Τα «εμφύλια πάθη» και το μετέωρο βήμα της αστικής ιστοριογραφίας

  Κατ’ αρχάς, οι συγ­γρα­φείς σπεύ­δουν, στην ει­σα­γω­γή του έργου, να βά­λουν στο στό­χα­στρό τους την ιδε­ο­λο­γι­κή χρήση της ιστο­ρί­ας, και να προ­κρί­νουν μια ου­δέ­τε­ρη κι αυ­στη­ρά επι­στη­μο­νι­κή προ­σέγ­γι­ση, ανε­πη­ρέ­α­στη από συ­ναι­σθη­μα­τι­κούς ή ιδε­ο­λο­γι­κούς πα­ρά­γο­ντες, που κα­τα­λή­γουν σε με­ρο­λη­ψία υπέρ της μίας ή της άλλης πλευ­ράς. Στα πλαί­σια αυτά, οριο­θε­τού­νται απέ­να­ντι σε δύο αντί­θε­τες «ιδε­ο­λο­γι­κές» ιστο­ριο­γρα­φι­κές σχο­λές. Αφε­νός, απέ­να­ντι σε αυτή της Δε­ξιάς εθνι­κο­φρο­σύ­νης, που, για να υπε­ρα­σπι­στεί τη νο­μι­μό­τη­τα του με­τεμ­φυ­λια­κού κρά­τους διώ­ξε­ων και απο­κλει­σμού της Αρι­στε­ράς, αρ­νεί­ται τον πα­τριω­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα του ΚΚΕ και της εα­μι­κής αντί­στα­σης, την οποία θε­ω­ρεί απλά το πρώτο στά­διο του ορ­γα­νω­μέ­νου σχε­δί­ου των κομ­μου­νι­στών να αυ­ξή­σουν την επιρ­ροή τους και να κα­τα­λά­βουν βίαια την εξου­σία με­τα­πο­λε­μι­κά, προ­κει­μέ­νου η χώρα να γίνει λαϊκή δη­μο­κρα­τία στα­λι­νι­κού τύπου(θε­ω­ρία των «τριών γύρων»). Έτσι, η εγκλη­μα­τι­κή βία των ένο­πλων δω­σι­λό­γων και ποι­κί­λων ακρο­δε­ξιών συμ­μο­ριών, αγνο­εί­ται ή δι­καιο­λο­γεί­ται ως «νό­μι­μη άμυνα» απέ­να­ντι στη βία της «εθνο­προ­δο­τι­κής» αρι­στε­ράς. Αφε­τέ­ρου, απέ­να­ντι στην αρι­στε­ρή ιστο­ριο­γρα­φι­κή σχολή, η οποία θε­ω­ρεί­ται σχε­δόν από­λυ­τα κυ­ρί­αρ­χη από τη με­τα­πο­λί­τευ­ση και μετά, και στην οποία κα­τα­λο­γί­ζε­ται, με ποι­κί­λες απο­χρώ­σεις, μια εξί­σου στε­ρε­ο­τυ­πι­κή «αγιο­γρα­φι­κή» απει­κό­νι­ση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και αρ­γό­τε­ρα του ΔΣΕ ως αυ­θόρ­μη­της και εθε­λο­ντι­κής λαϊ­κής κι­νη­το­ποί­η­σης για δη­μο­κρα­τία και κοι­νω­νι­κή δι­καιο­σύ­νη, που τεί­νει να αντι­λαμ­βά­νε­ται τον εμ­φύ­λιο ως απο­τέ­λε­σμα της ιμπε­ρια­λι­στι­κής επέμ­βα­σης Αγ­γλί­ας και ΗΠΑ, ενα­ντί­ον της προ­ο­πτι­κής της σο­σια­λι­στι­κής εξου­σί­ας και της κοι­νω­νι­κής αλ­λα­γής, και σε αγα­στή συ­νερ­γα­σία με τις χρε­ο­κο­πη­μέ­νες αστι­κές δυ­νά­μεις και τους δω­σί­λο­γους που εν­σω­μα­τώ­θη­καν στον «εθνι­κό κορμό».

  Μια πρώτη πα­ρα­τή­ρη­ση που μπο­ρεί κα­νείς εύ­κο­λα να κάνει, είναι πως οι συγ­γρα­φείς, αν και θε­ω­ρούν εξί­σου αθέ­μι­τες και τις δύο ακραί­ες, όπως τις χα­ρα­κτη­ρί­ζουν, προ­σεγ­γί­σεις, εντού­τοις, στα 4/5 πε­ρί­που του βι­βλί­ου, ασχο­λού­νται απο­κλει­στι­κά και με επι­μο­νή με τη λε­πτο­με­ρή απο­δό­μη­ση μόνο της «αρι­στε­ρής» οπτι­κής, και μά­λι­στα σε πολύ οξείς τό­νους, με ιδιαί­τε­ρη και σε με­γά­λο βαθμό απα­ξιω­τι­κή ανα­φο­ρά στο έργο του κομ­μου­νι­στή ιστο­ρι­κού Γιώρ­γου Μαρ­γα­ρί­τη, την επι­στη­μο­νι­κή επάρ­κεια του οποί­ου είμαι σε θέση να γνω­ρί­ζω ο ίδιος, καθώς με δί­δα­ξε στο τμήμα Πο­λι­τι­κών Επι­στη­μών του ΑΠΘ. Ταυ­τό­χρο­να, η κρι­τι­κή της «εθνι­κό­φρο­νος» σχο­λής, πε­ριο­ρί­ζε­ται σε λίγες πα­ρα­γρά­φους, σε σύ­νο­λο 500 πε­ρί­που σε­λί­δων. Αυτή η συ­ντρι­πτι­κή, πο­σο­τι­κή και όχι μόνο, ανι­σορ­ρο­πία, είναι μια πρώτη σο­βα­ρή ρωγμή στην ει­κό­να αμε­ρο­λη­ψί­ας που θέ­λουν να καλ­λιερ­γή­σουν για τον εαυτό τους οι δύο αστοί ακα­δη­μαϊ­κοί

 Επί της ου­σί­ας, από κα­θα­ρά ιστο­ρι­κή-επι­στη­μο­νι­κή άποψη, οι συγ­γρα­φείς δια­πράτ­τουν τρία σο­βα­ρά ατο­πή­μα­τα, στα οποία ωθού­νται σαφώς από την ιδε­ο­λο­γι­κή τους το­πο­θέ­τη­ση.              

  Πρώ­τον, δια­τεί­νο­νται ανα­κρι­βώς και χωρίς επαρ­κή τεκ­μη­ρί­ω­ση, πως το ΕΑΜ και ιδιαί­τε­ρα ο ΕΛΑΣ, ως στρα­τιω­τι­κό σκέ­λος του, ελεγ­χό­ταν άμεσα και σχε­δόν από­λυ­τα, με δευ­τε­ρεύ­ου­σας ση­μα­σί­ας εξαι­ρέ­σεις, από την ηγε­σία του ΚΚΕ, κι εφάρ­μο­ζε πιστά τις εκά­στο­τε τα­κτι­κές και στρα­τη­γι­κές επι­λο­γές της τε­λευ­ταί­ας. Αυτή η από­λυ­τη ταύ­τι­ση βε­βαί­ως δια­ψεύ­δε­ται σε επί­πε­δο μά­λι­στα κο­ρυ­φής, με τη σύ­γκρου­ση του Άρη Βε­λου­χιώ­τη ως αρ­χη­γού του ΕΛΑΣ, με την κομ­μα­τι­κή ηγε­σία, ως προς την ανά­γκη ή μη συμ­βι­βα­σμού με τις αστι­κές πο­λι­τι­κές δυ­νά­μεις πριν, κατά τη διάρ­κεια, και μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, και κυ­ρί­ως, ως προς την τή­ρη­ση της Συμ­φω­νί­ας της Βάρ­κι­ζας και του αφο­πλι­σμού του αντάρ­τι­κου. Η σύ­γκρου­ση αυτή, όπως είναι γνω­στό, οδή­γη­σε στην απο­κή­ρυ­ξη του Βε­λου­χιώ­τη από το ΚΚΕ, την πο­λι­τι­κή του απο­μό­νω­ση, την αυ­το­κτο­νία του και τη διά­λυ­ση του ΕΛΑΣ. Είναι προ­φα­νές πως τα επί­δι­κα ζη­τή­μα­τα, στα οποία εκτε­νώς ανα­φέ­ρο­νται και οι Μα­ραν­τζί­δης-Κα­λύ­βας, κάθε άλλο παρά δευ­τε­ρεύ­ο­ντα ήταν ως προς τις συ­νέ­πειές τους. Είναι επί­σης προ­φα­νής η πο­λι­τι­κή σκο­πι­μό­τη­τα αυτής της ηθε­λη­μέ­νης ανα­κρί­βειας, δη­λα­δή η υπο­βάθ­μι­ση της διαι­ρε­τι­κής τομής Αντί­στα­σης-Συ­νερ­γα­σί­ας και η ανά­δει­ξη ως κυ­ρί­αρ­χης της τομής εθνι­κο­φρό­νων-κομ­μου­νι­στών ήδη από την πε­ρί­ο­δο της Κα­το­χής κι όχι μόνο του Εμ­φυ­λί­ου. Αυτή ή χρο­νι­κή με­τα­τό­πι­ση και σχε­τι­κο­ποί­η­ση του δια­χω­ρι­σμού των δύο πε­ριό­δων(εξ’ ου και η συχνή χρήση της φρά­σης «κα­το­χι­κός εμ­φύ­λιος»), συ­νι­στά έμ­με­ση αμ­φι­σβή­τη­ση του κα­θα­ρά πα­τριω­τι­κού-εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού  χα­ρα­κτή­ρα της εα­μι­κής αντί­στα­σης, δια της υπα­γω­γής της στα όποια «επα­να­στα­τι­κά» σχέ­δια του ΚΚΕ, και ταυ­τό­χρο­να έμ­με­ση επί­σης άμ­βλυν­ση του προ­δο­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα του δω­σι­λο­γι­σμού, και υπο­βάθ­μι­ση της στρα­τη­γι­κής του συ­μπό­ρευ­σης με αντιε­α­μι­κό αστι­κό μπλοκ.

  Δεύ­τε­ρον, εκ­φρά­ζε­ται η βε­βαιό­τη­τα πως τυχόν επι­κρά­τη­ση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στα Δε­κεμ­βρια­νά, θα κα­τέ­λη­γε στην επι­βο­λή σο­βιε­τι­κού, και δη στα­λι­νι­κού, κα­θε­στώ­τος. Ούτε το κα­τα­στα­τι­κό ούτε η δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ την κα­το­χι­κή πε­ρί­ο­δο, υπο­δεί­κνυε, έστω και έμ­με­σα, ένα τέ­τοιο σκοπό(ως κα­τα­στα­τι­κοί στό­χοι ετί­θε­ντο η απο­κα­τά­στα­ση της εθνι­κής κυ­ριαρ­χί­ας, η εδραί­ω­ση δια εκλο­γών ομα­λής κοι­νο­βου­λευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας ως εγ­γύ­η­σης των πο­λι­τι­κών-κοι­νω­νι­κών δι­καιω­μά­των, και η επί­λυ­ση του πο­λι­τεια­κού μέσω ελεύ­θε­ρου και αδιά­βλη­του δη­μο­ψη­φί­σμα­τος, ενώ το ΕΑΜ συμ­με­τεί­χε στα­θε­ρά σε όλες τις μεί­ζο­νες συμ­μα­χι­κές συν­δια­σκέ­ψεις και συμ­φω­νί­ες, καθώς και στην κυ­βέρ­νη­ση «εθνι­κής ενό­τη­τας» του Γ. Πα­παν­δρέ­ου). Επι­πλέ­ον, η ιστο­ρι­κή εμπει­ρία έδει­ξε ότι ακόμα και σε βαλ­κα­νι­κές χώρες όπου επι­κρά­τη­σαν αμι­γώς κομ­μου­νι­στι­κά κι­νή­μα­τα(Αλ­βα­νία, Γιου­γκο­σλα­βία), η φυ­σιο­γνω­μία αυτών των κα­θε­στώ­των ήταν κάθε άλλο παρά ομοιο­γε­νής, και η πρόσ­δε­ση στις επι­λο­γές της ΕΣΣΔ κάθε άλλο παρά αυ­το­νό­η­τη. Εν­δει­κτι­κή είναι η ρήξη Τί­το-Στά­λιν το 1948, και η με­γά­λη δια­φο­ρά με­τα­ξύ της γιου­γκο­σλα­βι­κής και της αλ­βα­νι­κής πο­λι­τι­κής ένα­ντι εθνι­κών και θρη­σκευ­τι­κών μειο­νο­τή­των. Συ­νε­πώς, στην πε­ρί­πτω­ση του ΕΑΜ, το οποίο, παρά την εμ­μο­νή των συγ­γρα­φέ­ων για το αντί­θε­το, δεν ήταν αμι­γώς κομ­μου­νι­στι­κό, είναι ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο έωλο το να προ­δι­κά­ζει κα­νείς τη συ­γκε­κρι­μέ­νη μορφή κα­θε­στώ­τος και τους συ­σχε­τι­σμούς δυ­νά­με­ων που θα επι­κρα­τού­σαν. Οι συγ­γρα­φείς γνω­ρί­ζουν καλά πως η ιστο­ρία δε γρά­φε­ται με «αν», αλλά κι εδώ το αγνο­ούν προ­κει­μέ­νου, και πάλι έμ­με­σα, να υπο­στη­ρι­χθεί η αστι­κή δεξιά προ­πα­γάν­δα περί «κομ­μου­νι­στι­κού κιν­δύ­νου».

   Το τρίτο ατό­πη­μα, ίσως το πλέον προ­κλη­τι­κό, που εκ­θέ­τει ανε­πα­νόρ­θω­τα το επι­στη­μο­νι­κό κύρος του έργου, είναι η δια­πί­στω­ση πως η αμε­ρι­κα­νι­κή πα­ρέμ­βα­ση κι η επι­κρά­τη­ση του «εθνι­κού στρα­τού» στον εμ­φύ­λιο, δια­σφά­λι­σε την εδραί­ω­ση φι­λε­λεύ­θε­ρων πο­λι­τι­κών θε­σμών και αστι­κών ελευ­θε­ριών στη χώρα(!). Κι αυτό ενώ την ίδια στιγ­μή γί­νο­νται πα­ρα­δε­κτές οι διώ­ξεις οι εκτε­λέ­σεις, οι εξο­ρί­ες και οι ποι­κί­λοι θε­σμι­κοί και κοι­νω­νι­κοί απο­κλει­σμοί εις βάρος χι­λιά­δων πο­λι­τών, αρι­στε­ρών, «συ­μπα­θού­ντων», αλλά και κε­ντρώ­ων, με μόνη την υπο­ψία πως δεν ήταν αρ­κού­ντως «εθνι­κό­φρο­νες». Αρκεί κα­νείς να επι­ση­μά­νει την εκλο­γι­κή πα­ρω­δία που στή­θη­κε το 1961 με ηθικό και πο­λι­τι­κό αυ­τουρ­γό τον «εθνάρ­χη» Κα­ρα­μαν­λή, όπου, προ­κει­μέ­νου να απο­τρα­πεί η πε­ραι­τέ­ρω ενί­σχυ­ση της ΕΔΑ, «ψή­φι­σαν και τα δέ­ντρα», τη δο­λο­φο­νία Λα­μπρά­κη από το ακρο­δε­ξιό (παρα)κρά­τος το 1963, ή το βα­σι­λι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα που οδή­γη­σε στην πο­λι­τεια­κή κρίση του 1965, κι απο­λύ­τως ευ­θύ­γραμ­μα, στην αυ­ταρ­χι­κή κλι­μά­κω­ση του 1967, την οποία οι Μα­ραν­τζί­δης-Κα­λύ­βας αντι­με­τω­πί­ζουν ως απλή «δια­κο­πή» της «στα­δια­κής δια­δι­κα­σί­ας εκ­δη­μο­κρα­τι­σμού». Το τι σχέση έχουν όλα αυτά με το φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό και τη δη­μο­κρα­τία μόνο επι­στη­μο­νι­κές ιδιο­φυί­ες σαν τους συγ­γρά­φεις μας μπο­ρούν να το εξη­γή­σουν. Για όλους εμάς τους υπό­λοι­πους κοι­νούς θνη­τούς, δέ­σμιους της «αρι­στε­ρής ιδε­ο­λη­ψί­ας», πα­ρα­μέ­νει ακα­τα­νό­η­το.

  Εκεί όμως που εγκα­τα­λεί­πε­ται κάθε πρό­σχη­μα αμε­ρο­λη­ψί­ας, και απο­κα­λύ­πτε­ται σε όλη της την έντα­ση η ιδε­ο­λο­γι­κή στρά­τευ­ση των δύο ακα­δη­μαϊ­κών, είναι στο τε­λευ­ταίο κε­φά­λαιο του βι­βλί­ου, όπου εξε­τά­ζε­ται η κλη­ρο­νο­μιά του εμ­φυ­λί­ου. Αφού επα­να­λη­φθεί το γνω­στό αφή­γη­μα περί «ιδε­ο­λο­γι­κής ηγε­μο­νί­ας» της αρι­στε­ράς στη με­τα­πο­λί­τευ­ση, ως από­δει­ξη της οποί­ας μά­λι­στα ανα­φέ­ρε­ται το πε­ριε­χό­με­νο των σχο­λι­κών βι­βλί­ων ιστο­ρί­ας, χωρίς κα­νέ­να σχε­τι­κό τεκ­μή­ριο, ακο­λου­θούν οι χι­λιοει­πω­μέ­νες γε­νι­κό­τη­τες περί «υπέρ­βα­σης του δι­χα­σμού», «εθνι­κής ενό­τη­τας» και «κα­τα­δί­κης της βίας από όπου κι αν προ­έρ­χε­ται». Και το απο­κο­ρύ­φω­μα έρ­χε­ται με τον ευθύ πα­ραλ­λη­λι­σμό της εμ­φυ­λια­κής πε­ριό­δου, με την πε­ρί­ο­δο επι­βο­λής των μνη­μο­νί­ων, στις οποί­ες η βία των «δύο  άκρων» (ΕΑΜ και μο­ναρ­χι­κή Δεξιά τότε, αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή αρι­στε­ρά και νε­ο­να­ζι­στι­κή ΧΑ σή­με­ρα), καλ­λιέρ­γη­σε δι­χα­στι­κό κλίμα επι­κίν­δυ­νο για τη δη­μο­κρα­τία και τορ­πί­λι­σε την  «με­τριο­πα­θή συ­ναί­νε­ση», για τις «ανα­γκαί­ες με­ταρ­ρυθ­μί­σεις»(βλ. μνη­μό­νια). Δη­λα­δή πλή­ρης ευ­θυ­γράμ­μι­ση με τη ρη­το­ρι­κή των πο­λι­τι­κών και κοι­νω­νι­κών δυ­νά­με­ων που επέ­βαλ­λαν τα μνη­μό­νια, σκό­πι­μη από­κρυ­ψη της τα­ξι­κής τους λει­τουρ­γί­ας ως βί­αι­ης ανα­γκα­στι­κής ανα­δια­νο­μής πλού­του εις βάρος των με­σαί­ων και κα­τώ­τε­ρων στρω­μά­των, και κα­τα­δί­κη όλων των αντι­δρά­σε­ων των πλητ­τό­με­νων στρω­μά­των ως ακραί­ων και δι­χα­στι­κών.  Μόνο κω­μι­κή μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στεί η επί­κλη­ση των συν­θη­μά­των «ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, Με­λι­γα­λάς» και «στο Βίτσι και στο Γράμ­μο σας θά­ψα­με άμμο», ως τεκ­μη­ρί­ων της «μαυ­ρο­κόκ­κι­νης βίας». Όπως οι δω­σί­λο­γοι αθω­ώ­θη­καν και νο­μι­μο­ποι­ή­θη­κε έμ­με­σα η εν­σω­μά­τω­σή τους στον κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό, ως αντί­δρα­ση στην «κόκ­κι­νη βία» του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ, έτσι και σή­με­ρα οι χι­τλε­ρι­κοί νο­σταλ­γοί τους «ξε­πλέ­νο­νται», ως το ανε­στραμ­μέ­νο εί­δω­λο του «αρι­στε­ρού άκρου», και αγνο­εί­ται πα­ντε­λώς η ορ­γα­νι­κή τους σύν­δε­ση με τον πυ­ρή­να του αστι­κού κρα­τι­κού μη­χα­νι­σμού(αστυ­νο­μία, στρα­τό, δι­καιο­σύ­νη εκ­κλη­σία), που τους συ­ντη­ρεί και τους δυ­να­μώ­νει.

   Συ­μπε­ρα­σμα­τι­κά, το έργο των Μα­ραν­τζί­δη-Κα­λύ­βα για τον εμ­φύ­λιο, είναι μια συ­γκα­λυμ­μέ­νη αλλά ου­σια­στι­κά άτσα­λη με­τα­φο­ρά του ιδε­ο­λο­γή­μα­τος των «δύο άκρων» στο πεδίο της ιστο­ρι­κής επι­στή­μης, με σαφή στό­χευ­ση την ηθική δι­καιο­λό­γη­ση της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης προ­σαρ­μο­γής μέσω των μνη­μο­νί­ων. Συ­νι­στά μια ελα­φρώς εκλε­πτυ­σμέ­νη εκ­δο­χή της με­τα­πο­λι­τευ­τι­κής δε­ξιάς οπτι­κής για τα γε­γο­νό­τα, που με ελά­χι­στες τρο­πο­ποι­ή­σεις θα μπο­ρού­σε να στα­θεί επά­ξια ως απο­λο­γία του αντι­κομ­μου­νι­στι­κού με­τεμ­φυ­λια­κού κα­θε­στώ­τος. Πρό­κει­ται ου­σια­στι­κά για με­τέ­ω­ρο βήμα, αδύ­να­τη ισορ­ρο­πία, με­τα­ξύ (επι­φα­νεια­κής) επι­στή­μης και ιδε­ο­λο­γι­κής προ­πα­γάν­δας, που κα­τα­λή­γει να γέρ­νει ολο­κλη­ρω­τι­κά προς τη δεύ­τε­ρη.