"Γιατί δεν πρόκειται να γίνει δικτατορία": όψεις της σύγχρονης κοινοβουλευτικής κατάστασης ανάγκης και εξαίρεσης

Δεν πρωτοτυπώ αναφερόμενος στο περίφημο άρθρο του Άγγελου Διαμαντόπουλου εκ μέρους της ηγεσίας της ΕΔΑ στο φύλλο της «Αυγής» της 21-4-1967. Όπως και άλλοι σχολιαστές έχουν κατά καιρούς επισημάνει μετά το 1974, το άρθρο αυτό είχε μια λογική ψευδούς και υποβολιμαίου εφησυχασμού του λαϊκού παράγοντα σε μια εποχή, όπου όλα έδειχναν ότι η όξυνση των ταξικών συγκρούσεων και μάλιστα σε συνθήκες υποχώρησης του λαϊκού παράγοντα μετά το φθινόπωρο του 1965 θα οδηγούσε σε «εκτροπή» και σε κατάλυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ότι, ακόμη, ο παράγοντας της πολιτικής πρωτοπορίας βρισκόταν βαθειά νυχτωμένος σε συνθήκες όπου οι ανάγκες της πολιτικής κρίσης επέβαλαν μια αυξημένη επαγρύπνηση. Η πρωτοπορία πλήρωσε αυτόν τον εφησυχασμό με την διάσπαση του ΚΚΕ τονΦλεβάρη του 1968.

Από πολλές πλευρές σήμερα, κατά τρόπο αντίστοιχο προς το κείμενο του αείμνηστου Άγγελου Διαμαντόπουλου,καταβάλλεται μια προσπάθεια να πεισθούμε ότι τα πράγματα δεν είναι τελικά και τόσο άσχημα. Ούτε το κοινοβούλιο έχει καταλυθεί ούτε τα τανκς κυκλοφορούν στους δρόμους (ακόμη ) και τααριστερά κόμματα όχι μόνο είναι νόμιμα αλλά και καταφέρνουν (στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ) να φθάσουν και ως την θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης και να διεκδικούν βάσιμα την διακυβέρνηση της χώρας (βεβαίως, αυτό το είχαν καταφέρει και το 1958 και σε εννιά χρόνια έγινε δικτατορία). Μήπως, λοιπόν, η τοποθέτηση περί «κράτους έκτακτης ανάγκης» είναι ιδεοληπτική και έχει να κάνει με τους υποκειμενισμούς και τις εμμονές κάποιων αριστερών διανοουμένων ; Άλλωστε, η μεταπολιτευτική δημοκρατία γνώρισε αυταρχικές οξύνσεις όπως η κατάληψη των μεταλλείων της Χαλκιδικής από τους εργαζόμενους και η αστυνομική κατάσταση πολιορκίας εκεί το 1976-1977, οι ταραχές για τον νόμο 330 τον Μάιο του 1976, οι ταραχές για τον Καλτέζα το 1985 ή για τον Τεμπονέρα το 1991, οι κινητοποιήσεις για τον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ, η εξέγερση του Δεκέμβρη 2008 και τόσες άλλες αντιπαραθέσεις του λαού με τους κρατικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς. Υπάρχει σήμερα κάτι παραπάνω ; Ή μήπως μπορούμε να εμπιστευθούμε τον υπαρκτό («φιλελεύθερο») κρατικό μηχανισμό ότι θα συνεχίσει να λειτουργεί δημοκρατικά, ότι δεν θα ποινικοποιήσει την Αριστερά και ότι θα τιμωρήσει τους αρχιφασίστες και θα διαλύσει την Χρυσή Αυγή ;

1. 1.ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ «ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ»

Πρώτα απ’όλα, η έννοια της «έκτακτης ανάγκης» και της «εξαίρεσης» δεν ταυτίζεται πάντοτε με την ανοιχτή, ωμή και πλήρη κατάλυση του κοινοβουλευτισμού. Όπως έχουν επισημάνει σημαντικοί μαρξιστές στοχαστές (όπως ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στις «Θέσεις για την Φιλοσοφία της Ιστορίας» αλλά και ο ίδιος οΜαρξ στην «18η Μπρυμαίρ του) αλλά και ορισμένοι ιδιόμορφοι αστοί στοχαστές, όπως ιδίως ο Γερμανός συνταγματολόγος και φιλόσοφος -κυρίως κατά τον Μεσοπόλεμο- Καρλ Σμιττ, υπάρχουν βασικά δύο μορφές «κράτους έκτακτης ανάγκης» σε περιόδους πολιτικής κρίσης : αυτή της κυρίαρχης δικτατορίας (sovereign dictatorship), όταν ένα πραξικόπημα ή μια επανάσταση ανατρέπει πλήρως και καταργεί την προηγούμενη συνταγματική τάξη προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια απολύτως νέα. Εκτός, όμως, από αυτήν υπάρχει στην πολιτική ζωή και μια μορφή «επιτροπευόμενης δικτατορίας» (commissarial dictatorship), όταν   το ίδιο το συνταγματικό καθεστώς προβλέπει μια εξαιρετική και μεταβατική συγκυρία, όπου το Σύνταγμα ως σύνολο δεν θα μπορεί για λόγους «ασφάλειας του κράτους» να εφαρμοσθεί και θα χρειαστεί με νόμιμη κρατική πράξη να ανασταλούν ορισμένες βασικές ελευθερίες και να υπάρξει μια προσωρινή –και ακόμη ελεγχόμενη από τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς- αυταρχική και εξωσυνταγματική διακυβέρνηση. Στην περίπτωση αυτήν, βασικά κηρύσσεται μια μορφή στρατιωτικού νόμου (martial law) και ένα καθεστώς περιορισμού των ελευθεριών υπό τον έλεγχο ακόμη τυπικά της κοινοβουλευτικής εξουσίας και ιδίως της ηγεσίας της εκτελεστικής εξουσίας. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης του 1919 κατά το άρθρο 48 αυτού προέβλεπε μια πλήρη μορφή συνταγματικής κήρυξης της κατάστασης ανάγκης με την ανάληψη κάθε πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και μια πιο έμμεση μορφή, όταν η διακυβέρνηση και η νομοθέτηση ανατιθόταν όχι πια στην Βουλή αλλά στονΠρόεδρο της Δημοκρατίας, που μπορούσε να κυβερνά με προεδρικά διατάγματα λόγω επειγουσών και εξαιρετικών συνθηκών . Ιδίως, κατά την περίοδο του καγκελλαρίου Χ. Μπρύνινγκ (1930-1932) , η Βουλή συνήθως δεν λειτουργούσε και η νομοθεσία γινόταν κατά κανόνα με προεδρικά διατάγματα. Ακολουθήθηκε δηλαδή μια μορφή έμμεσης συνταγματικής ή κοινοβουλευτικής δικτατορίας, πράγμα που τότε-και λόγω της ιστορικής όξυνσης της ταξικής πάλης- γινόταν δημόσια παραδεκτό. Αλλά και το 1923 , μετά την κομμουνιστική εξέγερση του Αμβούργου, ο στρατηγός Ζέεκτ συγκέντρωσε έκτακτες πολιτικοστρατιωτικές εξουσίες κατά το άρθρο 48 χωρίς να καταλυθεί ο κοινοβουλευτισμός, φτάνοντας και μέχρι την εγκαθίδρυση στρατοπέδων συγκέντρωσης στην Σαξονία το 1923.

Η Ελλάδα, πέρα από μορφές «κυρίαρχης» και άμεσης στρατιωτικής δικτατορίας όπως το καθεστώς Μεταξά ή το απριλιανό καθεστως , έχει γνωρίσει και περιόδους ακήρυκτης κοινοβουλευτικής δικτατορίας, κατά τις οποίες τυπικά το Σύνταγμα ήταν σε εφαρμογή, το κοινοβούλιο λειτουργούσε αλλά ταυτόχρονα ηκομμουνιστική Αριστερά ήταν παράνομη και τα δικαιώματα πολιτικής ελευθερίας λόγου και πολιτικής οργάνωσης είχαν τεθεί σε αναστολή για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού βάσει παρασυνταγματικών και αντισυνταγματικών νομοθετημάτων. Ιδίως στην Ελλάδα του 1952-1967 και μετά το τέλος του Εμφυλίου, το μετεμφυλιακό κράτος περιλάμβανε δύο βασικές όψεις του κράτους έκτακτης ανάγκης α) την απαγόρευση οργάνωσης της κομμουνιστικής Αριστεράς και την σχετική απαγόρευση δημόσιας δράσης των μελών της –την διάσταση δηλαδή της αναστολής θεμελιωδών δικαιωμάτων- και

β) την τόνωση   της νομοθέτησης εκ μέρους της εκτελεστικής εξουσίας (με την μορφή τότε των αναγκαστικών νόμων και των νομοθετικών διαταγμάτων). Όπως είχε επισημάνει ο καθηγητής Αριστόβουλος Μάνεσης, το Σύνταγμα του 1952 δεν ήταν σύνταγμα πολιτικού συμβιβασμού αλλά σύνταγμα ωμής πολιτικής επιβολής (της αστικής τάξης πάνω στις λαϊκές τάξεις) με αποτέλεσμα την ισχυρή τάση του προς την εξαίρεση και την έκτακτη ανάγκη. Αλλά και στην περίοδο 1935-1936 και προτού εγκατασταθεί το καθεστώς Μεταξά, ακολουθήθηκε μια υβριδική μορφή εξουσίας όπου συνυπήρχε ο κοινοβουλευτισμός με μορφές δικτατορικής εξουσίας (ιδίως των αντιβενιζελικών αξιωματικών και του Κονδύλη).

2. ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΞΑΙΡΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Έχω την αίσθηση ότι το σύγχρονο μνημονιακό πολιτικό καθεστώς στην Ελλάδα μετέχει στα βασικά χαρακτηριστικά ενός κράτους εξαίρεσης και μάλιστα όχι με την υπερβολικά γενική ιδέα του φιλοσόφου Τζιόρτζιο Αγκάμπεν , κατά την οποία όλα τα νεοτερικά καθεστώτα εντάσσονται τελικά στο κράτος εξαίρεσης. Αλλά με την ειδικότερη έννοια της κοινοβουλευτικής ή συνταγματικής δικτατορίας. Η εξαιρετικά συστηματική αναστολή των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων και της αρχής του κοινωνικού κράτους από την νομοθετούσα εξουσία και ιδίως με την μορφή των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου-και πάλι νομοθετική δράση από την εκτελεστική εξουσία και μέτρα-νόμοι που καταργούν τον γενικό και αφηρημένο χαρακτήρα της νομοθετικής ρύθμισης- σημαίνει την εγκατάσταση ενός παρασυνταγματικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο αναστέλλει και καταργεί προσωρινά την ισχύ του «κοινωνικού» τμήματος της συνταγματικής πράξης. Από την άλλη πλευρά, η συστηματική απαγόρευση του δικαιώματος στην απεργία ( δικαστήρια, επιστράτευση απεργών κλπ) καθώς και η συστηματική καταστολή του δικαιώματος στην διαδήλωση από τις ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας διαμορφώνουν ένα πλαίσιο όπου πλέον δεν απαγορεύεται η πολιτική οργάνωση της Αριστεράς αλλά αναστέλλεται και καταστέλλεται η ελευθερία κοινωνικής δράσης και πολιτικής συμμετοχής των εργαζομένων και της κοινωνίας. Καταργείται δηλαδή η ελευθερία οργάνωσης των κοινωνικών κινημάτων και ιδίως του εργατικού κινήματος και, άρα, με τους όρους του προέδρου Μάο, στεγνώνει το νερό μέσα στο οποίο μπορεί να κινητοποιηθεί και η Αριστερά ( το ψάρι) ως πολιτική πρωτοπορία. Παρά το ότι δεν εφαρμόζεται τυπικά το άρθρο 48 του Συντάγματος 1975, το οποίο προβλέπει την κατάσταση πολιορκίας, την τυπική αναστολή δικαιωμάτων και τον στρατιωτικό νόμο, έχουμε μια ακήρυκτη κατάσταση έκτακτης ανάγκης και εξαίρεσης, μια sui generis κοινοβουλευτική δικτατορία. Η τάση των δυτικών κοινοβουλευτικών κρατών προς τον αυταρχισμό και την «εξαιρετική» ρύθμιση γιγαντώθηκε μέσα στον τρέχοντα αιώνα σε δύο διαφορετικές και διαδοχικές φάσεις. Η αντιτρομοκρατική θωράκιση με επίκεντρο τις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου έβαλε κυρίως κατά των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων( Πατριωτικός Νόμος) και αποτέλεσε την πρώτη φάση της πορείας προς την «εξαίρεση». Οι αντικοινωνικές και αντεργατικές νομοθεσίες στην Ευρώπη μετά την κρίση του 2008 και τα μνημονιακά προγράμματα, νομοθεσίες που συνέχονται και με τον αντικομμουνισμό αλλά και με την περιστολή των πολιτικών δικαιωμάτων, αποτελούν την δεύτερη και καθοριστική φάση της πορείας προς την «εξαιρετική ρύθμιση».

Το παρόν ελληνικό κράτος αποτελεί την οξύτερη μορφή αλλά και την πιο άμεσα επιτηρούμενη από τους μηχανισμούς της Ε.Ε. μορφή του σύγχρονου κοινοβουλευτικού καθεστώτος εξαίρεσης. Το κράτος αυτό δεν χρειάζεται να φτάσει στην ωμή στρατιωτική δικτατορία για να διασφαλίσει την αστική ηγεμονία και κυριαρχία. Δεν χρειάζεται να γίνει κάτι τέτοιο όχι επειδή οι μηχανισμοί του ελληνικού κεφαλαίου και της Ε.Ε. είναι πραγματικά φιλοδημοκρατικοί και δεν θα ανέχονταν κάτι τέτοιο (ο τρόπος που αγκάλιασε η Ε.Ε. την ανατροπή του Μόρσι στην Αίγυπτο από τον στρατό έδειξε ότι η ηγεσία της δεν έχει τέτοιες αναστολές), αλλά επειδή η όξυνση της ταξικής πάλης και η κρίση αντιπροσώπευσης το 2012 δεν συνοδεύτηκαν από   ένα εξαιρετικά αναβαθμισμένο και ανοιχτό σε εξεγερσιακά χαρακτηριστικά κοινωνικοπολιτικό ρεύμα ή κίνημα ούτε είναι άμεσα ορατό κάτι το αντίστοιχο. Δεν συνοδεύθηκαν από μορφώματα αντίστοιχα προς μια προεπαναστατική ή και επαναστατική κατάσταση, μεπαραδοσιακούς μαρξιστικούς όρους. Σε αυτό συνέβαλε σε κάποιο βαθμό και η ολιγωρία και αρκετά μετριοπαθής στρατηγική της Αριστεράς με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ εδώ και έναν χρόνο περίπου. Ας θυμηθούμε εδώ ότι η πορεία προς τον φασισμό στην Βαϊμάρη ή στην Ιταλία του 1920 ή προς την στρατιωτική δικτατορία του ελληνικού μετεμφυλιακού κράτους είχαν ακολουθήσει άμεσα επαναστατικούς σπασμούς όπως η γερμανική επανάσταση του 1918-1923, τα ιταλικά εργατικά συμβούλια του 1920-1921 και ο ελληνικός Εμφύλιος. Η αστική τάξη έφτασε στα άκρα., γιατί είχε δει τον Χάρο με τα μάτια της. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Γαλλία του Μεσοπολέμου, όταν διαφάνηκε μια δυνατότητα ταξικού συμβιβασμού έστω και πρόσκαιρου μέσω του Λαϊκού Μετώπου, απομακρύνθηκε ο άμεσος κίνδυνος μιας φασιστικής δικτατορίας, ο οποίος ήταν ορατός κατά τον Φεβρουάριο του 1934. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να προδικάσει τηνπορεία της ταξικής πάλης στην Ελλάδα το επόμενο διάστημα ούτε και την ακριβή μετεξέλιξη των μορφών σύγκρουσης και των μορφών της έκτακτης ανάγκης.

Άρα, η Ελλάδα έχει σήμερα ως καθεστώς μια μορφή ακήρυκτης συνταγματικής δικτατορίας, το οποίο έχει υβριδικά χαρακτηριστικά μεταξύ της καθαρής δικτατορίας και του αστικού κοινοβουλευτισμού και δεν ταυτίζεται ούτε με την ανοιχτή στρατιωτική δικτατορία ούτε, πολύ περισσότερο, με τον φασισμό . Αυτή η μορφή συνδέεται και με την πολιτισμική συνθήκη της μετανεοτερικότητας, κατά την οποία οι παραδοσιακές μορφές πολιτικής και πολιστικής πρακτικής χάνουν την συνοχή τους και συμπλέκονται σε μικτές και υβριδικές μορφές, καθιστώντας πιο ευέλικτες και ελαστικές τις μορφές κρατικής εξαίρεσης και δικτατορικής κυριαρχίας. Μέσα σε αυτό το μεταδημοκρατικό πλαίσιο και καθώς υπάρχει ήδη μια εύπλαστη, ελαστική και πιθανώς ανατρέψιμη κοινοβουλευτική δικτατορία, «δεν πρόκειται να γίνει (μια ωμή, πλήρης) στρατιωτική δικτατορία». Οι μηχανισμοί των ΜΜΕ, του νοσηρού κοινοβουλευτισμού και της αστυνομίας/ υπηρεσιών ασφαλείας προσώρας αρκούν.

3. OΜΩΣ, Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΝΕΤΑΙ….

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν καθόλου ότι η αστική τάξη, υιοθετώντας την έμμεση δικτατορία, δεν επιμένει στην άγρια καταστολή για το σήμερα ή στην προετοιμασία της ακόμη αγριότερης καταστολής για το αύριο. Ήδη, η προετοιμασία των ειδικών δυνάμεων του στρατού για την καταστολή ταραχών πλήθους (βλ. και πρόσφατα άσκηση «Καλλίμαχος» ή «Τάλως» στην Βόρεια Ελλάδα-17/10/2013-Νέα Σάντα Κιλκίς ) σε συντονισμό και με αντίστοιχες πρωτοβουλίες των ενόπλων δυνάμεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και κρατών των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης υπό την αιγίδα της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι ειδικές δυνάμεις του στρατού με αστυνομικό εξοπλισμό έχουν τουλάχιστον μια φορά εμφανιστεί σε καταστολή απεργιακού αγώνα ( στην Χαλυβουργική 2012 ), διαφαίνεται μια τάση άμβλυνσης των απολύτως διακριτών ρόλων ειδικών δυνάμεων του στρατού και ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας και διαμόρφωσης ενός ενιαίου κατασταλτικού προγράμματος δράσης εν όψει και του απρόβλεπτου των μελλοντικών εξελίξεων. Θυμίζουμε, ακόμη, και τα σχόλια (πιθανόν αβάσιμα) του Γιώργου Παπανδρέου για κίνδυνο στρατιωτικού πραξικοπήματος το φθινόπωρο του 2011. Βεβαίως, και για όσο η ταξική πάλη θα κινείται στο σημερινό επίπεδο αντίστασης, ο κύριος βραχίονας της θα είναι τα ΜΑΤ, οι ομάδες ΔΙΑΣ, ΔΕΛΤΑ και λοιπές ειδικές δυνάμεις της ΕΛΑΣ.

Επιπλέον, σε συνδυασμό και με την έντονη αστυνομική βία κατά ων διαδηλώσεων (με αποκορύφωμα την κατάσταση πολιορκίας στις Σκουριές από το 2012 μέχρι και σήμερα) , αναπτύσσεται ένα υπερκράτος επιτήρησης και παρακολούθησης των πάντων –από τον πρωθυπουργό ως τον τελευταίο πολίτη- σε αγαστή συνεργασία με το διεθνές υπερκράτος των κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και ιδίως των ΗΠΑ (και υπόθεση Wikileaks). Αποτελεί ειρωνεία η έμφαση που έδωσαν διάφοροι δυτικοί αναλυτές στην γενικευμένη επιτήρηση των πολιτών των πρώην Λαϊκοδημοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας από την Stasi, κατά την ίδια στιγμή που οι δυτικές υπηρεσίες έχουν υπερβεί κατά πολύ τις θαυμαστές επιδόσεις της πρώην Stasi.

Μπορεί, λοιπόν, να μην χρειαστεί-και αυτό φαίνεται να είναι το πιθανότερο- μια ανοιχτή δικτατορία (στρατιωτική ή φασιστική), η οποία θα εξέθετε , επιπλέον, την ηγεσία της Ε.Ε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η τυχόν διαμόρφωση μιας αριστερής διακυβέρνησης δεν θα μπορέσει να προχωρήσει, αν δεν αποδομήσει και απενεργοποιήσει τους πολιτικούς και οικονομικούς μηχανισμούς έκτακτης ανάγκης, οι οποίοι έχουν τροποποιήσει ριζικά τις μορφές διακυβέρνησης και άσκησης της αστικής εξουσίας. Διαφορετικά, η προώθηση ενός εναλλακτικού σχεδίου ή δεν θα γίνει καθόλου ή θα προσκρούσει σε πρωτόγνωρες συστημικές αντιστάσεις. Βεβαίως, δεν μπορεί να αποκλειστεί και μια συμφιλίωση της Αριστεράς με την «έκτακτη ανάγκη» ή και αξιοποίησή τους από αυτήν . Στην περίπτωση αυτήν, η ψυχή της Αριστεράς θα έχει απωλεσθεί. Και αν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται ;

*μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ