Προς όξυνση του Προσφυγικού μετά τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας

Από τα κείμενα της συμφωνίας που δόθηκαν στη δημοσιότητα προκύπτει ότι επισφραγίζονται με τον πλέον σαφή τρόπο αφενός η αντίθεση της συμφωνίας αυτής με το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο περί προσφύγων, αφετέρου ο εγκλωβισμός εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στην Ελλάδα, σταδιακά τους επόμενους μήνες, λόγω του παράνομου κλεισίματος των συνόρων από τις ευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες, στα οποία αναφερθήκαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας αμέσως μετά τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας στις 7 Μαρτίου 2016[1]. Οι συμφωνίες αυτές επιφέρουν ένα πρωτοφανές πλήγμα στον μεταπολεμικό νομικό και πολιτικό μας πολιτισμό, που είχε καθιερώσει και σεβόταν, τουλάχιστον στον πυρήνα του, το στοιχειώδες δικαίωμα των προσφύγων από πολέμους και προσωπικές διώξεις για αναζήτηση διεθνούς προστασίας. Είναι δε θλιβερό η κυβέρνηση Τσίπρα, που εκλέχτηκε στο όνομα της Αριστεράς και των αξιών της, να προσυπογράφει τέτοιες αντίθετες στο διεθνές δίκαιο συμφωνίες, μάλιστα με έγκυρες διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία και η «Σώστε τα παιδιά» (Save the Children) να τις επικρίνουν έντονα.

Διαβάζοντας τις λεπτομέρειες της συμφωνίας, διαπιστώνουμε ότι με ευθύνη της ελληνικής κυβέρνησης και της ΕΕ η συμφωνία θα δημιουργήσει με βεβαιότητα και άλλα σοβαρά προβλήματα στους πρόσφυγες που είτε βρίσκονταν στην Ελλάδα πριν από τη συμφωνία της 18ης Μαρτίου είτε θα έλθουν στο μέλλον στη χώρα μας.

Κατά τη συμφωνία «Όλοι οι παράτυποι μετανάστες που φθάνουν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά θα επιστρέφονται στην Τουρκία, από τις 20 Μαρτίου του 2016. Για όσους νομιμοποιούνται να υποβάλουν αίτηση ασύλου προβλέπεται ότι η αίτησή τους θα εξετάζεται από τις ελληνικές αρχές εξατομικευμένα, με βάση τη διεθνή νομοθεσία και σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Όσοι μετανάστες δεν υποβάλουν αίτηση ασύλου ή η αίτησή τους απορρίπτεται θα επιστρέφουν στην Τουρκία». Η ρύθμιση αυτή στο σημείο της δυνατότητας των προσφύγων να υποβάλουν αίτηση ασύλου στην Ελλάδα είναι σύμφωνη με το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο. Αυτή η αυτονόητη δυνατότητα υπέρ των προσφύγων μπορεί, ευτυχώς, να μπλοκάρει τις διαδικασίες των παράνομων, μαζικών επαναπροωθήσεων στην Τουρκία εάν οι πρόσφυγες αποφασίσουν να υποβάλουν αιτήσεις διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα προκειμένου να αποφύγουν τις επαναπροωθήσεις. Όμως το ελληνικό σύστημα ασύλου είναι εντελώς ανέτοιμο να εξετάσει αιτήσεις ασύλου της τάξης των τυχόν δεκάδων ή εκατοντάδων χιλιάδων και οι αιτούντες διεθνή προστασία θα εγκλωβιστούν σε χρονοβόρες διαδικασίες πολλών μηνών. Η Υπηρεσία Ασύλου είναι έντονα υποστελεχωμένη λόγω των μνημονιακών περιορισμών για προσλήψεις προσωπικού και με περιορισμένες υλικοτεχνικές υποδομές, ενώ η Αρχή προσφυγών (ο δεύτερος βαθμός ασύλου) δεν λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του 2015 με αποτέλεσμα να έχουν συσσωρευθεί προς εξέταση χιλιάδες προσφυγές ήδη αιτούντων διεθνή προστασία. Παρά τη διακηρυγμένη πρόθεση της κυβέρνησης για ολόπλευρη ενίσχυση των υπηρεσιών ασύλου, είναι άκρως αμφίβολο εάν η Υπηρεσία Ασύλου και η Αρχή Προσφυγών μπορούν να ετοιμαστούν έγκαιρα από πλευράς υλικοτεχνικών υποδομών και επαρκούς προσωπικού για να αντιμετωπίσουν τυχόν σωρεία νέων αιτήσεων διεθνούς προστασίας. Παράλληλα, το σχετικό νομοσχέδιο για την αναβάθμιση των υπηρεσιών ασύλου, των υπηρεσιών του αρμόδιου υπουργείου και τη νέα Υπηρεσία Ταυτοποίησης και Υποδοχής (που θα λειτουργεί στα λεγόμενα hotspots) εκκρεμεί επί μήνες στα συρτάρια του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, το οποίο, με ευθύνη της κυβέρνησης, είναι επίσης έντονα υποστελεχωμένο και χωρίς κρίσιμες διευθύνσεις και τμήματα προς αντιμετώπιση των ποικίλων προβλημάτων που εγείρονται, με αποτέλεσμα τη χρήσιμη μεν, πολιτικά αδόκιμη δε, εκ των ενόντων δραστηριοποίηση του στρατού για τη δημιουργία και τη λειτουργία κέντρων φιλοξενίας των προσφύγων.

Ωστόσο οι πρόσφυγες φαίνεται, τουλάχιστον προς το παρόν, να μην επιθυμούν την υποβολή αιτήσεων ασύλου στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι θα επιχειρήσουν με κάθε τρόπο να περάσουν στην Ιταλία ή σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη κυκλωμάτων διακίνησης προσφύγων που θα εντείνουν τις κακουχίες, την εκμετάλλευση και τις απώλειες ζωών για τους πρόσφυγες σε αντίθεση με τους υποκριτικά διακηρυγμένους στόχους των Ευρωπαίων.

Όμως και το άλλο βασικό σκέλος της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας πάσχει σοβαρά, πέραν του νομικού, και σε πρακτικό επίπεδο. Με βάση τη συμφωνία προβλέπονται 72.000 προσφερόμενες θέσεις για πρόσφυγες, σε εθελοντική βάση, από κράτη-μέλη της ΕΕ για αντίστοιχες επιστροφές προσφύγων από την Ελλάδα στην Τουρκία. Εάν υποτεθεί ότι υλοποιούνται οι παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων στην Τουρκία, η πείρα δείχνει ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι απρόθυμα να υλοποιήσουν και αυτόν τον εντελώς ανεπαρκή για τα δεδομένα των προσφύγων[2] στόχο. Οι Ευρωπαίοι έχουν υποσχεθεί 66.000 μετεγκαταστάσεις προσφύγων από την Ελλάδα (και 160.000 συνολικά και από την Ιταλία) προς τα κράτη μέλη της ΕΕ από τον Οκτώβριο του 2015, εκ των οποίων έχουν υλοποιηθεί λιγότερες από 900 μέχρι στιγμής, όχι μόνο λόγω των αδυναμιών της ελληνικής διοίκησης αλλά και λόγω της απροθυμίας των Ευρωπαίων να δεχτούν και να εντάξουν στις κοινωνίες τους πρόσφυγες. Συνεπώς, είναι τουλάχιστον αμφίβολο πώς οι ίδιες χώρες που δείχνουν απρόθυμες να δεχτούν τους πρόσφυγες από την Ελλάδα θα δεχτούν επιπλέον πρόσφυγες και από την Τουρκία. Εκτός όμως αυτών, οι πρόσφυγες που θα επιστραφούν, εφόσον δεν θα επανεγκαθίστανται στην Ευρώπη, κατά προτεραιότητα, όπως προβλέπει η συμφωνία της 18ης Μαρτίου, θα επιχειρούν ξανά και ξανά να έρθουν στην Ευρώπη με κάθε τρόπο, οπότε η σημερινή κατάσταση θα συνεχιστεί και με τη βελτίωση του καιρού θα ενταθούν οι ροές προσφύγων είτε από την Ελλάδα είτε από αλλού, όπως μας έχει δείξει ξεκάθαρα η περσινή εμπειρία.

Η ΕΕ είναι απρόθυμη να δώσει ουσιαστική διέξοδο στο προσφυγικό ζήτημα και ενισχύει την επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων της λόγω του συντηρητισμού και της ξενοφοβίας των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεών της, ακόμα και σε βάρος βασικών αρχών του ανθρωπιστικού δικαίου. Δυστυχώς, τα χειρότερα για τους πρόσφυγες είναι μπροστά μας...

1. Βλ. άρθρο «Οι Ευρωπαίοι αποκλείουν τη μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων από το δικαίωμα στο άσυλο», 11.3.2016, https://rproject.gr/article/oi-eyropaioi-apokleioyn-ti-megali-pleiopsifia-ton-prosfygon-apo-dikaioma-sto-asylo

2. Υπενθυμίζεται ότι 4,7 εκατομμύρια μόνο Σύροι πρόσφυγες βρίσκονται στην Τουρκία, το Λίβανο και την Ιορδανία.

*Δικηγόρος, ειδικός στο προσφυγικό δίκαιο