Ποιος διάλογος για ποια Παιδεία; (τρις)

Σή­με­ρα το νο­μο­σχέ­διο για τα άμεσα μέτρα, έτοι­μο σε γε­νι­κές γραμ­μές από την άνοι­ξη, έχει πα­ρα­πεμ­φθεί στις κα­λέν­δες και ο υπουρ­γός που το ει­ση­γή­θη­κε (αλλά δεν το κα­τέ­θε­σε στη Βουλή) έχει απο­πεμ­φθεί μετά πολ­λών επαί­νων. Επε­ξερ­γα­σία του μα­κρό­πνο­ου με­ταρ­ρυθ­μι­στι­κού σχε­δί­ου δεν υπήρ­ξε, ούτε καν στε­λέ­χω­ση των σχε­τι­κών ορ­γά­νων: τε­λεί­ως πρό­σφα­τα ο νέος υπουρ­γός συ­γκρό­τη­σε όρ­γα­να που θα επε­ξερ­γα­στούν το σχέ­διο, χωρίς να υπο­δεί­ξει τις κα­τευ­θύν­σεις της πο­λι­τι­κής ηγε­σί­ας. Βέ­βαια, διά­λο­γος χωρίς αρ­χι­κές το­πο­θε­τή­σεις δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει: καθώς δεν έχουν ρητά εκ­φρα­στεί οι κυ­βερ­νη­τι­κές προ­θέ­σεις, η επι­λο­γή των προ­σώ­πων που στε­λε­χώ­νουν τις επι­τρο­πές δίνει βά­σι­μες εν­δεί­ξεις.

   Εξε­τά­ζο­ντας την Επι­τρο­πή Δια­λό­γου (36 άτομα, με 2 δά­σκα­λους, έναν κα­θη­γη­τή μέσης και 30 πα­νε­πι­στη­μια­κούς – 5 από παι­δα­γω­γι­κά τμή­μα­τα) δια­πι­στώ­νε­ται ότι η με­γά­λη πλειο­ψη­φία τους ούτε έχει αρ­θρο­γρα­φή­σει ούτε αλ­λιώς πα­ρέμ­βει σε θέ­μα­τα εκ­παι­δευ­τι­κής πο­λι­τι­κής. Από τους λί­γους με προϊ­στο­ρία στο ζή­τη­μα, και μά­λι­στα ση­μα­ντι­κή, είναι ο πρό­ε­δρος της Επι­τρο­πής, Αντώ­νης Λιά­κος, που υπήρ­ξε βα­σι­κό στέ­λε­χος του «εκ­συγ­χρο­νι­στι­κού» ρεύ­μα­τος και πρω­τερ­γά­της τα τε­λευ­ταία χρό­νια της σύ­γκλι­σης με το ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Δε­δο­μέ­νου ότι η αντί­θε­ση στο πρό­γραμ­μα της Μπο­λό­νιας ήταν σαφώς πλειο­ψη­φι­κή στο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ την τε­λευ­ταία δε­κα­πε­ντα­ε­τία, ενώ ο ΑΛ ήταν έν­θερ­μος υπο­στη­ρι­κτής του, εν­δια­φέ­ρον πα­ρου­σιά­ζει ποια συ­νι­στα­μέ­νη μπο­ρεί να προ­κύ­ψει. Η πι­θα­νό­τη­τα να εγκα­τα­λει­φθεί από με­ριάς ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ η αντί­στα­ση στη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη άποψη περί Παι­δεί­ας είναι με­γά­λη – αλλά ας μην προ­τρέ­χου­με.

   Πα­ρα­λεί­πο­ντας προ­γε­νέ­στε­ρες το­πο­θε­τή­σεις του ΑΛ, ας εξε­τά­σου­με τις πρό­σφα­τες δη­λώ­σεις και συ­νε­ντεύ­ξεις του ως Πρό­ε­δρος πλέον της Επι­τρο­πής[1]. Ασχο­λεί­ται κυ­ρί­ως με δια­τυ­πώ­σεις ανα­γκών: Σχη­μα­το­ποιώ­ντας, στό­χος είναι «η διά­σω­ση της δη­μό­σιας εκ­παί­δευ­σης και το άνοιγ­μα στις φτω­χό­τε­ρες τά­ξεις του πλη­θυ­σμού», η αντι­κα­τά­στα­ση του συ­στή­μα­τος των Πα­νελ­λή­νιων Εξε­τά­σε­ων από ένα «ανα­βαθ­μι­σμέ­νο ισχυ­ρό Απο­λυ­τή­ριο Λυ­κεί­ου», η ανα­μόρ­φω­ση των σπου­δών των εκ­παι­δευ­τι­κών, η εξεύ­ρε­ση πόρων για την Παι­δεία. Συ­νο­ψί­ζο­ντας, η προ­σαρ­μο­γή του εκ­παι­δευ­τι­κού συ­στή­μα­τος στις απαι­τή­σεις της επο­χής.

   Όλα αυτά είναι σωστά. Και αρ­κού­ντως γε­νι­κά, ώστε να μπο­ρείς να στρί­ψεις το τι­μό­νι προς οποια­δή­πο­τε κα­τεύ­θυν­ση (πόσο μάλ­λον που στη συ­γκε­κρι­μέ­νη συ­γκυ­ρία οι προ­στά­τι­δες δυ­νά­μεις θα έχουν τον τε­λευ­ταίο λόγο και εδώ). Διότι οι «απαι­τή­σεις της επο­χής» δια­φέ­ρουν κατά πε­ρί­πτω­ση: Άλλοι δου­λεύ­ουν κι άλλοι καρ­πώ­νο­νται χρήμα, άλλοι δια­τά­ζουν κι άλλοι υπα­κού­ουν. Ζούμε σε μια εποχή όπου οι ανι­σό­τη­τες είναι τε­ρά­στιες, με­γα­λύ­τε­ρες από οπο­τε­δή­πο­τε άλ­λο­τε. Θα γίνει η προ­σαρ­μο­γή σ’ αυτό με απο­δο­χή ή με αντί­στα­ση στην αυ­ξη­τι­κή τάση των ανι­σο­τή­των; Και πώς; Πώς συ­νο­λι­κά η κοι­νω­νία θα το­πο­θε­τη­θεί; Τι εφό­δια, μέσω Παι­δεί­ας, θα έχει το άτομο (ο «μέσος άν­θρω­πος» κα­ταρ­χήν, οι ει­δι­κό­τε­ρες κα­τη­γο­ρί­ες εν­συ­νε­χεία), ώστε να αντι­με­τω­πί­σει τις αντι­ξο­ό­τη­τες και να εκ­με­ταλ­λευ­τεί τις ευ­και­ρί­ες της ζωής;

   Όταν τέ­τοια ερω­τή­μα­τα δεν μπαί­νουν, η απά­ντη­ση υπο­νο­εί­ται: Συμ­βι­βα­ζό­μα­στε, ακο­λου­θού­με το ρεύμα, κι ο κα­θέ­νας ότι αρ­πά­ξει. Οι κοι­νω­νί­ες δεν αλ­λά­ζουν, κι αν αλ­λά­ζουν το κά­νουν με τη «φυ­σι­κή ροή των πραγ­μά­των», στην οποία είναι ανώ­φε­λο να αντι­στα­θεί ο κα­θείς. Ο κα­θείς, μόνος του. Το άτομο.

   Όμως το σχο­λείο, εκτός από γνώ­σεις ορί­ζει και ένα σύ­στη­μα αξιών, μα­θαί­νει στα παι­διά τη συμ­βί­ω­ση με τους άλ­λους και με το πε­ρι­βάλ­λον. Τις βα­σι­κές αυτές επι­λο­γές οφεί­λουν να εξυ­πη­ρε­τούν οι μέ­θο­δοι δι­δα­σκα­λί­ας, τα δι­δα­σκό­με­να μα­θή­μα­τα, τα ανα­λυ­τι­κά προ­γράμ­μα­τα, οι κα­νο­νι­σμοί. Καθώς η προ­ο­πτι­κή ατο­μι­κής προ­κο­πής, που προ­βάλ­λε­ται από την κυ­ρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία, είναι ακόμη εφι­κτή αλλά στα­τι­στι­κά ολο­έ­να πιο σπά­νια, υπο­στη­ρί­ζω πως δεν επι­τρέ­πε­ται το σχο­λείο να την υιο­θε­τεί  ως κυ­ρί­αρ­χο πρό­τυ­πο. Ας θί­ξου­με λοι­πόν, εν­δει­κτι­κά και σχη­μα­τι­κά, κά­ποιες επι­λο­γές που επι­με­λώς δεν έχουν ρητά τεθεί από καμία κυ­βέρ­νη­ση[2].

-  Καθώς όλα σπρώ­χνουν προς τον ατο­μι­κι­σμό, για να υπάρ­ξει ισορ­ρο­πία με­τα­ξύ συλ­λο­γι­κού και ατο­μι­κού εγώ, το σχο­λείο πρέ­πει να πρι­μο­δο­τή­σει τη συ­νερ­γα­σία, την επι­κοι­νω­νία και την κοινή δράση των παι­διών, την άμιλ­λα αντί του αντα­γω­νι­σμού. Να ανι­χνεύ­σει και να ενι­σχύ­σει του κα­θε­νός την κλίση, να αξιο­ποι­ή­σει τη φα­ντα­σία, τη μί­μη­ση, την πε­ριέρ­γεια, τη δη­μιουρ­γι­κό­τη­τα, να συν­δυά­σει τη μά­θη­ση με το παι­χνί­δι, να καλ­λιερ­γή­σει την από­λαυ­ση της ανα­κά­λυ­ψης, της γνώ­σης, της μοι­ρα­σιάς με τους άλ­λους. Και να δια­θέ­τει προς τούτο εκ­παι­δευ­τι­κούς κα­τάλ­λη­λα προ­ε­τοι­μα­σμέ­νους.

-  Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της επο­χής μας είναι ο κα­ται­γι­σμός αλ­λε­πάλ­λη­λων μη­νυ­μά­των και πα­ρα­στά­σε­ων που δε­χό­μα­στε, και που μειώ­νει τη δυ­να­τό­τη­τα πρό­σλη­ψης και κρί­σης, δια­χω­ρι­σμού του ση­μα­ντι­κού από το ασή­μα­ντο, του με­ρι­κού από το γε­νι­κό, κα­τα­νό­η­σης αι­τί­ων και απο­τε­λε­σμά­των. Το ση­με­ρι­νό σχο­λείο ασκεί­ται στη συσ­σώ­ρευ­ση ασύν­δε­των γνώ­σε­ων που λη­σμο­νιού­νται μετά την εξέ­τα­ση, χωρίς δέ­σι­μο κάθε χρο­νιάς με την επό­με­νη, κάθε μα­θή­μα­τος με τα γει­το­νι­κά. Χρειά­ζε­ται λι­γό­τε­ρη πο­σό­τη­τα, με­γα­λύ­τε­ρο βάθος και δομή στην ύλη και προ­σαρ­μο­γή στις αντι­λη­πτι­κές ικα­νό­τη­τες κάθε ηλι­κί­ας. Η επι­κρά­τη­ση της πα­πα­γα­λί­ας συ­νι­στά γε­νο­κτο­νία.

-  Η σύγ­χρο­νη τε­χνο­λο­γία πα­ρέ­χει δυ­να­τό­τη­τες που σε προη­γού­με­νες επο­χές θα χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νταν μα­γι­κές: με ένα πά­τη­μα κου­μπιού πα­ρά­γεις και ανα­πα­ρά­γεις ει­κό­νες ή ήχους, επι­κοι­νω­νείς εκ­μη­δε­νί­ζο­ντας την από­στα­ση, τα­ξι­δεύ­εις σε ονει­ρε­μέ­να μέρη και λύ­νεις κάθε λογής απο­ρί­ες. Τα παι­διά χει­ρί­ζο­νται τα νέα μη­χα­νή­μα­τα ευ­κο­λό­τε­ρα από τους πε­ρισ­σό­τε­ρους με­γά­λους. Εθί­ζο­νται έτσι σε έναν κόσμο όπου η σχέση με­τα­ξύ δρά­σης και απο­τε­λέ­σμα­τος είναι κρυμ­μέ­νη και απρό­σι­τη, και η γνώση της προ­νό­μιο μιας κά­στας ει­δι­κών. Ρόλος του σχο­λεί­ου είναι όχι απλώς η εξοι­κεί­ω­ση και χρήση, αλλά η απο­μυ­θο­ποί­η­ση αυτής της μα­γι­κής ει­κό­νας, δεί­χνο­ντας στα παι­διά τους κρυ­φούς κρί­κους της αι­τια­κής αλυ­σί­δας, αλλά και τις πα­ρε­νέρ­γειες των ενερ­γειών.

   Όσο πα­ρό­μοια ερω­τή­μα­τα δεν μπαί­νουν στο τρα­πέ­ζι, και θί­γο­νται απλώς συμ­πτώ­μα­τα και όχι πηγές της κα­κο­δαι­μο­νί­ας της εκ­παί­δευ­σης, και τού­τος ο Διά­λο­γος θα είναι φε­ρε­τζές μιας πο­λι­τι­κής που «προ­σαρ­μό­ζει» την Παι­δεία στις επι­τα­γές των «αγο­ρών», μια Παι­δεία-εμπό­ρευ­μα, με ποιό­τη­τα προ­σαρ­μο­σμέ­νη στο πορ­το­φό­λι του κάθε πε­λά­τη (όχι πο­λί­τη).

[1] Π.χ. http://​www.​efsyn.​gr/​arthro/​gia-​na-​diasosoyme-​tin-​ekpaideysi-​prepei-​na-​ti-​met​arry​thmi​soym​e

[2] Προ­φα­νώς, συν­θή­μα­τα τύπου «μα­θη­το­κε­ντρι­κό σχο­λείο», «δια­θε­μα­τι­κή (sic) προ­σέγ­γι­ση», σε λάθος ερω­τή­σεις απα­ντούν και μάλ­λον συ­σκο­τί­ζουν το πρό­βλη­μα.

Δη­μο­σιεύ­τη­κε στην ΕΦ.ΣΥΝ. (1/2).