Ψηφίστηκε την Παρασκευή 1 Απριλίου ο νέος νόμος για το Προσφυγικό.
Ο νόμος έχει εκτεταμένες ρυθμίσεις όχι μόνο, ούτε καν κυρίως, για τη συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας αλλά ‒κυρίως‒ για τις υπηρεσίες ασύλου και υποδοχής, την ενσωμάτωση οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, εκκρεμότητες του παλαιού αποθέματος προσφυγών των αιτούντων διεθνή προστασία πριν από το 2013 (backlog) καθώς και εργασιακά ζητήματα των προσφύγων και των αιτούντων διεθνή προστασία.
Ως προς τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας προβλέπεται μόνο η συντόμευση των προθεσμιών σε μια ενδεικτική προθεσμία 14 ημερών, κατά την οποία θα ολοκληρώνεται η διοικητική διαδικασία διεθνούς προστασίας για τους αιτούντες διεθνή προστασία και στους δύο βαθμούς. Ευτυχώς, αποτράπηκε η (παράνομη, σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο) πρόβλεψη για αναγνώριση της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας προς επιστροφή προσφύγων και αντ’ αυτής υπάρχει η πρόβλεψη ότι η Υπηρεσία Ασύλου σε πρώτο βαθμό και οι Επιτροπές Προσφυγών σε δεύτερο βαθμό θα είναι αρμόδιες για μια τέτοια απόφαση.
Σε προηγούμενο άρθρο μας[1] είχαμε αναφέρει ότι μπορεί να υποβληθούν μαζικά χιλιάδες αιτήσεις διεθνούς προστασίας από τους εγκλωβισμένους με τη συμφωνία αλλοδαπούς στην Ελλάδα που θα επιθυμούσαν να πάνε στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής δημοσιογραφικές πληροφορίες, έχουν εκφράσει βούληση για αίτηση διεθνούς προστασίας πάνω από 4.000 άτομα, τα οποία εισήλθαν στην Ελλάδα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις μετά την έναρξη ισχύος της συμφωνίας, δηλαδή την 20ή Μαρτίου, και αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός αιτήσεων διεθνούς προστασίας τις επόμενες εβδομάδες, ανάλογα με τις ροές προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα.
Το δικαίωμα στο άσυλο αυτών των αλλοδαπών είναι εξαρχής υπονομευμένο καθώς: α) εισάγεται κατ’ εξαίρεση υπερταχεία διαδικασία διεθνούς προστασίας ειδικά για τους συγκεκριμένους αλλοδαπούς, β) συντέμνονται χρονικά όλα τα σχετικά δικαιώματά τους (π.χ. για εύρεση δικηγόρου και μελέτη του φακέλου, για άσκηση προσφυγής), γ) οι υπηρεσίες ασύλου και των δύο βαθμών αδυνατούν να εξετάζουν στον συγκεκριμένο χρόνο χιλιάδες προσφυγές με δίκαιο και αποτελεσματικό τρόπο, λόγω έντονης υποστελέχωσης και ανεπαρκούς διοικητικής υποστήριξης, ιδίως με τμήματα πληροφοριών για τις χώρες καταγωγής των προσφευγόντων και τις τρίτες χώρες, όπως υπάρχουν στις προηγμένες χώρες της Ευρώπης, δ) οι αλλοδαποί παραμένουν μαζικά κρατούμενοι σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας χωρίς δικαίωμα να παρίστανται στον δεύτερο βαθμό, παρά μόνο αν κληθούν από την Επιτροπή, ε) ως αρμόδιες Επιτροπές Προσφυγών ορίστηκαν οι ad hoc επιτροπές για την εξέταση του παλιού αποθέματος προσφυγών πριν από τον Ιούνιο του 2013 (backlog) και όχι οι κανονικά αρμόδιες της Αρχής Προσφυγών που δεν λειτουργούν με ευθύνη της κυβέρνησης από το Σεπτέμβριο του 2015. Οι ad hoc Επιτροπές Προσφυγών αποτελούνται από έναν δημόσιο υπάλληλο ως πρόεδρο, έναν επιστήμονα, συνήθως νομικό, υποδεικνυόμενο από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, κι έναν άλλο με υπόδειξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η παρουσία δημοσίου υπαλλήλου στις Επιτροπές Προσφυγών σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Υπηρεσία Ασύλου σε πρώτο βαθμό αποτελείται αποκλειστικά από δημοσίους υπαλλήλους που θα επικουρούνται, σύμφωνα με το νόμο, από υπαλλήλους της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης Ασύλου και με δεδομένες την κυβερνητική και ευρωπαϊκή επιλογή για μαζική απέλαση προσφύγων στην Τουρκία, δημιουργούν, στην καλύτερη περίπτωση, ερωτηματικά ως προς την αμεροληψία της όλης διαδικασίας, ειδικότερα για το χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, και στη χειρότερη κινδυνεύουν να μετατρέψουν την όλη διαδικασία σε πρόσχημα ώστε να απελαύνονται με συνοπτικές διαδικασίες και μαζικά οι πρόσφυγες στην Τουρκία.[2]
Μαζική κράτηση
Παράλληλα, ο νόμος προβλέπει εκ νέου την κράτηση των προσφύγων και των μεταναστών, ως κυρίαρχη επιλογή έναντι των εναλλακτικών μέτρων, αντί της κράτησης, που απαιτεί το κοινοτικό δίκαιο, τα οποία δεν καθιστά αρχικώς υποχρεωτικά για την αστυνομία, όπως η τακτική παρουσία στο αστυνομικό τμήμα, η χρηματική εγγύηση και η παράδοση εγγράφων του αλλοδαπού (διαβατήριο, ταυτότητα κ.λπ.). Με αυτήν τη ρύθμιση ευνοείται στην ουσία η μαζική κράτηση προσφύγων και μεταναστών, η οποία ήδη υλοποιείται στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, υπό τη μορφή περιορισμού για 25 μέρες το πολύ, αναφορικά με όλους τους εισερχόμενους αλλοδαπούς μετά την 20ή Μαρτίου. Η μαζική κράτηση (με τη μορφή του περιορισμού) των αλλοδαπών είναι το βασικό στάδιο πριν από τις μαζικές, συλλογικές απελάσεις τους στην Τουρκία, οι οποίες απαγορεύονται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Παρ’ όλα αυτά ο νόμος περιλαμβάνει και αρκετές θετικές διατάξεις: α) αναβαθμίζονται σε αρμοδιότητες, προσωπικό και πόρους η Υπηρεσία Ασύλου και η Αρχή Προσφυγών, β) προβλέπεται η ανεξαρτησία των Επιτροπών Προσφυγών της Αρχής Προσφυγών ως προς την εξ υπαρχής εξέταση της ουσίας των υποθέσεων και της νομιμότητας της διαδικασίας, γ) ενισχύεται σημαντικά η Υπηρεσία Ταυτοποίησης και Υποδοχής, για την οποία συστήνεται και θέση γενικού γραμματέα στο υπουργείο Εσωτερικών, γ) χορηγείται κατ’ εξαίρεση καθεστώς παραμονής σε όλους τους αιτούντες διεθνή προστασία των υποθέσεων του αποθέματος προσφυγών (backlog) πριν από το 2013, οι οποίοι έχουν κάρτα αιτούντος διεθνή προστασία σε ισχύ για πέντε χρόνια πριν από τη δημοσίευση του νόμου. Από αυτήν τη ρύθμιση θα επωφεληθούν χιλιάδες αιτούντες διεθνή προστασία που θα αποκτήσουν τίτλο διαμονής στην Ελλάδα με εθνική προστασία (ανθρωπιστικοί λόγοι). Εάν οι συγκεκριμένοι αλλοδαποί επιθυμούν παρ’ όλα αυτά να συνεχίσουν τη διαδικασία διεθνούς προστασίας, έχουν δικαίωμα να (επαν)υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας μέσα δύο μήνες από τη δημοσίευση του νόμου, διατηρώντας παράλληλα την άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Τέλος δ) διασφαλίζεται η απόδοση άδειας εργασίας μόνο με την απόκτηση της ιδιότητας του δικαιούχου διεθνούς προστασίας (άσυλο ή επικουρική προστασία) ή του αιτούντος άσυλο ή του κατόχου άδειας διαμονής με βάση συγκεκριμένες διατάξεις του Κώδικα Μετανάστευσης, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, όπως προβλεπόταν προηγουμένως, κι έτσι επιλύεται ένα μακροχρόνιο πρόβλημα πρόσβασης στην άδεια εργασίας για τις συγκεκριμένες κατηγορίες αλλοδαπών. Ωστόσο προβλέπονται δεκάδες υπουργικές αποφάσεις και προεδρικά διατάγματα για την πραγματική υλοποίηση των ρυθμίσεων αυτών, κάτι που τις καθιστά επισφαλείς λόγω των γενικότερων αδυναμιών και της υποστελέχωσης της δημόσιας διοίκησης που επιδεινώθηκαν σημαντικά με τους μνημονιακούς νόμους της τελευταίας εξαετίας.
Συνοψίζοντας, ο νόμος επιχειρεί να αναβαθμίσει το όλο σύστημα υποδοχής και ασύλου στην Ελλάδα και να επιλύσει ορισμένα μακροχρόνια προβλήματα των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων. Πρόκειται για καλοδεχούμενες αλλά εξαιρετικά καθυστερημένες εξελίξεις, καθώς τα προβλήματα και οι ανάγκες από το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα έχουν, κατά πολύ, υπερκεράσει τις ρυθμίσεις του νόμου ως προς το σύστημα υποδοχής και ασύλου και ίσως απαιτηθούν σύντομα νέες νομοθετικές παρεμβάσεις. Παράλληλα όμως επιχειρείται να εφαρμοστεί μια παράνομη συμφωνία της Ελλάδας και της ΕΕ με την Τουρκία με υπονόμευση του δικαιώματος στη διεθνή προστασία για όλους τους αλλοδαπούς που εισέρχονται στην Ελλάδα μετά την έναρξη ισχύος της και με μαζικές κρατήσεις και απελάσεις προσφύγων και μεταναστών προς την Τουρκία. Η συγκυρία ψήφισης του νόμου υποβαθμίζει εκ των πραγμάτων τις θετικές ρυθμίσεις του (που πάντως μένει να δούμε αν και σε ποιο βαθμό θα εφαρμοστούν στην πράξη) σε βάρος της παράνομης και ντροπιαστικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας που αποκλείει τον μεγαλύτερο αριθμό των προσφύγων εκτός Ευρώπης από το δικαίωμα στο άσυλο σ’ αυτήν ενώ υπονομεύει το δικαίωμα στο άσυλο για όσους καταφέρνουν να εισέρχονται στην Ελλάδα. Δυστυχώς η κατάσταση «σκοτεινιάζει» επικίνδυνα και για τους πρόσφυγες που αποτελούν μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες μετακινούμενων ανθρώπων.
1. Βλ. το άρθρο «Προς όξυνση του Προσφυγικού μετά τη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας», 21/3/2016, στη διεύθυνση https://rproject.gr/article/pros-oxynsi-toy-prosfygikoy-meta-ti-symfonia-ee-toyrkias
2. Στο άρθρο μας «Οι Ευρωπαίοι αποκλείουν τη μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων από το άσυλο», 11/3/2015, στη διεύθυνση https://rproject.gr/article/oi-eyropaioi-apokleioyn-ti-megali-pleiopsifia-ton-prosfygon-apo-dikaioma-sto-asylo, έχουμε εξηγήσει γιατί η Τουρκία δεν αποτελεί «ασφαλή τρίτη χώρα» για τους πρόσφυγες. Πρόσφατα η Διεθνής Αμνηστία δημοσίευσε έρευνά της που τεκμηριώνει μαζικές επαναπροωθήσεις Σύρων προσφύγων από την Τουρκία στη Συρία, βλ. https://www.amnesty.gr/news/press/article/20251/toyrkia-oi-paranomes-mazikes-epistrofes-syrion-prosfygon-apokalyptoyn-ta 1/4/2016
*δικηγόρος, ειδικός στο προσφυγικό δίκαιο
