Συνέντευξη με τον Ζιλμπέρ Ασκάρ για τις αραβικές εξεγέρσεις: "Μια μακροχρόνια επαναστατική διαδικασία"

Πριν πάμε στις τελευταίες εξελίξεις, ας ξεκινήσουμε από μια γενική εκτίμηση για τη διαδικασία της αραβικής επανάστασης. Πλησιάζουμε τα 3 χρόνια από το ξέσπασμά της το Δεκέμβρη του 2010 στην Τυνησία και ακόμα εξελίσσεται. Αρκετές φορές ως τώρα ανακηρύχθηκε «νεκρή», αλλά βλέπουμε ότι συνεχίζεται. Ποια είναι η άποψή σου για αυτήν τη διαδικασία;

Πράγματι. Όλοι αυτοί που την ανακηρύσσουν νεκρή ή αυτοί που μιλούν για έναν «αραβικό χειμώνα», είναι οι ίδιοι που μιλούσαν για μια «αραβική άνοιξη». Και είχαν λάθος και τις δύο φορές. Με την έννοια πως η εκτίμηση ότι αυτό που άρχισε το 2011 θα ήταν σύντομο, θα κρατούσε λίγους μήνες και θα κατέληγε απλά σε έναν εκδημοκρατισμό με ελεύθερες εκλογές και μετά θα τέλειωνε, ήταν πολύ κοντόφθαλμη. Γιατί η αλήθεια είναι πως οι ρίζες για αυτό που εξερράγη το 2011 βρίσκονται στις κοινωνικές, οικονομικές συνθήκες. Πάνω από όλα, είναι μια κοινωνική εξέγερση. Πήρε μια πολιτική διάσταση φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε κοινωνική εξέγερση όταν αυτή παίρνει μεγάλες διαστάσεις, πόσο μάλλον όταν αυτή αντιμετωπίζει δεσποτικά καθεστώτα. Όμως παρόλα αυτά, οι βαθιές αιτίες είναι κοινωνικές. Και γι’ αυτό το λόγο, από την πρώτη στιγμή, τόνιζα ότι δεν πρόκειται για μια «άνοιξη», δεν πρόκειται καν για μια ολοκληρωμένη επανάσταση. Αλλά πρόκειται για μια μακροχρόνια επαναστατική διαδικασία. Δηλαδή είναι μια επανάσταση, αλλά με την έννοια της μακροχρόνιας διαδικασίας. Ξεκίνησε και κανείς δεν ξέρει πότε θα τελειώσει, αλλά θα πάρει -και το τονίζω αυτό- πολλά πολλά χρόνια, αν όχι δεκαετίες. Και ακριβώς αυτό το οποίο αντιμετωπίζουμε, όπως και με κάθε κοινωνική διαδικασία, είναι ότι έχουμε τα πάνω και τα κάτω, έχουμε ριζοσπαστικοποίηση και μετά υποχώρηση. Οπότε έχουμε μια κατάσταση η οποία κινείται διαρκώς, και είναι αυτό ακριβώς το οποίο βλέπουμε τώρα. Δες τι συμβαίνει τώρα: μόλις πριν λίγες μέρες το κλίμα σε πολύ κόσμο ήταν πως «ωχ, μετατρέπεται σε χειμώνα, τελείωσε». Και τώρα ξαφνικά ανακάμπτει στο Σουδάν. Η εξέγερση εξαπλώνεται στο Σουδάν. Οπότε αυτό επιβεβαιώνει αυτό που έλεγα, ότι συνεχίζεται, εξαπλώνεται στην περιοχή και θα διαρκέσει και στα επόμενα χρόνια.

Πάμε στις τρέχουσες εξελίξεις. Δείχνει να είναι -όπως είπες πριν συμβούν τα γεγονότα στο Σουδάν- μια πολύ δύσκολη στιγμή για την όλη διαδικασία, ιδιαίτερα με όσα γίνονται στην Αίγυπτο και τη Συρία. Αλλά φαίνεται πως υπάρχουν ακόμα πολλές στροφές και ανατροπές στις εξελίξεις. Ας αρχίσουμε με τη Συρία, που είναι το κεντρικό ζήτημα αυτήν τη στιγμή. Ποια είναι η εκτίμησή σου για την συμφωνία για τα χημικά όπλα; Πρόκειται για τον πρόλογο μιας επιστροφής και πάλι στην «λύση Υεμένης»; Πώς βλέπεις την ιμπεριαλιστική στρατηγική στη Συρία;

Φυσικά, αλλά ας ξεκαθαρίσω πρώτα πως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην κατάσταση στην Αίγυπτο και την κατάσταση στη Συρία. Δεν μπορούμε να τις εξισώσουμε. Οι δυνατότητες είναι πολύ διαφορετικές.

Πράγματι η κατάσταση στη Συρία τον τελευταίο ένα χρόνο εξελίσσεται σε μια ανησυχητική κατεύθυνση, με την έννοια ότι έχουμε αυτό που αποκαλώ τις «τρεις αντεπαναστάσεις» να ενισχύονται.

Η πρώτη είναι το καθεστώς, με την υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν. Οι ριζοσπαστικές ομάδες του φονταμενταλιστικού Ισλάμ είναι η δεύτερη, και η τρίτη είναι οι ΗΠΑ. Και οι τρεις παρεμβαίνουν προσπαθώντας να σκοτώσουν τη δυναμική της συριακής επανάστασης.

Το καθεστώς έχανε έδαφος μέχρι τη στιγμή που το Ιράν παρενέβη στο πλευρό του με εκτεταμένο τρόπο, ειδικά μέσω της Χεζμπολά. Αυτό επέτρεψε στο καθεστώς να περάσει στην αντεπίθεση και να επανακτήσει κάποιο από το χαμένο έδαφος. Παρ’ όλα αυτά το καθεστώς εξαντλείται, και ακόμα και η Χεζμπολά έχει ένα όριο στις δυνατότητές της, δεν έχει απεριόριστες δυνάμεις.

Οι ισλαμικές φονταμενταλιστικές δυνάμεις σε αυτήν την κατάσταση συνεχίζουν να ενισχύονται, επειδή έχουν τα μέσα, τα χρήματα, ενισχύονται από τα διάφορα σαλαφιστικά δίκτυα. Οπότε έχουν περισσότερα προνόμια σε σύγκριση με την κυρίως αντιπολίτευση, όπως τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, και είναι καλύτερα οργανωμένες, συνεπώς κερδίζουν και αυτοί έδαφος.

Έτσι έχουμε το καθεστώς να αντεπιτίθεται και να κερδίζει έδαφος, έχουμε τους φονταμενταλιστές να κερδίζουν έδαφος, και οι αυθεντικές δυνάμεις της εξέγερσης, αυτές που εκφράζουν την βασική θέληση του συριακού λαού, δηλαδή να απαλλαγούν από το καθεστώς και να αποκτήσουν μια δημοκρατική Συρία, έχουν πιεστεί ανάμεσα σε αυτές τις δύο δυνάμεις.

Και αυτές οι δύο δυνάμεις, με μία έννοια, αποκομίζουν κέρδος η μία από την άλλη. Το καθεστώς από την πρώτη στιγμή έδειξε προτίμηση στους τζιχαντιστές, καθώς αυτοί είναι οι καλύτεροι αντίπαλοι για το ίδιο. Αυτό γιατί το καθεστώς ξέρει πως όσο έχει απέναντί του τζιχαντιστές, οι ΗΠΑ και όλοι οι άλλοι θα είναι πολύ προσεκτικοί και δεν θα επιθυμούν την ανατροπή του.

Και έτσι φτάνουμε σήμερα σε αυτό που είπες: Αυτή η αμερικανορωσική συμφωνία για τα χημικά όπλα είναι ο πρόλογος μιας ανανέωσης της προσπάθειας για μια «Γενεύη», δηλαδή να καταλήξουν σε μια συμφωνία στα πρότυπα της «λύσης Υεμένης», όπως την αποκαλεί ο ίδιος ο Ομπάμα. Δηλαδή, αυτό που συνέβη στην Υεμένη είναι ότι ο πρόεδρος παραιτήθηκε, παρέδωσε την εξουσία στον αντιπρόεδρο, το κράτος διατηρήθηκε άθικτο και αυτό ήταν όλο, διασφαλίστηκε η συνέχεια του κράτους.

Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν κάποιοι άνθρωποι οι οποίοι δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει, οι ΗΠΑ δεν θέλουν σε καμία περίπτωση να πέσει το καθεστώς. Αντίθετα φοβούνται –και το Ισραήλ συμμερίζεται αυτήν τη θέση- πως αν το καθεστώς πέσει, αυτό θα οδηγήσει σε ένα χάος που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο για τα συμφέροντά τους και τη σταθερότητα στον Κόλπο και την ευρύτερη περιοχή. Με τον ίδιο τρόπο, το Ισραήλ φυσικά θα έχανε από μια κατάρρευση του καθεστώτος, καθώς τα ασφαλέστερα σύνορα του Ισραήλ ήταν πάντα τα συριακά σύνορα. Ήταν δηλαδή ένα καθεστώς το οποίο δεν αντιπροσώπευε κάποια απειλή για το Ισραήλ.

Οπότε τώρα θα δούμε τι θα γίνει, αλλά είμαι πολύ σκεπτικός, ακόμα και αν οι ΗΠΑ και η Ρωσία συμφωνήσουν, για τη δυνατότητα να επιβάλουν οποιαδήποτε συμφωνία πάνω στη συριακή αντιπολίτευση. Αν η Ρωσία και το Ιράν από κοινού ασκήσουν πιέσεις, προφανώς μπορούν να υποχρεώσουν το καθεστώς να προχωρήσει σε ένα συμβιβασμό. Αλλά οι ΗΠΑ δεν μπορούν να υποχρεώσουν την αντιπολίτευση, όπως μπορούμε να δούμε η αντιπολίτευση είναι τόσο κατακερματισμένη σε διάφορες δυνάμεις, ισλαμικές κλπ και δεν υπάρχει ένα ενιαίο κέντρο. Οπότε δεν βλέπω πώς μπορεί ένας συμβιβασμός να τους επιβληθεί και πώς μπορεί να γίνει αποδεκτός μετά από όλους αυτούς τους σκοτωμούς. Η Συρία δεν είναι Υεμένη. Στην Υεμένη δεν υπήρξε ποτέ αυτό το επίπεδο καταστροφών και σκοτωμών που βλέπουμε στη Συρία.

Θα ήταν η επόμενη ερώτησή μου. Έχουμε μια λύση Υεμένης να επεξεργάζεται πιθανότατα στη Γενεύη, έχουμε το Συνασπισμό της Συριακής Αντιπολίτευσης ενδεχομένως να πιεστεί να αποδεχθεί μια τέτοια εξέλιξη, αλλά την ίδια στιγμή υπάρχει μια τεράστια απόσταση ανάμεσα στο διπλωματικό επίπεδο και την κατάσταση μέσα στη Συρία.    

Ακριβώς, αυτό είναι ακριβώς το ζήτημα. Γι’ αυτό λέω πως είμαι σκεπτικός για την δυνατότητα ενός συμβιβασμού. Η μίνιμουμ συνθήκη για να λειτουργήσει οποιοσδήποτε συμβιβασμός στη Συρία δεν θα ήταν μόνο να αποχωρήσει ο Άσαντ, μια τέτοια εξέλιξη όπως στην Υεμένη δεν θα πείσει κανέναν. Αυτό που έγινε στην Υεμένη ήταν μια κοροϊδία, μια καρικατούρα, ήταν στην πραγματικότητα μια ακύρωση της επανάστασης. Οπότε στη Συρία η μίνιμουμ συνθήκη που βλέπω είναι μια πραγματική διάσπαση μέσα στο καθεστώς, ενάντια στον στενό κύκλο του Άσαντ. Αυτό θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για ένα συμβιβασμό ανάμεσα σε ένα μέρος του καθεστώτος και ένα μέρος της αντιπολίτευσης και ένα τέτοιο σενάριο θα είχε την στήριξη της Μόσχας και της Ουάσινγκτον. Αλλά αυτή είναι η μίνιμουμ προϋπόθεση, χωρίς αυτήν δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει μια συμφωνία.

Η συριακή επανάσταση δείχνει εγκλωβισμένη ανάμεσα σε δύο λύσεις, οι οποίες είναι και οι δύο ενάντια στους αρχικούς στόχους της επανάστασης: την επιλογή μιας ξένης επέμβασης που θα βοηθήσει να ανατραπεί το καθεστώς ή την περίπτωση μιας επανάληψης του σεναρίου της Υεμένης. Υπάρχει τρίτος δρόμος που να είναι εφικτός με δεδομένες όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η συριακή επανάσταση, μπορεί η συριακή επανάσταση να νικήσει μόνη της, όπως έχει τώρα η κατάσταση;

Όπως είπα το σενάριο Υεμένης δεν νομίζω πως μπορεί να δουλέψει. Μπορεί να προκύψει ένας συμβιβασμός με την προϋπόθεση που ανέφερα, το οποίο δεν είναι το υεμενικό σενάριο, είναι κάτι άλλο. Αν προκύψει ένα τέτοιο σενάριο, θα ήταν με έναν τρόπο ένα «μικρότερο κακό» από ότι η συνέχεια του πολέμου. Γιατί η συνέχεια του πολέμου, ο οποίος είναι ήδη τρομακτικός σε ανθρώπινες απώλειες, θα σήμαινε ακόμα περισσότερες απώλειες. Και από την στιγμή που δεν φαίνεται να προκύπτει κάποια προοδευτική διέξοδος σε αυτόν τον πόλεμο, δεν μπορεί κανείς να εύχεται να συνεχιστεί. Οπότε αν υπάρξει ένας πραγματικός συμβιβασμός που θα σταματά τον πόλεμο, αυτό θα ξαναανοίξει τις πύλες για μια κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση…

Δηλαδή να ξαναβγεί το μαζικό κίνημα στο προσκήνιο;

Ακριβώς, το οποίο έχει σκεπαστεί από τον θόρυβο των όπλων. Η δυναμική υπάρχει ακόμα. Όλοι αυτοί οι νέοι άνθρωποι που ξεκίνησαν την επανάσταση ενάντια στον Μπασάρ Αλ Άσαντ, αυτή η δυναμική παραμένει, αυτή η θέληση για δημοκρατικές προοδευτικές εξελίξεις. Υπάρχει ένα μεγάλο κοινωνικό ρεύμα στη Συρία που είναι προοδευτικό, και ο πληθυσμός γενικότερα δεν υποστηρίζει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Είναι ισλαμιστές, αλλά δεν είναι φονταμενταλιστές. Ο κόσμος παλεύει για κοινωνική δικαιοσύνη και όλα αυτά για τα οποία αγωνίζονται και όλες οι άλλες αραβικές εξεγέρσεις. Γι’ αυτό και το καλύτερο σενάριο, από μια αριστερή σκοπιά, θα ήταν ένα ρήγμα στο καθεστώς, που θα οδηγούσε στο σταμάτημα του πολέμου, και συνεπώς θα άνοιγε το δρόμο για την κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση. Το χειρότερο σενάριο, θα ήταν η επιβίωση του καθεστώτος. Γιατί η συνέχεια του καθεστώτος σημαίνει τη συνέχεια του πολέμου, σημαίνει τεράστιες απώλειες, σημαίνει καταστροφές. Και θα σημαίνει και την ανθεκτικότητα της αντεπανάστασης, γιατί το καθεστώς είναι αντεπαναστατικό.

Ας περάσουμε στην Αίγυπτο. Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση η οποία συνεχίζεται γύρω από τα γεγονότα της ανατροπής του Μόρσι, που συνοψίζεται στο «επανάσταση ή πραξικόπημα;». Σήμερα ο στρατός δείχνει να παίρνει το πάνω χέρι, όχι απλά με την καταστολή, αλλά κυρίως με την έννοια της λαϊκής στήριξης. Και πλέον δεν διώκεται μόνο το πολιτικό Ισλάμ, αλλά και επαναστάτες αγωνιστές, ακτιβιστές του νεολαιίστικου κινήματος, για παράδειγμα η δίωξη ενάντια σε ένα στέλεχος των Επαναστατών Σοσιαλιστών κλπ. Η επανάσταση βρίσκεται υπό πολιορκία;

Το ότι υπάρχει καταστολή ενάντια σε επαναστάτες αγωνιστές και στο εργατικό κίνημα, κάποιοι το παρουσιάζουν σαν τμήμα μιας αποκατάστασης του παλιού καθεστώτος. Αλλά είναι λάθος. Γιατί δεν είχε σταματήσει ποτέ να υπάρχει.

Εννοείς το παλιό καθεστώς;

Όχι, αυτή η καταστολή. Υπό το SCAF(Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων), υπό τον Μόρσι, και σήμερα. Είναι η ίδια καταστολή, δεν έχει κλιμακωθεί το επίπεδό της. Και αυτό γιατί το παλιό καθεστώς στην Αίγυπτο δεν ανατράπηκε ποτέ. Ο στρατός υπήρξε η ραχοκοκκαλιά του καθεστώτος, από τον Μουμπάρακ μέχρι και σήμερα. Ακόμα και επί Μόρσι, αυτός ήταν η ραχοκοκκαλιά. Αυτό είναι το βασικό.

Τώρα, η κατάσταση στην Αίγυπτο είναι αναπαραγωγή σε ένα βαθμό αυτού που συνέβη το Φλεβάρη του 2011. Τότε είχαμε ένα μεγάλο μαζικό κίνημα και στη συνέχεια ένα πραξικόπημα. Ο λαός το αποκαλούσε επανάσταση, αλλά το γεγονός είναι πως ο Μουμπάρακ ανατράπηκε από τον στρατό. Οι στρατηγοί πήραν την άμεση εξουσία, μέσω του SCAF. Τώρα έχουμε και πάλι ένα μεγάλο μαζικό κίνημα, ο στρατός και πάλι ανέτρεψε τον πρόεδρο, αλλά αυτήν την φορά δεν πήρε την άμεση εξουσία, άφησαν τους πολιτικούς μπροστά. Γιατί έμαθαν το μάθημα ότι οποιοσδήποτε επιχειρήσει να κυβερνήσει την Αίγυπτο σήμερα θα κάψει τα δάχτυλά του. Γιατί η κοινωνική και η οικονομική κατάσταση είναι τρομακτικά δύσκολη. Τώρα, οι αυταπάτες για το στρατό που υπήρξαν το 2011, και στην ανάπτυξη των οποίων παρεμπιπτόντως η Μουσουλμανική Αδελφότητα έπαιξε κεντρικό ρόλο, επέστρεψαν και σήμερα είναι ακόμα ισχυρότερες. Γιατί οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην εξουσία κατόρθωσαν να αποξενώσουν τους πάντες, εκτός από τους ίδιους. Πέρα από τον κόσμο τους, αποξένωσαν όλους τους άλλους, με την αλαζονεία τους, με τον τρόπο που διακυβέρνησαν και με την πλήρη αποτυχία τους να αντιμετωπίσουν το κοινωνικό ζήτημα.

Η δυναμική σήμερα στην Αίγυπτο συνεχίζει να υπάρχει. Το γεγονός ότι ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ανεξάρτητων Συνδικάτων τοποθετήθηκε στη θέση του υπουργού Εργασίας, τη στιγμή που η Ομοσπονδία δεν είναι καν νόμιμη, το γεγονός ότι αποφάσισαν να αυξήσουν τον κατώτατο μισθό, δείχνει πως αυτή η κυβέρνηση -και από πίσω της ο στρατός- αναγνωρίζουν την εκρηκτικότητα του κοινωνικού ζητήματος. Οπότε προσπαθούν με τα παραδοσιακά μέσα -ενσωματώνεις κάποιους συνδικαλιστές ηγέτες, κάνεις κάποιες παραχωρήσεις κλπ- να ηρεμήσουν την κατάσταση. Αλλά αυτή η επιλογή τους δείχνει πως υπάρχει ακόμα η δυναμική. Η επανάσταση απέχει πολύ ακόμα από το να τελειώσει. Στην πραγματικότητα ακόμα είναι στην αρχή. Υπάρχουν και κάποιες θετικές εξελίξεις όπως η δημιουργία ενός νέου μετώπου, που είναι ενάντια στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και ενάντια στο στρατό, ενάντια στο παλιό καθεστώς. Γιατί στην ουσία η κεντρική γραμμή θα έπρεπε να είναι «όχι στο παλιό καθεστώς – όχι στη Μουσουλμανική Αδελφότητα». Τώρα, η χειρότερη πτυχή των τελευταίων εξελίξεων είναι πως οι νασερικοί, που είναι ένα σημαντικό ρεύμα στην Αίγυπτο, δημιουργούν πολλές αυταπάτες για το ρόλο του στρατού. Βρίσκονται περίπου στην ίδια θέση που βρισκόταν η Μουσουλμανική Αδελφότητα το 2011. Κάνουν το ίδιο πράγμα. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο, πολύ αρνητικό. Αλλά δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Αυτή η χώρα βράζει απολύτως, στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις ο κόσμος θα ξαναέρθει αντιμέτωπος με προγράμματα και με τα αιτήματά του, η δυναμική για τον κοινωνικό αγώνα παραμένει ζωντανή, οπότε θα επαναλάβω αυτό που είπα στην αρχή: Είναι μια επαναστατική διαδικασία που θα συνεχιστεί για πολλά πολλά χρόνια.

Πάμε να δούμε, όσο είναι εφικτό στο λίγο χρόνο που έχουμε, την συνολικότερη πορεία της διαδικασίας. Έχουμε την Τυνησία, η οποία νομίζω έχει υποτιμηθεί πολύ. Είναι η χώρα με την δυνατή εργατική συνομοσπονδία UGTTκαι μια ισχυρή Αριστερά, κι όμως σχεδόν κανείς δεν παρακολουθεί τι γίνεται εκεί.  Αν μπορείς να μας ενημερώσεις για τις πρόσφατες εξελίξεις εκεί και να κάνεις μια εκτίμηση της κατάστασης. Και να δούμε και την συνολικότερη εικόνα, γιατί μου φαίνεται πως οι περισσότερες χώρες έχουν ξεχαστεί πλήρως. Έχουμε την Λιβύη μετά την κατάρρευση του κράτους, ποια είναι η κατάσταση εκεί; Στο Μπαχρέιν νομίζω ακόμα αγωνίζονται παρά την παρουσία και του ξένου στρατό που έστειλαν οι μοναρχίες του Κόλπου. Υπάρχει η Υεμένη…

Ακριβώς. Η επαναστατική διαδικασία συνεχίζεται. Στο Μπαχρέιν ο αγώνας συνεχίζεται. Για την Υεμένη δεν ακούς σχεδόν ποτέ στα δυτικά ΜΜΕ. Κι όμως στην Υεμένη ο αγώνας συνεχίζεται, ιδιαίτερα στο Νότο και από το νεολαιίστικο κίνημα, την Επαναστατική Νεολαία όπως είναι το όνομά του. Η Επαναστατική Νεολαία ακόμα αγωνίζεται ενάντια στο καθεστώς, το οποίο στην ουσία παραμένει το ίδιο. Στη Λιβύη υπάρχει διαρκής αναταραχή. Έχουμε μαζικές διαδηλώσεις, κάποιες φορές ενάντια στις ένοπλες μιλίτιες, κάποιες φορές για άλλα ζητήματα, η χώρα βιώνει ένα είδος κατάστασης αναρχίας. Με την έννοια πως δεν υπάρχει κεντρική πολιτική εξουσία με την ικανότητα να ελέγξει τα πράγματα.

Η Τυνησία, από την οποία ξεκίνησαν όλα, περνά από μια φάση ριζοσπαστικοποίησης του αγώνα ενάντια στο Ενάντα, που είναι το αντίστοιχο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Και εκεί δεν είναι ο στρατός που παίζει τον κεντρικό ρόλο στις εξελίξεις, αλλά το συνδικαλιστικό κίνημα. Εκεί, δυστυχώς το συνδικαλιστικό κίνημα κάνει το ίδιο με τον στρατό στην Αίγυπτο, δηλαδή σπρώχνει το Ενάντα έξω από την κυβέρνηση, αλλά δεν αναλαμβάνει την κυβέρνηση το ίδιο. Αυτό είναι που με στεναχωρεί. Χαίρομαι που ο στρατός δεν ασκεί άμεσα την εξουσία στην Αίγυπτο, αλλά θα χαιρόμουν αν τα συνδικάτα αποφάσιζαν ότι οι εργάτες θα κυβερνήσουν άμεσα την Τυνησία.

Και τώρα έχουμε το Σουδάν, την αρχή μιας εξέγερσης εκεί. Είναι ακόμα πολύ νωρίς, αλλά δείχνει πολύ σημαντική. Οπότε η κατάσταση εξελίσσεται. Και συμβαίνει παντού ξέρεις, από το Μαρόκο ως την Ιορδανία, παντού ως το Ιράκ, οι κοινωνικές συνθήκες είναι απίστευτα εκρηκτικές. Και αυτή η δυνατότητα έκρηξης, από τη στιγμή που ξεκίνησε, από την στιγμή που πυροδοτήθηκε το Δεκέμβρη του 2010, όταν αυτός ο νέος άνθρωπος έβαλε φωτιά στον εαυτό του στην Τυνησία, έβαλε φωτιά σε όλη την περιοχή, εξαπλώνεται.

Αυτή η φωτιά θα εξαπλωθεί, θα ριζοσπαστικοποιηθεί, και δεν μπορώ να φανταστώ τρόπο να τελειώσει, αν δεν βρουν λύση τα κομβικά κοινωνικά, οικονομικά προβλήματα. Και για να συμβεί αυτό, θα απαιτηθεί μια ριζοσπαστική αλλαγή στην πολιτική και κοινωνική φύση αυτών των κρατών.

Αν δεν εμφανιστεί μια τέτοια ριζοσπαστική λύση, τότε η εναλλακτική για την περιοχή θα είναι να βυθιστεί στη βαρβαρότητα, ή στην αντίδραση με τη μορφή του σαλαφισμού.

Αλλά μπορούμε σε αυτήν τη φάση, ειδικά βλέποντας τι γίνεται στην Αίγυπτο και αλλού, να είμαστε αισιόδοξοι ότι η κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση θα συνεχιστεί και ακόμα και όταν οι ισλαμικές δυνάμεις έρθουν στην εξουσία, η αποτυχία θα τους θα είναι πιο γρήγορη από ότι θα περίμενε κι ο πιο αισιόδοξος.