Ο δρόμος μέχρι το Μάη του 1968

Το φοιτητικό κίνημα αποτέλεσε τη θρυαλλίδα γι’ αυτό το ξέσπασμα το οποίο έμελλε να ριζοσπαστικοποιήσει μια ολόκληρη γενιά και να ταρακουνήσει παγκόσμια το σύστημα και τους μηχανισμούς του.

Η πολιτική κατάσταση

Τα γεγονότα του Μάη του 1968 στη Γαλλία αποτέλεσαν μια έκπληξη τόσο για την κυρίαρχη τάξη, όσο και για τη φιλοσοβιετική Αριστερά. Η μεταπολεμική δυτική Ευρώπη έκλεινε τα τραύματά της και βάδιζε προς μια νέα πορεία σταθερότητας και ανάκαμψης της κερδοφορίας. Τα Κομουνιστικά Κόμματα και η σοσιαλδημοκρατία είχαν προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση και δεν έπαιρναν άμεσες πρωτοβουλίες, ικανές να συγκροτήσουν κάτι επικίνδυνο. Συνολικά το πολιτικό ενδιαφέρον στρεφόταν γύρω από τις εξελίξεις σε χώρες του τρίτου κόσμου παρά στο αν υπήρχαν δυνατότητες κινητοποίησης μέσα στα μεγάλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα. Γεννιέται, λοιπόν, εύλογα το ερώτημα για το ποιες ήταν οι αιτίες της εξέγερσης των φοιτητών, που στη συνέχεια ενώθηκαν με τους εργάτες; Τι προηγήθηκε του ταραγμένου Μάη στη Γαλλία;

Η δομή των πανεπιστημίων

Η δομή των γαλλικών πανεπιστημίων τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 συντέλεσε σε μεγάλο βαθμό στο να συγκροτηθεί μια μάζα ανθρώπων ικανή να αμφισβητήσει όλες τις καταπιέσεις που κρύβονταν κάτω από το χαλί μιας ξεπερασμένης κοινωνίας. Η μαζική είσοδος στα πανεπιστήμια έπαιξε καταλυτικό ρόλο για τις εξελίξεις στη Γαλλία. Τα πανεπιστήμια από μικρές λέσχες για την ελίτ μεταμορφώθηκαν σταδιακά σε απαίσια και υπερπληθή εργοστάσια γνώσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σώμα των γάλλων φοιτητών το 1946 άγγιζε τα 123.000 άτομα, ενώ το 1968 άγγιζε τα 514.000 άτομα. Αυτή η τεράστια αύξηση της φοιτητικής κοινότητας δημιούργησε ένα ζωντανό δυναμίτη στα θεμέλια του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι φοιτητές, που απλώς διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες μέσα στις εστίες, στα αμφιθέατρα και τις λέσχες, ενώθηκαν με τους φοιτητές που συζητούσαν μανιασμένα για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τα τότε επαναστατικά κινήματα. Όταν αυτή η τεράστια πυκνή και ανώνυμη μάζα των φοιτητών άρχισε να έχει συνείδηση της δύναμής της, τότε τα πράγματα άρχισαν να γίνονται όλο και δυσκολότερα.

Το χάσμα των γενεών

Εκτός όμως από την εκρηκτική αύξηση του αριθμού των φοιτητών που αποτέλεσε την αφορμή για να εκφραστούν ευκολότερα οι διαφωνίες εντός των πανεπιστημίων, υπήρχαν και άλλοι λόγοι που γέννησαν το αρχικό ξέσπασμα του Μάη. Η Ευρώπη αποτελούσε μια γερασμένη ήπειρο με ξεπερασμένες αντιλήψεις και αξίες. Η κυβέρνηση της Γαλλίας ίδρυσε πανεπιστημιουπόλεις έξω από το Παρίσι, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον υπερπληθυσμό των σχολών του κέντρου. Σε αυτές δημιουργήθηκαν διαφορετικά κτίρια διαμονής για τα αγόρια και τα κορίτσια και απαγορευόταν σε αυτά η είσοδος σε άτομα διαφορετικού φύλλου. Οι φοιτητές/τριες που σπούδαζαν σε αυτές τις πανεπιστημιουπόλεις βρίσκονταν έξω από τις καυτές συζητήσεις των καφενείων του Καρτιέ Λατέν και γενικότερα της καρδιάς του Παρισιού και έμοιαζαν εξόριστοι και ξεχασμένοι στο περιθώριο του κοινωνικού γίγνεσθαι. Η απομόνωση σε αυτά τα φοιτητικά campus, σε συνδυασμό με την κυριαρχία ενός άκρατου συντηρητισμού, τους οδήγησε πολύ γρήγορα στη ριζοσπαστικοποίηση. Άμεσο αποτέλεσμα ήταν η ανάδειξη μιας νέας επαναστατικής Αριστεράς, που αμφισβητούσε τα πάντα. Τόσο τον δυτικό καπιταλισμό και τις αξίες του όσο και τη γραφειοκρατία των σοβιετικών καθεστώτων.

Το «Κίνημα 22 Μάρτη» και ο Μάης

Προάγγελο της έκρηξης του Μάη αποτέλεσε το Κίνημα της 22 Μάρτη. Σε αυτό το κίνημα εκφράζεται και η φυσιογνωμία των γεγονότων που ακολούθησαν. Στις 22 Μάρτη το πρωί η αστυνομία, θέλοντας να σταματήσει γρήγορα τις πράξεις διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ, συνέλαβε δύο νέους και τρεις μαθητές, μέλη ακροαριστερών οργανώσεων. Το ίδιο βράδυ σε ένδειξη αλληλεγγύης πραγματοποιήθηκε μια συγκέντρωση ενάντια στις συλλήψεις στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ (πανεπιστημιούπολη έξω από το Παρίσι), η οποία έσπασε την είσοδο των γραφείων της διοίκησης της σχολής και εγκαταστάθηκε ένα φοιτητικό συμβούλιο που έμελλε να συζητήσει παθιασμένα μέχρι το επόμενο πρωί. Γέννημα αυτής της κινητοποίησης υπήρξε το «Κίνημα 22 Μάρτη». Οι πρωτεργάτες αυτού του κινήματος προσπάθησαν μέσα από άμεσες και προκλητικές δράσεις να αφυπνίσουν τους ανεκδήλωτους υπό τον φόβο των συλλήψεων μέχρι τότε φοιτητές. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως στους συνήθεις υπόπτους των συγκεκριμένων ταραχών είχε απαγορευτεί η άσκηση πολιτικής στα πανεπιστήμια. Τώρα όμως όλα ήταν διαφορετικά. Βρίσκονταν ήδη στα γραφεία της διοίκησης και συζητούσαν τόσο για τις συλλήψεις όσο και για το Βιετνάμ. Αυτός ήταν άλλωστε ο απώτερος σκοπός τους: να συνδεθεί το πιο πολιτικοποιημένο τμήμα των φοιτητών με αυτούς που διαμαρτύρονταν αυθόρμητα.

Περίπου ενάμιση μήνα μετά, στις 3 Μάη, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης αυτή τη φορά, πραγματοποιήθηκε μια μικρή συγκέντρωση φοιτητών ενάντια στις φασιστικές επιθέσεις, την αστυνομική καταστολή, αλλά και τις πειθαρχικές διώξεις ενάντια σε φοιτητές της Ναντέρ. Θορυβημένος από τα γεγονότα της Ναντέρ και φοβούμενος ότι ο ιός των κινητοποιήσεων θα εξαπλωθεί και στη Σορβόννη, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του Παρισιού Ζαν Ρος, κατόπιν συνεννόησης με τον Υπουργό Παιδείας, αποφασίζει να διαλύσει βίαια τη συγκέντρωση. Οι αστυνομικές δυνάμεις καταστέλλουν τους αγωνιζόμενους φοιτητές και τους συλλαμβάνουν μπροστά στα μάτια των έκπληκτων απλών συμφοιτητών τους. Αυθόρμητα ξεσπούν μαζικές συγκρούσεις με την αστυνομία και βασική απαίτηση είναι η απελευθέρωση των φοιτητών. Ο απολογισμός της νύχτας ήταν 100 τραυματίες και 596 συλλήψεις. Τη Δευτέρα 6 Μάη, 49.000 φοιτητές βγαίνουν στους δρόμους αντιμέτωποι με 20.000 αστυνομικούς. Ο περίφημος Μάης του 1968 μόλις είχε ξεκινήσει. 

Ο διεθνής φοιτητικός αναβρασμός

Πρόκειται όμως για μια συνολικά ταραχώδη περίοδο που δεν εγκλωβίζεται μόνο στα στενά όρια της Γαλλίας. Στη Γερμανία στις 11 Απριλίου ένα από τα κορυφαία στελέχη του αριστερού φοιτητικού κινήματος, ο Ρούντι Ντούτσκε, δέχεται παραλίγο δολοφονική επίθεση με τρεις σφαίρες από έναν ακροδεξιό τραμπούκο. Ο δράστης αργότερα δήλωσε ότι δεν άντεχε τους κομουνιστές και ότι εμπνεύστηκε την πράξη του από τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ στις ΗΠΑ, μια βδομάδα νωρίτερα. Υπολογίζεται ότι περίπου 500.000 φοιτητές διαδήλωσαν σε δεκάδες πόλεις της Γερμανίας ενάντια στην απόπειρα. Ο απολογισμός των συγκρούσεων με την αστυνομία μέτρησε 500 τραυματίες και 2 νεκρούς.

Τον ίδιο μήνα, στις ΗΠΑ, στις 23 Απριλίου, λευκοί και μαύροι φοιτητές καταλαμβάνουν το πανεπιστήμιο Κολούμπια με κυρίαρχα αιτήματα την πλήρη αποδέσμευση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης από τα οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά κέντρα εξουσίας και την εσωτερική αναδιάρθρωση των πανεπιστημίων.

Η ασύνδετη, αλλά παράλληλη κίνηση των φοιτητών σε Γαλλία, Γερμανία και ΗΠΑ, αποτυπώνει μόνο μερικά κομμάτια ενός ψηφιδωτού κινητοποιήσεων που συντελούνταν παγκόσμια εκείνη την περίοδο. Μια νέα κοινωνία, έχοντας ριζοσπαστικές αντιλήψεις, αμφισβητούσε την παλιά. Ο Μάης του ’68 στη Γαλλία αποτέλεσε την κορύφωση αυτής της αμφισβήτησης σε διάφορα επίπεδα. Πριν από αυτή την κορύφωση όμως είχαν προηγηθεί όλα τα παραπάνω.

*Αναδημοσίευση από την Εργατική Αριστερά