός με πι­πε­ριά στον πι­σι­νό, ένα είδος βα­σα­νι­σμού αρ­κε­τά συ­νη­θι­σμέ­νο στους μπρά­βους του Μα­νια­δά­κη).

Σε τι είναι πο­λι­τι­κά χρή­σι­μες αυτές οι ιστο­ρί­ες;

Στο να δια­ψεύ­σουν τη διά­χυ­τη στον κόσμο της Αρι­στε­ράς γνώμη ότι ο Θ. Κλά­ρας υπέ­γρα­ψε τη «δή­λω­ση» κα­τό­πιν εντο­λής της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ, με στόχο να βγει σύ­ντο­μα από τη φυ­λα­κή. Αυτή την άποψη, μας λένε, στη­ρί­ζει «μόνο» ο Λ. Απο­στό­λου. Πα­ρε­μπι­πτό­ντως, τη στη­ρί­ζει και η ση­με­ρι­νή ηγε­σία του ΚΚΕ, που επέ­λε­ξε να δη­μο­σιο­ποι­ή­σει –με την υπο­γρα­φή του Μ. Μαΐλη– την ανα­φο­ρά προς το κόμμα ενός πα­λαί­μα­χου κομ­μου­νι­στή (του Πάνου Τσά­ρου, από τη Στυ­λί­δα Φθιώ­τι­δας), που δη­λώ­νει ότι ήταν ενή­με­ρος για την εντο­λή του Νίκου Ζα­χα­ριά­δη προς τον Θ. Κλάρα να υπο­γρά­ψει «δή­λω­ση» και να βγει έξω για να βοη­θή­σει στην εκ­κα­θά­ρι­ση της ηγε­σί­ας του ΚΚΕ.

Οι συγ­γρα­φείς χα­μέ­νοι μέσα στο λα­βύ­ριν­θο των αστυ­νο­μι­κών ιστο­ριών (και της αυ­το­πε­ποί­θη­σης ως προς τις ψυ­χα­να­λυ­τι­κές τους ικα­νό­τη­τες σχε­τι­κά με την ερ­μη­νεία της ψυ­χο­σύν­θε­σης του «υπο­κό­σμου»), χά­νουν από τα μάτια τους ένα αναμ­φι­σβή­τη­το γε­γο­νός: ότι ο Θ. Κλά­ρας, βγαί­νο­ντας από τη φυ­λα­κή, αν και συ­νο­δεύ­ε­ται από τη ρε­τσι­νιά του «δη­λω­σία», έρ­χε­ται σε επαφή με κο­ρυ­φαία στε­λέ­χη του ΚΚΕ που πα­ρα­μέ­νουν ελεύ­θε­ρα και συμ­με­τέ­χει δρα­στή­ρια στις διερ­γα­σί­ες ανα­συ­γκρό­τη­σης! Δεν κα­τα­νο­ούν ότι αυτό το γε­γο­νός –που οι ίδιοι πε­ρι­γρά­φουν– τι­νά­ζει στον αέρα το σε­νά­ριό τους για την ερ­μη­νεία της «δή­λω­σης» του Θ. Κλάρα.

Δυ­στυ­χώς εδώ οι «αφη­γή­σεις» για τον Άρη εμπλέ­κο­νται με ένα γε­νι­κό­τε­ρο και πιο ευαί­σθη­το πρό­βλη­μα. Εκεί­νη την εποχή ο Μα­νια­δά­κης είχε κα­τορ­θώ­σει, στρα­το­λο­γώ­ντας τους Τυ­ρί­μο και Μι­χαη­λί­δη, να συ­γκρο­τή­σει ένα δικό του «ηγε­τι­κό όρ­γα­νο» του ΚΚΕ (τη δια­βό­η­τη Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση). Απέ­να­ντί της δρού­σε η «Παλιά ΚΕ» (με κέ­ντρο τον Πλου­μπί­δη) που πά­λευε να αντι­με­τω­πί­σει ορ­γα­νω­τι­κά και πο­λι­τι­κά τη χα­φιέ­δι­κη διείσ­δυ­ση, ενώ ένας ση­μα­ντι­κός αριθ­μός γνω­στών στε­λε­χών του ΚΚΕ βρι­σκό­ταν σε σύγ­χυ­ση ανά­με­σα στα δύο αυτά όρ­γα­να και τις βα­ρύ­τα­τες κα­τη­γο­ρί­ες που αλ­λη­λο­ε­κτο­ξεύ­ο­νταν. Η ση­με­ρι­νή ηγε­σία του ΚΚΕ έχει απο­κα­τα­στή­σει πλή­ρως το κύρος της «Πα­λιάς ΚΕ», και μά­λι­στα με μια βαριά φράση: «υπήρ­ξε η μόνη που δια­σφά­λι­σε τη συ­νέ­χεια του κόμ­μα­τος». Όμως, τότε, ο Νίκος Ζα­χα­ριά­δης, όπως και ο έμπι­στός του μη­χα­νι­σμός υπό τον Γ. Ιω­αν­νί­δη στην Ακρο­ναυ­πλία, είχαν την αντί­στρο­φη εκτί­μη­ση, του­λά­χι­στον για ένα κρί­σι­μο διά­στη­μα (που πε­ρι­λαμ­βά­νει την πε­ρί­ο­δο συ­ζή­τη­σης για το «Γράμ­μα» του Ν.Ζ. σχε­τι­κά με τον ελ­λη­νοϊ­τα­λι­κό πό­λε­μο και τη γραμ­μή του ΚΚΕ απέ­να­ντί του). Εκτι­μού­σαν ότι οι χα­φιέ­δες ήταν η Παλιά ΚΕ και η αυ­θε­ντι­κή έκ­φρα­ση του ΚΚΕ ήταν η Προ­σω­ρι­νή Διοί­κη­ση των Τυ­ρί­μου και Μι­χαη­λί­δη. Οι συγ­γρα­φείς του πο­νή­μα­τος που μοί­ρα­σε η «Εφ.Συν.», επι­μέ­νο­ντας στο σε­νά­ριο ότι ο Άρης υπέ­γρα­ψε «δή­λω­ση» φο­βού­με­νος για τον πι­σι­νό του, δί­νουν έμ­φα­ση σε ένα ση­μείο: Δεν θα μπο­ρού­σε να είναι αλ­λιώς, μας λένε, γιατί ούτε ο Θ. Κλά­ρας, ούτε το Τυ­ρί­μος, ούτε κα­νείς άλλος, δεν μπό­ρε­σαν τότε να επι­κοι­νω­νή­σουν με τον Ν. Ζα­χα­ριά­δη μέσα στη φυ­λα­κή.

Ποια είναι η πο­λι­τι­κή ση­μα­σία αυτής της επι­μο­νής; Δεν δι­στά­ζει να κα­τα­δι­κά­ζει τον Άρη στη μό­νι­μη ρε­τσι­νιά του «δη­λω­σία», προ­κει­μέ­νου να αθω­ώ­σει το Νίκο Ζα­χα­ριά­δη από τις ευ­θύ­νες της «επι­κοι­νω­νί­ας» με τους Τυ­ρί­μο και Μι­χαη­λί­δη…

Αυτή η επι­λο­γή επι­βε­βαιώ­νε­ται στις απί­θα­νες αφη­γή­σεις που ακο­λου­θούν σχε­τι­κά με τις ικα­νό­τη­τες και κυ­ρί­ως τις αδυ­να­μί­ες του Θ. Κλάρα στο βουνό, όταν πλέον έχει γίνει ο Άρης Βε­λου­χιώ­της. Οι συγ­γρα­φείς μας μι­λούν για κά­ποιες «υπερ­βά­σεις» του Άρη τις οποί­ες εξη­γούν πάλι με βάση το πα­ρελ­θόν του στο «βούρ­κο του υπο­κό­σμου», αλλά και τη συ­μπό­ρευ­σή του με τους πρώ­τους «κλα­ρί­τες» αντάρ­τες, τους οποί­ους αλλού απο­κα­λούν «αγριάν­θρω­πους εγκλη­μα­τί­ες», αλλού «θηρία ανή­με­ρα» κ.ο.κ. Τα «πα­ρα­στρα­τή­μα­τα» του Άρη και του ΕΛΑΣ στα βουνά είναι κοινό μυ­στι­κό για όποιον έχει ασχο­λη­θεί σο­βα­ρά και με σε­βα­σμό με την ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος. Αφο­ρού­σαν σο­βα­ρά πο­λι­τι­κά προ­βλή­μα­τα και δεν είχαν καμία σχέση με τις ψευ­το­ε­πι­στη­μο­νι­κές ανα­λύ­σεις σχε­τι­κά με τη ψυ­χο­σύν­θε­ση του Άρη και των Κα­πε­τα­ναί­ων. Η ανά­πτυ­ξη της ένο­πλης δύ­να­μης στα βουνά και η απε­λευ­θέ­ρω­ση εδα­φι­κών πε­ριο­χών, ερ­χό­ταν αντι­κει­με­νι­κά σε αντί­φα­ση με τη στρα­τη­γι­κή για «παλ­λαϊ­κό αγώνα» όπου τάχα θα συμ­με­τεί­χαν «όλες οι δυ­νά­μεις του έθνους». Ο Άρης και ο ΕΛΑΣ κά­λυ­ψαν πο­λι­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά τις δρα­στη­ριό­τη­τες των καλ­λιερ­γη­τών που έβα­ζαν χέρι στα χω­ρά­φια των με­γα­λο­κτη­μα­τιών και στα μο­να­στη­ρια­κά κτή­μα­τα. Κά­λυ­ψαν την ανά­πτυ­ξη στα χωριά των θε­σμών και των συ­νη­θειών που έσπα­γαν τα δεσμά της υπο­τα­γής στους πα­λιούς θε­σμούς και στην εκ­κλη­σία. Αλ­λιώς δεν μπο­ρού­σε να ανα­πτυ­χθεί το αντάρ­τι­κο. Αυτά τα «πα­ρα­στρα­τή­μα­τα» προ­σπά­θη­σε να μα­ζέ­ψει το ΚΚΕ στα­δια­κά, και τε­λι­κά τα κα­τά­φε­ρε, το 1944, με τις απο­φά­σεις της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΠΕΕΑ, που έκα­ναν λόγο για «αρι­στε­ρά λάθη… με δια­θέ­σεις για αντιαγ­γλι­κή πο­λι­τι­κή, για εκτί­μη­ση του ΕΛΑΣ σαν μελ­λο­ντι­κού στρα­τού, και σο­βα­ρά στρα­πα­τσα­ρί­σμα­τα της πο­λι­τι­κής γραμ­μής του κόμ­μα­τος ιδίως στην Ελεύ­θε­ρη Ελ­λά­δα…» (10η Ολο­μέ­λεια ΚΕ του ΚΚΕ, Γε­νά­ρης ’44).

Αυτές οι κα­τη­γο­ρί­ες, που μέσα στο κλίμα της επο­χής είναι βα­ρύ­τα­τες, πα­ρα­μέ­νουν πά­ντως πο­λι­τι­κές κα­τη­γο­ρί­ες. Κα­νείς δεν αι­σθάν­θη­κε τότε την ανά­γκη (ή δεν τόλ­μη­σε…) να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει, μέσα σε αυτό το δύ­σκο­λο ξε­κα­θά­ρι­σμα, τα φτηνά υλικά που σή­με­ρα επα­να­φέ­ρουν οι συγ­γρα­φείς αυτού του πο­νή­μα­τος ενά­ντια στον Άρη και τους Κα­πε­τα­ναί­ους του ΕΛΑΣ.

Αυτή την υπο­βό­σκου­σα πο­λι­τι­κή και στρα­τη­γι­κή αντί­θε­ση ολο­κλή­ρω­σε ο Άρης με την τε­λευ­ταία πο­λι­τι­κή πράξη πριν το μαρ­τυ­ρι­κό θά­να­τό του. Με την ιστο­ρι­κή επι­στο­λή του προς τα μέλη της ΚΕ, ζή­τη­σε «να το κά­νου­με όπως οι Γιου­γκο­σλά­βοι και κα­λύ­τε­ρα», δη­λα­δή πρό­τει­νε να σπά­σει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ το συμ­βι­βα­σμό με τους Άγ­γλους και τον Πα­παν­δρέ­ου και να πα­λέ­ψει για την εξου­σία. Το πλή­ρω­σε με τη δια­γρα­φή και την απο­μό­νω­ση, που ισο­δυ­να­μού­σε με κα­τα­δί­κη σε εξό­ντω­ση. Σή­με­ρα το ΚΚΕ τον έχει απο­κα­τα­στή­σει πο­λι­τι­κή και κομ­μα­τι­κά.

Όμως οι αμε­τα­νό­η­τοι Ζα­χα­ρια­δι­κοί επι­μέ­νουν: ο Θα­νά­σης Κλά­ρας, ο Άρης Βε­λου­χιώ­της, δεν ήταν παρά ο «Μι­ζέ­ριας», είχε βυ­θι­στεί στο «βούρ­κο του υπο­κό­σμου», φο­βό­ταν για τον πι­σι­νό του, δεν ήταν «ατσα­λέ­νιος», δεν ήταν καθώς πρέ­πει άν­θρω­πος, καθώς πρέ­πει κομ­μου­νι­στι­κό στέ­λε­χος. Άιντε τώρα να τους πεις ότι συ­νή­θως την ιστο­ρία δεν την έγρα­ψαν οι καθώς πρέ­πει, αλλά οι πραγ­μα­τι­κοί άν­θρω­ποι, με τις αδυ­να­μί­ες τους αλλά και τις τε­ρά­στιες δυ­να­τό­τη­τές τους.

Αυτό το βι­βλια­ρά­κι ήταν ψυ­χρο­λου­σία. Σαν να ξυ­πνή­σα­με στις πιο σκο­τει­νές στιγ­μές της δε­κα­ε­τί­ας του ’50, όταν η προ­σπά­θεια να κρα­τη­θεί το «κα­πά­κι» πάνω στα αγω­νιώ­δη ερω­τή­μα­τα που άνοι­ξε η ήττα, νο­μι­μο­ποιού­σε την πιο ακραία προ­σω­πο­λα­τρία (ή και αν­θρω­πο­φα­γία…), ενώ επέ­τρε­πε τις πιο άθλιες «ιστο­ρι­κές» αφη­γή­σεις.