Ο συνδετικός κρίκος του έρωτα με το εκάστοτε αντικείμενο του πόθου είναι η Αγάπη σε αυτό για το οποίο αφοσιωνόμαστε. Αντίθετα, η έλλειψη του έρωτα και άρα της επιθυμίας, οδηγεί σε δυο αντιδράσεις. Ή στην απόσυρση, στη ρουτίνα, στο βόλεμα και στο βάλτωμα ή στην αναζήτηση πρόσκαιρων συντρόφων και ενασχολήσεων χωρίς κανένα νόημα
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Αλέξανδρου Σχισμένου, με τίτλο «Μικρή πραγματεία για τον ερωτικό χρόνο» (εκδ. red marks, 2018), διατρέχουμε την έννοια του έρωτα στον δυτικό κόσμο, διαμέσου των αιώνων μέχρι τη σύγχρονη ψυχολογία και τη γυναικεία χειραφέτηση. Μια χειραφέτηση που μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο εντός του ερωτικού ιδιοχρόνου, μεταξύ δυο αυτόνομων ανθρώπων, στην οποία, όπως λέει η Εμμα Γκόλντμαν, «το σύνθημα δεν θα πρέπει να είναι “συγχωρήστε ο ένας τον άλλον”, αλλά “κατανοήστε ο ένας τον άλλον”».
Ερωτικός χρόνος: επικοινωνία, βίωμα και αυτονομία
Ομως, τι είναι ο χρόνος; Καταπώς φαίνεται έχει αρκετές έννοιες και πολλές διαστάσεις. Αφενός είναι ο υποκειμενικός χρόνος, ο οποίος συνδέεται με το βίωμα (χαρά, λύπη, κίνηση, διασκέδαση, εκπαίδευση, προσωπικός χρόνος, κ.λπ.), αφετέρου είναι ο αντικειμενικός, ο οποίος έχει σχέση με το πέρασμα του χρόνου, την αλλοίωση και τη φθορά. Ομως, είναι και ο ιστορικο-κοινωνικός χρόνος, όπως λέει ο Καστοριάδης, ο οποίος ρυθμίζει τη ζωή μας (για παράδειγμα μια κοινωνική συνάντηση ή ο πολιτικός χρόνος ή ο χρόνος εργασίας κ.λπ.) και εκδηλώνεται με την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Μέσα σε αυτούς τους χρόνους υπάρχει και ο ερωτικός, που είναι η επικοινωνία δυο ανθρώπων που αποφασίζουν να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο, με όλο το προσωπικό και ιστορικό φορτίο που φέρουν (δυο ψυχών, δυο σωμάτων, δυο κόσμων, δυο ιστοριών), ο οποίος διαμεσολαβείται από την κοινωνία.
Και εδώ τίθεται το επόμενο ερώτημα: Τι είναι έρωτας;
Ετυμολογικά, η λέξη «έρωτας» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα Εραμαι/εράω-ερώ, που σημαίνει επιθυμώ έντονα, αγαπώ με πάθος. Και το ρήμα, σε αντίθεση με το ουσιαστικό, δείχνει ενέργεια, αναζήτηση και δημιουργικότητα, επειδή η ερωτική επιθυμία δίνει νόημα στη ζωής μας. Είναι μια φλόγα που μας περιβάλλει. Είναι η ίδια η ζωή. Γι’ αυτό, ο έρωτας και ο θάνατος θέτουν πάντα το ζήτημα του χρόνου, επειδή μέσα από τον έρωτα ψάχνουμε την αθανασία. Είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο δε συνδετικός κρίκος του έρωτα με το εκάστοτε αντικείμενο του πόθου είναι η Αγάπη σε αυτό για το οποίο αφοσιωνόμαστε. Αντίθετα, η έλλειψη του έρωτα και άρα της επιθυμίας, οδηγεί σε δυο αντιδράσεις. Ή στην απόσυρση, στη ρουτίνα, στο βόλεμα και στο βάλτωμα ή στην αναζήτηση πρόσκαιρων συντρόφων και ενασχολήσεων χωρίς κανένα νόημα.
Εχουμε ανάγκη τον έρωτα επειδή αποτελεί κινητήρια δύναμη. Είναι ένα ρίγος που μας διαπερνά, μια έξαρση, το σφίξιμο στο στομάχι, ένα χαμόγελο, ο περιβάλλων χώρος, ο πόθος για το άλλο, η συνεχής σκέψη, η αμηχανία της στιγμής. Είναι τότε που λέμε «την πατήσαμε».
Ταυτόχρονα, όλα αυτά τα στοιχεία είναι που τον διαφοροποιούν από τη φιλία. Διότι, ο έρωτας συνδέεται με την αίσθηση του πόθου της απουσίας του υποκειμένου και άρα με την επιθυμία της παρουσίας του, σε αυτό το «λίγο ακόμη». Αντίθετα, η φιλία συνδέεται με την παρουσία και τη διάρκειά της στον χρόνο. Ετσι, «αν ο χρόνος είναι αρκετός και η ευμένεια ειλικρινής, τότε ο έρωτας θα εκπληρωθεί σε φιλία», όπως λέει ο συγγραφέας. Και γι’ αυτό, ο έρωτας προς ηδονή διαφέρει από τον έρωτα που οδηγεί στη φιλία, επειδή αποβλέπουν σε διαφορετικά πράγματα. Στην πρώτη περίπτωση, της ηδονής, έχει να κάνει με χρησιμοποίηση και ευχαρίστηση (κατώτερη μορφή), ενώ στη δεύτερη είναι αυτοσκοπός και όχι μέσον, πράγμα που προϋποθέτει υπέρβαση της ετερότητας και άρα μια σχέση αναγνώρισης του άλλου ως αυτόνομου, η οποία σκοπεύει, όπως η φιλία, στο καλό του φίλου για χάρη του ίδιου του φίλου (ανώτερη μορφή).
Τέλος, να υπενθυμίσουμε ότι ήταν το επαναστατικό κίνημα και οι αγώνες των γυναικών για χειραφέτηση που αμφισβήτησαν το πατριαρχικό μοντέλο, ανέδειξαν τα δικαιώματα των γυναικών και αναζωογόνησαν τις σχέσεις, αναδεικνύοντας τον έρωτα ως ελευθερία και αυτονομία. Με βάση αυτή την προοπτική, της συνύφανσης του Ερωτα με την Αυτονομία, κατακτάται η «ερωτική συν-θεση με τον άλλο», καθώς το ατομικό υπερβαίνεται δίχως να καταργείται, και «δημιουργεί έναν ιδιαίτερο ερωτικό χρόνο», ο οποίος «είναι συνάμα κοινός και ιδιαίτερος, μυστικός και μοιρασμένος, προσωπικός και διαπροσωπικός». Ετσι, ο ερωτικός χρόνος της αυτονομίας εμφανίζεται «ως χρόνος συν-δημιουργίας με βάση την αρχή της ελευθερίας» και σηματοδοτεί μια ζωή που αξίζει να ζει κανείς.
Τελικά, τι είναι ο άνθρωπος χωρίς την επιθυμία του έρωτα και την ολοκλήρωση της αγάπης;
* Επιστημονικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ)
