Η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία και η Αριστερά

Μια δήλωση εντελώς ενδεικτική όχι μόνο για το ποιο είναι το πραγματικό ενδιαφέρον των εξουσιαστών σε τέτοιου τύπου μάχες για την εξουσία, αλλά επίσης και για το πώς σκοπεύει να αξιοποιήσει την αποτυχία του πραξικοπήματος: για να ισχυροποιήσει τη δική του εξουσία, για να θωρακίσει το δικό του αυταρχικό κράτος «έκτακτης ανάγκης». Το γεγονός αυτό μας προσφέρει το νήμα και το θεμελιώδες κριτήριο για την καταρχήν τοποθέτηση στο ζήτημα: για την Αριστερά, το θεμελιώδες στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν είναι οι διεθνοπολιτικές περιπλοκές και επιπτώσεις αλλά τα δικαιώματα και οι κατακτήσεις του τουρκικού λαού καθώς και των εθνικών μειονοτήτων και των Κούρδων που ζουν στην Τουρκία. 

Ως προς αυτό, λοιπόν, δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιταλάντευση: η αποτυχία του πραξικοπήματος είναι ένα πολύ καλό νέο για το οποίο κάθε αριστερός και προοδευτικός άνθρωπος πρέπει να πανηγυρίσει! Παρόλο που το καθεστώς Ερντογάν ήταν -και θα συνεχίσει να είναι- σε μια πορεία διαρκούς αυταρχοποίησης, μια στρατιωτική χούντα θα ήταν ένα βαρύ πλήγμα για τον τουρκικό λαό. Ανήκουμε σε αυτή την Αριστερά που έμαθε να ξεχωρίζει τον Κορνίλοφ απ’ τον Κερένσκι, που ποτέ δεν θεώρησε ότι ο φασισμός και η αυταρχική δημοκρατία της Βαϊμάρης είναι το ίδιο πράγμα, που μπορεί να αντιληφθεί τη διαφορά ανάμεσα στο αυταρχικό καθεστώς Ερντογάν και μια στρατιωτική χούντα.     

Η σημασία της προηγούμενης διαπίστωσης υπογραμμίζεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι το «πεζοδρόμιο», η λαϊκή κινητοποίηση, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην αποτυχία του πραξικοπήματος. Οι εικόνες με Τούρκους πολίτες πάνω σε «κατειλημμένα» τανκς και με μαζικές διαδηλώσεις σε δρόμους και πλατείες είναι ένα μεγάλο «κρατούμενο» για τις εξελίξεις στην ίδια την Τουρκία και ταυτόχρονα στέλνουν ένα δυνατό μήνυμα σε όλο τον κόσμο, για τη δυνατότητα μια μαζική λαϊκή κινητοποίηση να σταματήσει ένα πραξικόπημα, να σταματήσει τα τανκς. Το γεγονός ότι αυτή η «μάχη εξουσίας» ξέφυγε από τα όρια μιας μάχης μηχανισμών του κράτους (τμήματα του στρατού που τάχθηκαν με τη μία ή την άλλη πλευρά, αστυνομία, μυστικές υπηρεσίες κ.λπ.), το γεγονός ότι η λαϊκή κινητοποίηση έπαιξε καταλυτικό ρόλο, είναι μια μεγάλη υποθήκη για το μέλλον.

Η λαϊκή κινητοποίηση και οι προοπτικές

Ασφαλώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τη λαϊκή κινητοποίηση προκάλεσαν με δηλώσεις τους και εκκλήσεις τους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο ίδιος ο Ερντογάν, αλλά και άλλα σημαίνοντα στελέχη του τουρκικού καθεστώτος: ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου, ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ, ο πρόεδρος της τουρκικής εθνοσυνέλευσης κ.λπ. Το γεγονός όμως ότι δεν ήταν μια εντελώς «πρωτογενής» και αυθόρμητη αντίδραση (άλλωστε τέτοιες, εντελώς «πρωτογενείς» και αυθόρμητες κινητοποιήσεις δεν υπάρχουν παρά στη φαντασία ή είναι πολύ σπάνιες και μικρής κλίμακας) δεν μειώνει την αξία του γεγονότος ότι αυτή η λαϊκή εμπειρία είναι μια παρακαταθήκη για το μέλλον και αυξάνει την αποφασιστικότητα του τουρκικού λαού να αγωνιστεί για δημοκρατικά και κοινωνικά δικαιώματα. Εξάλλου, η έως τώρα θητεία του Ερντογάν είναι γεμάτη από αγώνες ενάντια στο αυταρχικό του καθεστώς, της τουρκικής νεολαίας και των εργαζομένων, αλλά και των Κούρδων για εθνική αυτοδιάθεση.

Ύστερα από την εμπειρία της λαϊκής κινητοποίησης ενάντια στο πραξικόπημα, είναι βέβαιο ότι το λαϊκό «πεζοδρόμιο» στην Τουρκία θα έχει μέλλον. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ούτε να υποτιμάμε το γεγονός ότι οι εκκλήσεις του Ερντογάν, του Γκιουλ κ.λπ. για λαϊκή κινητοποίηση έγιναν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε συνθήκες που ο Ερντογάν ήξερε πολύ καλά ότι ήταν χαμένος χωρίς τη λαϊκή κινητοποίηση - οι περιβόητοι μηχανισμοί του δεν του πρόσφεραν επαρκή προστασία… 

Έχοντας πει αυτά, πρέπει ταυτόχρονα να προσθέσουμε και κάτι ακόμη: ότι, όπως έδειξε η εμπειρία της «αραβικής άνοιξης», του αραβικού «πεζοδρομίου», η λαϊκή κινητοποίηση δεν θα έχει κανένα μέλλον, θα κερματιστεί και θα εκφυλιστεί, αν η Αριστερά δεν δώσει μάχη ώστε να αποφευχθεί η στοίχιση πίσω από μερίδες και πτέρυγες του καθεστώτος ή και τον ίδιο τον ιμπεριαλισμό. Μόνο η Αριστερά πρέπει να διασφαλίσει τέτοιους όρους ανεξάρτητης έκφρασης της λαϊκής κινητοποίησης. Και στο ζήτημα αυτό δεν αναλαμβάνει τεράστιες ευθύνες μόνο η τουρκική Αριστερά αλλά και η Αριστερά στις χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου, της Ευρώπης κ.λπ. Η ανάπτυξη δεσμών, σχέσεων, δικτύων διεθνιστικής αλληλεγγύης πρέπει να τεθεί στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων.

Η κρίση και αστάθεια αγγίζει τους «προμαχώνες» της ιμπεριαλιστικής Δύσης

Η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία δεν είναι ασφαλώς τυχαία, αλλά απόδειξη κρίσης του τουρκικού καθεστώτος. Κρίσης οικονομικής και κοινωνικής, κρίσης εξαιτίας της κατάρρευσης του σχεδίου για ηγεμονικό ρόλο του τουρκικού καθεστώτος στη Μ. Ανατολή και υποβάθμισης του ρόλου του, κυρίως όμως κρίσης εξαιτίας των συνεπειών του πολέμου στο Ιράκ και τη Συρία. Η κρίση και ο πόλεμος στη Μ. Ανατολή έχει δημιουργήσει αυτό που στη γλώσσα του ιμπεριαλιστικού κυνισμού λέγεται «αποτυχημένα κράτη»: διαλυμένες κοινωνικές υποδομές, διαλυμένες οικονομίες, κράτη-πεδία βολής κάθε λογής ιμπεριαλισμού και μιλιταρισμού. Σε μια πορεία «επιστροφής» της κρίσης από την περιφέρεια προς το κέντρο του παγκόσμιου συστήματος, ο κόμπος έχει φτάσει στο χτένι και για το τουρκικό καθεστώς, που δέχεται τρομακτικές πιέσεις.

Όσον αφορά το ίδιο το καθεστώς, δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία αυταπάτη: θα αντιμετωπίσει αυτές τις πιέσεις σκληραίνοντας τα χαρακτηριστικά του καθεστώτος «έκτακτης ανάγκης» - χωρίς να αποκλείεται και μια νέα απόπειρα πραξικοπήματος. Όμως οι πιέσεις και περιπλοκές είναι τέτοιες, ώστε το τουρκικό καθεστώς δεν μπορεί να αποφύγει τη μοίρα του «αδύναμου κρίκου». Το αν θα σπάσει και με ποιους όρους θα σπάσει, εξαρτάται από εξελίξεις που έχουν όχι απλώς περιφερειακό αλλά και παγκόσμιο χαρακτήρα.     

Το σίγουρο είναι ότι έχουμε μια νέα συνθήκη, όπου τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία αποκτούν χαρακτηριστικά «αδύναμων κρίκων» ενώ ταυτόχρονα και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός είναι πάντα «ενεργός». Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωζώνης, του ευρωπαϊκού αναπτυγμένου καπιταλιστικού πυρήνα, η δε Τουρκία μέλος των G-20. Το γεγονός ότι τέτοιου είδους αστάθειες αγγίζουν για τα καλά χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού που έχουν και ένα ρόλο «προμαχώνων» της αναπτυγμένης καπιταλιστικής Δύσης, είναι ενδεικτικό της τεράστιας αποσταθεροποιητικής δυναμικής που έχει ενεργοποιήσει η διπλή - δομική κρίση, οικονομική και (γεω)πολιτική, του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού οικονομικής.

Από αυτή την άποψη, η απόπειρα πραξικοπήματος είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός και προειδοποιητικό σήμα για το ποιες και πόσο ακραίες μορφές μπορεί να προσλάβει η αστάθεια στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Όταν ο πόλεμος έχει πάψει προ πολλού να είναι αδιανόητος κι όταν το πραξικόπημα είναι ένα ρεαλιστικό ενδεχόμενο για μια χώρα του G-20, τότε κανείς δεν δικαιούται να είναι αμέριμνος ή να μιλάει για την ιμπεριαλιστική πολιτική και τους ανταγωνισμούς την περιοχή με ελαφρότητα, σαν να πρόκειται για γεωπολιτικά παίγνια προσομοίωσης…  

Διεθνισμός ή «εθνικά συμφέροντα»;

Το γεγονός αυτό θέτει ιδιαίτερα καθήκοντα τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική Αριστερά και στα κινήματα αντίστασης στις δύο χώρες. Που πρέπει να λειτουργήσουν όχι σαν παθητικοί αναλυτές της περιφερειακής γεωπολιτικής ούτε σαν αριστεροί ατζέντηδες των «εθνικών» στόχων, αλλά σαν οργανωτές της λαϊκής κινητοποίησης, της αλληλεγγύης και του διεθνισμού.

Ο διεθνισμός δεν (πρέπει να) είναι ένα «αξιακό σύστημα» που το αποκαλύπτουμε όταν μας κάνουν τον ορό της αλήθειας, αλλά «κινούσα αρχή» της πολιτικής της Αριστεράς. Αν η τουρκική Αριστερά μάχεται για τα τουρκικά «εθνικά συμφέροντα» και η ελληνική για τα ελληνικά «εθνικά συμφέροντα», τότε κάποια στιγμή θα έρθει η ώρα της αλληλοσφαγής των δύο λαών στο όνομα των «εθνικών συμφερόντων». Αντί για τα «εθνικά συμφέροντα», κι ακόμη χειρότερα για τα «κυριαρχικά δικαιώματα», η Αριστερά θα πρέπει να αναδείξει άλλα προτάγματα: τα δικαιώματα και τις κατακτήσεις του «έθνους των εργαζομένων» και στις δύο χώρες. Τα δημοκρατικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα και στις δύο χώρες. Την ειρήνη, ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τους άδικους πολέμους. Την αλληλεγγύη και το διεθνισμό.   

Η ελληνική Αριστερά πρέπει να χαιρετίσει χωρίς «ναι μεν αλλά» την κινητοποίηση του τουρκικού λαού και να δηλώσει την αμέριστη αλληλεγγύη της στους αγώνες του να διευρύνει αποφασιστικά τις κοινωνικές και πολιτικές του κατακτήσεις ενάντια στο καθεστώς Ερντογάν. Και να δουλέψει συστηματικά πάνω στους «κοινούς παρονομαστές» που μπορούν να χτίσουν αγώνες και δίκτυα αλληλεγγύης στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Η υποκρισία των ιμπεριαλιστών

Οι πρώτες ώρες του πραξικοπήματος ήταν εντελώς αποκαλυπτικές για τον κυνισμό των μεγάλων ιμπεριαλιστικών χωρών. Οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία με τη νέα της πολιτική ηγεσία αποτελούμενη από υποστηρικτές του Brexit, η Γαλλία που βομβαρδίζει στη Συρία και το Ιράκ με στόχο την «εξαγωγή δημοκρατίας» (!) όπως και οι άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, η Γερμανία κ.λπ. κράτησαν στάση αναμονής, με προφανή σκοπιμότητα να δουν προς τα πού θα γείρει η πλάστιγγα. Στις πρώτες κρίσιμες ώρες, όλες οι επίσημες ανακοινώσεις και δηλώσεις αφορούσαν οδηγίες για την ασφάλεια των υπηκόων τους, ενώ η λέξη πραξικόπημα δεν υπήρχε…

Μαθημένοι να οργανώνουν οι ίδιοι πραξικοπήματα για να προωθήσουν τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, μαθημένοι να έχουν αγαστή συνεργασία με χούντες, μη έχοντας κανένα ενδοιασμό να κινηθούν με άνεση σε όλο το φάσμα ανάμεσα στην αστική δημοκρατία, το αυταρχικό κράτος «έκτακτης ανάγκης» (που βασιλεύει στο Παρίσι) και τη στρατιωτική δικτατορία, αποκάλυψαν ότι θα συνεργάζονταν μια χαρά και με τη νέα τουρκική χούντα αν το πραξικόπημα αποδεικνυόταν πετυχημένο.

Το γεγονός αυτό πρέπει να διδάξει κάτι και τμήματα της ελληνικής Αριστεράς που θεωρούν μονίμως το τουρκικό καθεστώς «μαντρόσκυλο» του ιμπεριαλισμού, ακόμη και όταν ο Ερντογάν τα «σπάει» με το Ισραήλ, ακόμη και όταν ο Ερντογάν είναι ανεπιθύμητος στις ΗΠΑ, ακόμη και αν το χθεσινό πραξικόπημα ήταν η 4η απόπειρα ανατροπής του τα τελευταία χρόνια, ακόμη και όταν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια στην περιοχή προβλέπουν και τη δημιουργία κουρδικού κράτους - προοπτική που ξεπερνά τα όρια αντοχής του τουρκικού καθεστώτος. Δεν θέλουμε με αυτό να χρίσουμε τον Ερντογάν «αντιμπεριαλιστή», αλλά απλώς να υπογραμμίσουμε ότι η μόνη πηγή έμπνευσης και χρησιμότητα των αναλύσεων που βλέπουν την Τουρκία «μαντρόσκυλο του ιμπεριαλισμού» που επιβουλεύεται με τις πλάτες του ιμπεριαλισμού τα «κυριαρχικά δικαιώματα» της Ελλάδας (και μιλάμε για τα καθεστώτα των δύο χωρών) είναι να στηρίξουν μια πολιτική ουράς της Αριστεράς απέναντι στην ελληνική αστική τάξη στο όνομα των «εθνικών συμφερόντων».
Επειδή τα πράγματα έχουν πλέον εξελιχθεί σε επικίνδυνα αν όχι «εκρηκτικά» στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, επειδή τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία είναι πυλώνες του ιμπεριαλισμού στην περιοχή, επειδή η Ελλάδα περισσότερο και από την Τουρκία είναι πολύτιμος «κρίκος» στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα, επειδή τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν ξεπεράσει κατά πολύ το καθεστώς Ερντογάν σε φιλοϊμπεριαλιστικό οίστρο («άξονας» Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου, «ναι σε όλα» στις ιμπεριαλιστικές απαιτήσεις κ.λπ.), αυτού του τύπου ο αντιτουρκισμός τμημάτων της ελληνικής Αριστεράς πρέπει να παραμεριστεί αποφασιστικά όχι μόνο στο όνομα της αριστερής πολιτικής, όχι μόνο στο όνομα της αλληλεγγύης και του διεθνισμού αλλά και στο όνομα μιας ανάγνωσης της πραγματικότητας χωρίς «εθνικούς» παραμορφωτικούς φακούς.    

Οι πρόσφυγες και αθλιότητα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ

Μόλις άρχισαν να έρχονται οι πρώτες ειδήσεις για το πραξικόπημα, στήθηκε το γνωστό σκηνικό της «εθνικής ετοιμότητας»: συσκέψεις στο υπουργείο Άμυνας, στην Κατεχάκη κ.λπ., επιφυλακή όλων των αρμόδιων παραγόντων, εντολές του πρωθυπουργού στους αρμόδιους παράγοντες. Έπρεπε όμως να εφευρεθεί ένας κίνδυνος, ένας εχθρός, μια απειλή για να έχει κάποιο νόημα όλο αυτό. Και βρέθηκε: ήταν η απειλή μήπως, μέσα στην αναμπουμπούλα του πραξικοπήματος, ξεκινήσουν  από τα τουρκικά παράλια οι βαρκούλες με τους πρόσφυγες! Ιδού λοιπόν η «εθνική απειλή»: όταν το τουρκικό καθεστώς αποσταθεροποιείται -έστω και προσωρινά- τότε αδρανοποιούνται και οι μηχανισμοί που κρατάνε 2,5 εκατομμύρια πρόσφυγες μέσα στην Τουρκία.

Σε αυτή τη βάση, η ελληνική κυβέρνηση εξέφρασε την αλληλεγγύη της στην «εκλεγμένη τουρκική κυβέρνηση». Είναι οι δύο κυβερνήσεις που ανέλαβαν, σαν «μαντρόσκυλα» του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, να κρατήσουν τους πρόσφυγες έξω από την «πολιτισμένη» Ευρώπη.   

Το γεγονός πρέπει να μας θυμίσει ότι οι πρόσφυγες, τα μεγάλα θύματα των ιμπεριαλιστικών πολέμων και επεμβάσεων, αλλά και των εγχώριων στρατοκρατικών καθεστώτων, είναι η «ζωντανή ύλη» που αποσταθεροποιεί «από τα κάτω» την ιμπεριαλιστική αλυσίδα, αναδεικνύοντας όλες τις αντιφάσεις και τις πληγές της ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Ότι οι κυρίαρχες ιμπεριαλιστικές χώρες και τα καθεστώτα Ελλάδας και Τουρκίας συμμετέχουν σε μια ιμπεριαλιστική επιχείρηση για την «αναχαίτισή» τους, ότι αυτή η επιχείρηση αναδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο το περιεχόμενο της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής συνεργασίας ενάντια στα ίδια τους τα θύματα. Αναδεικνύει την «αλληλεγγύη» των «από πάνω» ενάντια στους «από κάτω» και υπογραμμίζει μια κρίσιμη πλευρά της διεθνιστικής αλληλεγγύης: αλληλεγγύη στους πρόσφυγες, αλληλεγγύη των «από κάτω» - μια αναντικατάστατη πτυχή των καθηκόντων της Αριστεράς, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Τουρκία.