Η συμφωνία της Βάρκιζας: Τίτλοι τέλους μιας επαναστατικής εποχής

Στην αρ­θρο­γρα­φία όλης της Αρι­στε­ράς συ­νο­δεύ­ε­ται πάντα από τις φρά­σεις «απα­ρά­δε­κτη συν­θη­κο­λό­γη­ση», «τα­φό­πλα­κα του κι­νή­µα­τος», «προ­δο­σία και ξε­πού­λη­µα του αγώνα» ενώ ακόµα και ο αστι­κός Τύπος δυ­σκο­λεύ­ε­ται να την υπε­ρα­σπι­στεί χωρίς ναι µεν, αλλά. 

Ακόµα κι αν θέ­λα­µε να δε­χτού­µε µια αφή­γη­ση που κα­θι­στά υπο­χρε­ω­τι­κή την υπο­γρα­φή της συ­µφω­νί­ας µετά την τρα­γι­κή κα­τά­λη­ξη των Δε­κε­µβρια­νών, η πρα­γµα­τι­κό­τη­τα δεν µας αφή­νει. Η Αθήνα είχε χαθεί αλλά η υπό­λοι­πη χώρα ήταν ακόµα στα χέρια του ΕΛΑΣ και όχι µόνο µε στρα­τιω­τι­κούς όρους. Και στα αστι­κά κέ­ντρα και στην ύπαι­θρο οι ορ­γα­νώ­σεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ δια­τη­ρού­σαν αµεί­ω­το το κύρος και τη δύ­να­µη τους στις τά­ξεις των ερ­γα­τών και των φτω­χών λαϊ­κών στρω­µά­των. 

Το µόνο που κα­θι­στού­σε «υπο­χρε­ω­τι­κή» τη Βάρ­κι­ζα ήταν η απο­λύ­τως λαν­θα­σµέ­νη πο­λι­τι­κή γρα­µµή της «οµα­λής δη­µο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης» που είχε υιο­θε­τή­σει η ηγε­σία του ΚΚΕ. Σε προη­γού­µε­να φύλλα της Ε.Α. (φ.507 -Από την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας στα Δε­κεμ­βρια­νά, φ.509 -Η Μάχη της Αθή­νας) εξε­τά­σα­µε πώς αυτή η γρα­µµή οδή­γη­σε σε µια σειρά από «λάθη» όπως ο Λί­βα­νος, η Κα­ζέρ­τα, η απο­κή­ρυ­ξη του κι­νή­µα­τος του στρα­τού στη Μέση Ανα­το­λή, η εφα­ρµο­γή αντι­δρα­στι­κών νόµων από τους εα­µι­κούς υπουρ­γούς και η ολέ­θρια δια­χεί­ρι­ση της εξέ­γερ­σης του Δε­κέ­µβρη. Είναι αυ­τα­πό­δει­κτο πως δεν επρό­κει­το φυ­σι­κά για λάθη, αλλά για συ­νει­δη­τές πο­λι­τι­κές απο­φά­σεις, συ­νε­πείς µε τη στρα­τη­γι­κή του στα­λι­νι­κού ρε­φο­ρµι­σµού (βλ. πε­ριο­δι­κό «Κόκ­κι­νο», τ. 12 -Γιατί ητ­τη­θή­κα­με στη δε­κα­ε­τία του '40;) που όχι απλώς πρι­µο­δο­τού­σε µια κοι­νο­βου­λευ­τι­κή λύση αλλά θυ­σί­α­ζε συ­στη­µα­τι­κά την επα­να­στα­τι­κή προ­ο­πτι­κή για να σώσει την (ετοι­µο­θά­να­τη) αστι­κή δη­µο­κρα­τία. 

Η διά­θε­ση του κό­σµου

Η συ­µφω­νία της Βάρ­κι­ζας ήταν απα­ρά­δε­κτη ακόµα και ως προς αυτό το στόχο, της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής εν­σω­µά­τω­σης του ΚΚΕ. Σε λι­γό­τε­ρο από 48 ώρες από την υπο­γρα­φή της, οι επι­θέ­σεις κρα­τι­κών και πα­ρα­κρα­τι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων σε γρα­φεία του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και αρι­στε­ρών εφη­µε­ρί­δων έκα­ναν κενό γρά­µµα τη δια­σφά­λι­ση των πο­λι­τι­κών και συν­δι­κα­λι­στι­κών ελευ­θε­ριών. Η αµνή­στευ­ση που αφο­ρού­σε µόνο τα αµι­γώς πο­λι­τι­κά αδι­κή­µα­τα άφησε εκτε­θει­µέ­νους σε ποι­νι­κές διώ­ξεις χι­λιά­δες αγω­νι­στές και αγω­νί­στριες. Η εκ­κα­θά­ρι­ση του κρα­τι­κού µη­χα­νι­σµού αφο­ρού­σε µόνο τους αντι­στα­σια­κούς ενώ πάσης φύ­σε­ως συ­νερ­γά­τες των κα­τα­κτη­τών και δω­σί­λο­γοι όχι µόνο δεν τι­µω­ρή­θη­καν αλλά σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις επι­βρα­βεύ­τη­καν για την εθνι­κο­φρο­σύ­νη τους. Το όργιο της κα­τα­στο­λής και της λευ­κής τρο­µο­κρα­τί­ας που ακο­λού­θη­σε είναι γνω­στό και συχνά όχι µόνο θύ­µι­ζε αλλά και ξε­περ­νού­σε τη να­ζι­στι­κή κα­το­χή σε αγριό­τη­τα.

Η ηγε­σία του ΚΚΕ έδωσε τότε µια σκλη­ρή µάχη. Όχι µόνο απέ­να­ντι στην επί­θε­ση του κρά­τους αλλά και στο εσω­τε­ρι­κό του κό­µµα­τος για να κα­τα­πνί­ξει ακόµα και τις πιο δει­λές φωνές κρι­τι­κής και δια­φο­ρο­ποί­η­σης από την γρα­µµή. Εδώ έγκει­ται ένα ακόµα τρα­γι­κό στοι­χείο της πε­ριό­δου. Υπήρ­ξαν φωνές που δια­φω­νού­σαν σε µι­κρό­τε­ρο ή µε­γα­λύ­τε­ρο βαθµό µε την πο­λι­τι­κή άποψη του ΚΚΕ, όχι µόνο λόγω ιδε­ο­λο­γι­κής συ­γκρό­τη­σης αλλά κυ­ρί­ως λόγω τα­ξι­κού εν­στί­κτου ή µε­γα­λύ­τε­ρης τρι­βής µε τους αγω­νι­ζό­µε­νους ερ­γά­τες και ερ­γά­τριες. Το πα­ρά­δει­γµα του Βε­λου­χιώ­τη που αρ­νή­θη­κε να πα­ρα­δώ­σει τα όπλα και έκανε έκ­κλη­ση και σε κα­πε­τά­νιους του ΕΛΑΣ και στην Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή για να συ­νε­χι­στεί ο αγώ­νας είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό. Δεν ήταν ο µόνος. Μαρ­τυ­ρί­ες της πε­ριό­δου φα­νε­ρώ­νουν πως µέλη και κο­µµα­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις συ­νέ­χι­σαν ακόµα και σε συν­θή­κες ηµι­πα­ρα­νο­µί­ας να προ­ε­τοι­µά­ζο­νται για τον επό­µε­νο γύρο. 

Δεν µι­λά­µε µόνο για συ­νω­µο­τι­κού τύπου προ­ε­τοι­µα­σί­ες αλλά και για τις πιο γνή­σιες µορ­φές της ερ­γα­τι­κής πάλης, απερ­γί­ες, δια­δη­λώ­σεις, κα­τα­λή­ψεις. Παρά το πά­γω­µα και την απο­γο­ή­τευ­ση που έφερε η ήττα του Δε­κέ­µβρη, παρά την δια­λυ­τι­κή σύγ­χυ­ση που επήλ­θε από την στάση του ΚΚΕ, παρά τις τρο­µα­κτι­κές διώ­ξεις, οι ερ­γά­τες/τριες συ­νέ­χι­σαν να ορ­γα­νώ­νουν τη συλ­λο­γι­κή τους αντί­στα­ση. Από την άνοι­ξη του 1945 και έπει­τα, ορ­γα­νώ­νο­νταν συ­νε­χώς κλα­δι­κές και επαγ­γε­λµα­τι­κές απερ­για­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις που συχνά βά­ζα­νε όχι µόνο συν­δι­κα­λι­στι­κά αι­τή­µα­τα (αύ­ξη­ση µι­σθών) αλλά και πο­λι­τι­κά. Την Πρω­το­µα­γιά του 1945 ο Ρι­ζο­σπά­στης υπο­λο­γί­ζει πως δια­δή­λω­σαν 200.000 άτοµα µόνο στην Αθήνα. Στις εκλο­γές των Ερ­γα­τι­κών Κέ­ντρων σε Αθήνα και Πει­ραιά ο ΕΡΓΑΣ (η πα­ρά­τα­ξη που δια­δέ­χτη­κε το Ερ­γα­τι­κό ΕΑΜ) συ­γκέ­ντρω­σε ευ­ρύ­τε­ρες πλειο­ψη­φί­ες της τάξης του 80% ενώ αντί­στοι­χη ήταν η ει­κό­να στα πε­ρισ­σό­τε­ρα αν όχι σε όλα τα αστι­κά κέ­ντρα (Δο­κί­µιο Ιστο­ρί­ας ΚΚΕ, τ. Β1, σελ. 466). Ήταν µια ει­κό­να που συ­νε­χί­στη­κε του­λά­χι­στον µέχρι το φθι­νό­πω­ρο του 1946 και τρό­µα­ζε την Ασφά­λεια ίσως πε­ρισ­σό­τε­ρο από τα όπλα που είχε κρύ­ψει το ΚΚΕ. 

Οι εκλο­γές και ο εµφύ­λιος

Το έδα­φος ήταν γό­νι­µο για πιο απο­φα­σι­στι­κές πρω­το­βου­λί­ες που δυ­στυ­χώς δεν πάρ­θη­καν. Αντί­θε­τα, η Κε­ντρι­κή Επι­τρο­πή έχο­ντας βγά­λει εκτός συ­ζή­τη­σης το στόχο της επα­να­στα­τι­κής εξου­σί­ας, δεν µπό­ρε­σε να αξιο­ποι­ή­σει τις µα­ζι­κές απερ­για­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις και την αγω­νι­στι­κή διά­θε­ση του κό­σµου ούτε καν για να εξα­σφα­λί­σει ένα θε­τι­κό εκλο­γι­κό απο­τέ­λε­σµα. Στο δρόµο προς τις εκλο­γές της 31ης Μαρ­τί­ου 1946 πε­ριό­ρι­ζε τις κι­νη­το­ποι­ή­σεις µε µια νο­µι­µό­φρο­να γρα­µµή εθνι­κής ενό­τη­τας για να µην τρο­µά­ξουν οι κε­ντρώ­οι εν δυ­νά­µει σύ­µµα­χοι, τους οποί­ους κα­λού­σε σε µια -τε­λεί­ως φα­ντα­στι­κή- δη­µο­κρα­τι­κή συ­µπα­ρά­τα­ξη απέ­να­ντι στους φι­λο­µο­ναρ­χι­κούς. Ταυ­τό­χρο­να, υπο­τί­µη­σε τη δυ­να­µι­κή που θα είχε ένα κοινό κα­τέ­βα­σµα µε τις δυ­νά­µεις που απάρ­τι­ζαν το ΕΑΜ και δεν έγινε καµία σο­βα­ρή προ­σπά­θεια προς αυτό το στόχο. Τε­λι­κά, κά­λε­σε σε αποχή από τις εκλο­γές, κα­ταγ­γέλ­λο­ντας γε­νι­κώς την κα­τα­στο­λή και τη νο­θεία (που πρά­γµα­τι συ­νέ­βαι­νε), µε ελά­χι­στη συ­ζή­τη­ση και εξή­γη­ση ακόµα και µέσα στις κο­µµα­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις, γε­γο­νός που βά­θυ­νε τη σύγ­χυ­ση και οδή­γη­σε σε ακόµα µε­γα­λύ­τε­ρη απο­στρά­τευ­ση. 

Η νέα εκλε­γµέ­νη πλέον κυ­βέρ­νη­ση δεν έχασε χρόνο. Τους επό­µε­νους µήνες οξύν­θη­καν οι διώ­ξεις, οι βα­σα­νι­σµοί, οι δο­λο­φο­νί­ες. Η όποια από­πει­ρα εκ µέ­ρους της ηγε­σί­ας του ΚΚ να ορ­γα­νώ­σει κά­ποια µορφή αυ­το­ά­µυ­νας κι­νή­θη­κε πε­ρισ­σό­τε­ρο σε συ­νω­µο­τι­κές λο­γι­κές που δεν είχαν καµία σχέση µε την αυ­θό­ρµη­τη και µα­ζι­κή κοι­νω­νι­κή αντί­στα­ση που έθεσε τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις νίκης που είχε ο ΕΛΑΣ και συ­νο­λι­κά το ΕΑΜ λίγα χρό­νια νω­ρί­τε­ρα. Κι αφού είχε κόψει όλους τους δε­σµούς µε τις πιο ρι­ζο­σπα­στι­κές δυ­νά­µεις της κοι­νω­νί­ας, οδη­γή­θη­κε σε έναν εµφύ­λιο που πλέον δεν αφο­ρού­σε κα­νέ­ναν εκτός από την κο­µµα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία. Χι­λιά­δες αγω­νι­στές του ΔΣΕ ρί­χτη­καν στον εµφύ­λιο που όµως δεν ήταν πια υπό­θε­ση του λαού και της ερ­γα­τι­κής τάξης και πλή­ρω­σαν µε τις ζωές τους την στα­λι­νι­κή αυ­τα­πά­τη πως οι επα­να­στά­σεις µπο­ρούν να «ανα­βο­σβή­νουν µε δια­κό­πτη», ανά­λο­γα µε τις απο­φά­σεις κο­µµα­τι­κών γρα­φεί­ων. 

Ογδό­ντα χρό­νια µετά δεν ανοί­γου­µε αυτήν τη συ­ζή­τη­ση για να κου­νή­σου­µε το δά­χτυ­λο στο ΚΚΕ και πολύ πα­ρα­πά­νω στον κόσµο που εµπνεύ­στη­κε από αυτό από τότε µέχρι και σή­µε­ρα. Αντί­θε­τα, είναι ιδιαί­τε­ρα ελ­πι­δο­φό­ρο που το ΚΚΕ τα τε­λευ­ταία χρό­νια έχει αρ­χί­σει να µε­λε­τά­ει αυτήν την πε­ρί­ο­δο της ιστο­ρί­ας µε (αυτό)κρι­τι­κή µατιά και κα­τα­λή­γει σε πα­ρό­µοια συ­µπε­ρά­σµα­τα. Η πα­ρα­δο­χή πως η στρα­τη­γι­κή της οµα­λής δη­µο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης ήταν τε­λεί­ως κα­τα­στρο­φι­κή για το επα­να­στα­τι­κό κί­νη­µα είναι ένα ση­µα­ντι­κό πρώτο βήµα προς τη σωστή κα­τεύ­θυν­ση. Θα πρέ­πει όµως το µα­χαί­ρι να µπει πιο βαθιά στο κόκ­κα­λο, πρέ­πει να ανοί­ξει µε µα­ζι­κούς και συ­ντρο­φι­κούς όρους η συ­ζή­τη­ση σε όλο το φάσµα της Αρι­στε­ράς για τη στρα­τη­γι­κή και την τα­κτι­κή που µπο­ρεί να κα­θο­δη­γή­σει απο­τε­λε­σµα­τι­κά τα κι­νή­µα­τα. Όχι µόνο για να δι­καιώ­σου­µε τις θυ­σί­ες των πα­λιό­τε­ρων γε­νιών αγω­νι­στών αλλά και για βά­λου­µε τις βά­σεις για τις νι­κη­φό­ρες επα­να­στά­σεις του µέλ­λο­ντος. 

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά