Η υστερία της ένταξης στον αντίποδα της συμπερίληψης: Κατηγοριοποιήσεις Χωρίς Όριο

Ήδη από τις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 2000 στον νόμο πλαί­σιο για την ει­δι­κή εκ­παί­δευ­ση ο εκ­παι­δευ­τι­κός κό­σμος της χώρας είδε γραμ­μέ­νο  για πρώτη φορά τον όρο συ­μπε­ρί­λη­ψη. Μια δε­κα­ε­τία νω­ρί­τε­ρα στην βό­ρεια και δυ­τι­κή Ευ­ρώ­πη όπως επί­σης και στις Η.Π.Α ο όρος αυτός έκανε την εμ­φά­νι­σή του, εν­σω­μα­τώ­θη­κε βαθ­μιαία στο Κοι­νο­τι­κό Δί­καιο και απα­σχό­λη­σε την επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα σε τέ­τοιο βαθμό που νο­μί­σα­με ότι η γη­ραιά ήπει­ρος και η Βό­ρεια Αμε­ρι­κή θα έμπαι­ναν σε τρο­χιά απο­δο­χής της κάθε λογής δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας. Είναι σαφές πλέον ότι η συ­μπε­ρί­λη­ψη αφο­ρού­σε κυ­ρί­ως τον δυ­τι­κό κόσμο και μέσω της τε­χνο­γνω­σί­ας αυτής οι χώρες της δύσης άνοι­ξαν έναν ηγε­μο­νι­κό διά­λο­γο σε θέ­μα­τα κοι­νω­νι­κής δι­καιο­σύ­νης με χώρες του μη δυ­τι­κού κό­σμου. Η έν­νοια της συ­μπε­ρί­λη­ψης πήγε χέ­ρι-χέ­ρι με την έν­νοια της πο­λι­τειό­τη­τας συμ­με­τέ­χο­ντας σ' αυτό που ονο­μά­ζε­ται πο­λί­της του κό­σμου, πο­λί­της σε συν­θή­κες πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.  Τι συ­νέ­βη όμως ύστε­ρα από όλες αυτές τις δια­κη­ρύ­ξεις στο πλαί­σιο του Ο.Η.Ε της Π.Ο.Υ, της Λευ­κής και Πρά­σι­νης Βί­βλου της Ε.Ε; Ή μάλ­λον η πο­ρεία της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης και των υπό­λοι­πων δυ­τι­κών κρα­τών τις τε­λευ­ταί­ες δύο δε­κα­ε­τί­ες επι­βε­βαί­ω­σε  την εφαρ­μο­γή προ­γραμ­μά­των συ­μπε­ρι­λη­πτι­κού τύπου;

Είναι ση­μα­ντι­κό να ανα­φερ­θεί ότι το συ­μπε­ρι­λη­πτι­κό πλαί­σιο δεν απευ­θυ­νό­ταν σε μια ομοιο­γε­νή πο­λι­τι­σμι­κά Ευ­ρώ­πη. Οι δια­φο­ρές που πα­ρα­τη­ρού­νται με­τα­ξύ των εκ­παι­δευ­τι­κών, ασφα­λι­στι­κών, υγειο­νο­μι­κών συ­στη­μά­των δυ­σκό­λε­ψαν τη δια­δι­κα­σία της συ­μπε­ρί­λη­ψης πα­ρό­λο που έγι­ναν πολ­λές προ­σπά­θειες για να στα­θε­ρο­ποι­η­θούν συ­γκε­κρι­μέ­να χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά πο­λι­τειό­τη­τας που να συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νουν όσο το δυ­να­τόν πε­ρισ­σό­τε­ρους που δεν κα­τεί­χαν μέχρι πρώ­τι­νος δια­κρι­τή και ορατή θέση στις σχέ­σεις τους με το κρά­τος (ανά­πη­ροι, ΛΟ­ΑΤ­ΚΙ άτομα, με­τα­νά­στες, πρό­σφυ­γες). Πώς ορί­ζε­ται όμως ο όρος συ­μπε­ρί­λη­ψη;

Όπως έχει επι­ση­μαν­θεί η συ­μπε­ρί­λη­ψη δεν είναι στό­χος αλλά δια­δι­κα­σία. Δια­φέ­ρει από τη φι­λο­σο­φία της έντα­ξης, η οποία βα­σί­ζε­ται στην κα­τη­γο­ριο­ποί­η­ση των υπο­κει­μέ­νων προ­κει­μέ­νου να  εντα­χτούν στην εκ­παί­δευ­ση, στην ερ­γα­σία και αλλού. Η συ­μπε­ρί­λη­ψη είναι η άνευ όρων απο­δο­χή της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας του ατό­μου πέρα από κάθε τύπο κα­τη­γο­ριο­ποί­η­σης. Η φι­λο­σο­φία των συ­μπε­ρι­λη­πτι­κών δρά­σε­ων λαμ­βά­νει υπόψη της τα κοι­νω­νι­κά συμ­φρα­ζό­με­να και όποιες πα­ρεμ­βά­σεις προ­τεί­νο­νται δεν σχε­τί­ζο­νται με τα ατο­μι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά  αλλά με το κατά πόσο είναι εφι­κτή η εφαρ­μο­γή πο­λι­τι­κών που να πε­ρι­λαμ­βά­νουν όσο το δυ­να­τόν πε­ρισ­σό­τε­ρους τύ­πους αν­θρώ­πων. Το κέ­ντρο βά­ρους με­τα­το­πί­ζε­ται αππο το άτομο στην κοι­νω­νία και στό­χος είναι η συ­νει­δη­το­ποί­η­ση των συλ­λο­γι­κών ευ­θυ­νών στα εμπό­δια που συ­να­ντούν ανά­πη­ρα άτομα, πρό­σφυ­γες, με­τα­νά­στες, ΛΟ­ΑΤ­ΚΙ άτομα κ.λπ.     Πρό­κει­ται δη­λα­δή για έναν με­τα­νε­ω­τε­ρι­κό λόγο για τε­χνι­κά ζη­τή­μα­τα εν­σω­μά­τω­σης που ενώ βα­σί­ζε­ται στις αρχές της δη­μο­κρα­τί­ας δη­μιουρ­γεί ερω­τή­μα­τα για το πως συ­νο­μι­λεί με τις πο­λι­τι­σμι­κές συν­θή­κες που πα­ρά­γουν νο­ή­μα­τα πο­λι­τι­κής συμ­με­το­χής. Στο πλαί­σιο αυτό γεν­νή­θη­καν πολλά ερω­τή­μα­τα για τη σχέση συ­μπε­ρί­λη­ψης και πο­λι­τειό­τη­τας και δη­μιουρ­γή­θη­καν πα­ρα­νο­ή­σεις όπως για πα­ρά­δειγ­μα: Ανα­γνω­ρί­ζε­ται σε όλους τους πο­λι­τι­σμούς η θε­ω­ρη­τι­κή σύλ­λη­ψη των δι­πό­λων βιο­λο­γι­κό/κοι­νω­νι­κό φύλο, βλάβη/ανα­πη­ρία, φύση/πο­λι­τι­σμός, κοι­νω­νία των πο­λι­τών/εθνι­κό­τη­τα;

Τα τε­λευ­ταία χρό­νια ο όρος συ­μπε­ρί­λη­ψη ναι μεν ακού­γε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο όμως δια­πι­στώ­νου­με ότι έχουν αυ­ξη­θεί οι αντι­στά­σεις απέ­να­ντι στις συ­μπε­ρι­λη­πτι­κές πρα­κτι­κές. Από τους μα­θη­τές με μα­θη­σια­κές δυ­σκο­λί­ες μέχρι τους πρό­σφυ­γες πα­ρα­τη­ρού­με μια αυ­ξα­νό­με­νη τάση διεύ­ρυν­σης των κα­τη­γο­ριο­ποι­ή­σε­ων  όπως μα­θη­τές με ήπιες ή σο­βα­ρές μα­θη­σια­κές δυ­σκο­λί­ες, πρό­σφυ­γες από την Συρία και πρό­σφυ­γες από το Πα­κι­στάν, αρ­ρε­νω­ποί ομο­φυ­λό­φι­λοι και διεμ­φυ­λι­κά άτομα και ένα σωρό άλλες κα­τη­γο­ρί­ες που προ­στί­θε­νται συ­νε­χώς. Μια κα­τά­στα­ση που έρ­χε­ται σε αντί­θε­ση με τις αρχές της απο­δο­χής της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας γιατί δί­νε­ται η εντύ­πω­ση ότι για να απο­δε­χτού­με τη δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα του άλλου πρέ­πει να τον κα­τη­γο­ριο­ποι­ή­σου­με για να τον εντά­ξου­με. Η γε­νι­κευ­μέ­νη αυτή κα­τά­στα­ση τα­ξι­νο­μή­σε­ων βα­σί­ζε­ται σε μια επι­κα­λού­με­νη γνώ­ση-προ­φη­τεία για το πώς ανα­μέ­νε­ται να συ­μπε­ρι­φερ­θεί ένας άν­θρω­πος με συ­γκε­κρι­μέ­να ατο­μι­κά και κοι­νω­νι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Προ­κα­τα­λαμ­βά­νου­με δη­λα­δή τις πο­ρεί­ες ολο­έ­να και πε­ρισ­σό­τε­ρων αν­θρώ­πων που για να υπάρ­χουν στο εκ­παι­δευ­τι­κό, ερ­γα­σια­κό και πο­λι­τι­κό στίβο απαι­τεί­ται να γνω­ρί­ζου­με όσα πε­ρισ­σό­τε­ρα μπο­ρού­με για αυ­τούς (νοη­μο­σύ­νη, δια­τρο­φι­κές συ­νή­θειες, κοι­νω­νι­κό ιστο­ρι­κό χρη­σι­μο­ποιώ­ντας ένα πλή­θος αν­θρω­πο­με­τρι­κών με­θό­δων). Ένας με­γά­λος αριθ­μός εξει­δι­κευ­μέ­νων επαγ­γελ­μα­τιών της έντα­ξης σχε­διά­ζει εκ­παι­δευ­τι­κά και άλλα προ­γράμ­μα­τα προ­κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας τους χρή­στες των υπη­ρε­σιών (δη­μό­σιο σχο­λείο, υγειο­νο­μι­κές υπη­ρε­σί­ες, κέ­ντρα συ­γκέ­ντρω­σης προ­σφύ­γων  κ.λπ). Η εντα­ξια­κή αυτή λο­γι­κή λα­θε­μέ­να ορί­ζε­ται ως συ­μπε­ρι­λη­πτι­κή ενι­σχύ­ο­ντας τα προ­α­παι­τού­με­να της εν­σω­μά­τω­σης με πρό­σθε­τα πι­στο­ποι­η­τι­κά έντα­ξης όπως πι­στο­ποι­η­τι­κά μα­θη­σια­κών δυ­σκο­λιών και προ­βλη­μά­των προ­σαρ­μο­γής. Χρειά­ζο­νται δη­λα­δή πει­στή­ρια-δια­βα­τή­ρια που να εξη­γούν το προ­βλη­μα­τι­κό υπο­κεί­με­νο προ­κει­μέ­νου να προ­σφερ­θούν υπη­ρε­σί­ες έντα­ξης.  

Το πα­ρα­πά­νω έχει ως απο­τέ­λε­σμα την διεύ­ρυν­ση της εκ νέου κα­τα­σκευ­ής της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας, η οποία απλώ­νε­ται στο όνομα της προ­στα­σί­ας των δι­καιω­μά­των των κα­τα­σκευα­σμέ­νων ως δια­φο­ρε­τι­κών ατό­μων χωρίς να συ­νει­δη­το­ποιεί­ται η ρα­γδαία κοι­νω­νι­κή  με­τα­βο­λή. Αυτή είναι υπεύ­θυ­νη για την ανά­δει­ξη των δια­φο­ρε­τι­κών συν­θη­κών και όχι η ύπαρ­ξη των δια­φο­ρε­τι­κών άλλων στην σχο­λι­κή τάξη, στην ερ­γα­σία, στον δη­μό­σιο χώρο. Πρό­κει­ται δη­λα­δή για την επι­κρά­τη­ση ατο­μο­κε­ντρι­κών προ­σλή­ψε­ων της υπο­κει­με­νι­κό­τη­τας και στιγ­μα­τι­σμού της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας πα­γω­μέ­νη σε εκ προ­οι­μί­ου προ­βλη­μα­τι­κές ατο­μι­κό­τη­τες αδύ­να­μες να συμ­με­τέ­χουν ως έχουν στην κοι­νω­νι­κή αρένα. Οι μα­θη­σια­κές δυ­σκο­λί­ες, οι πο­λι­τι­σμι­κές δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις και ένα σωρό άλλα στοι­χεία συν­δέ­ο­νται άκρι­τα με νευ­ρο­λο­γι­κά και ψυ­χο­συ­ναι­σθη­μα­τι­κά ζη­τή­μα­τα τα οποία χρή­ζουν θε­ρα­πεί­ας και ει­δι­κής αντι­με­τώ­πι­σης χάριν έντα­ξης.

Πα­ρα­γνω­ρί­ζο­νται μ' αυτόν τον τρόπο τα οι­κο­νο­μι­κά και πο­λι­τι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά των σύγ­χρο­νων εκ­παι­δευ­τι­κών συ­στη­μά­των άμεσα συν­δε­δε­μέ­να με την νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη οπτι­κή για το ποιος/α θε­ω­ρεί­ται ικα­νός/η, πα­ρα­γω­γι­κός/η, έξυ­πνος/η ή ανί­κα­νος/η, αντι­πα­ρα­γω­γι­κός/η, χαζός/η.         Πα­ρα­βλέ­που­με τη συμ­βο­λή των μη­χα­νι­σμών κα­τα­σκευ­ής των μα­θη­τών πολ­λών τα­χυ­τή­των και δε­χό­μα­στε την άνευ όρων φυ­σι­κο­ποι­η­μέ­νη τους υπο­κει­με­νι­κό­τη­τα ως μια αντι­κει­με­νι­κή κα­τά­στα­ση που είναι με­τρή­σι­μη προς αξιο­λό­γη­ση. Δεν είναι τυ­χαίο που γι­γα­ντώ­νει ο όρος αξιο­λό­γη­ση χωρίς όμως να ανα­πτύσ­σε­ται κρι­τι­κά ο αντί­λο­γος για τα ποια είναι τα αξιο­λο­γι­κά κρι­τή­ρια που δια­φο­ρο­ποιούν συ­νε­χώς αυ­ξα­νό­με­να μέρη του πλη­θυ­σμού ως προ­βλη­μα­τι­κά.

Το ζή­τη­μα της πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­σης και όχι συ­μπε­ρί­λη­ψης απο­τυ­πώ­νε­ται στην πλα­σμα­τι­κή αύ­ξη­ση μα­θη­τών με μα­θη­σια­κές δυ­σκο­λί­ες, των μα­θη­τών με νευ­ρο­λο­γι­κά προ­βλή­μα­τα, των μα­θη­τών με ψυ­χο­συ­ναι­σθη­μα­τι­κά προ­βλή­μα­τα και όχι στη σύν­δε­ση αι­τί­ας-απο­τε­λέ­σμα­τος στο πλαί­σιο συ­γκε­κρι­μέ­νων  οι­κο­νο­μι­κών επι­λο­γών φτω­χο­ποί­η­σης που επι­βλή­θη­καν για την ενί­σχυ­ση των κα­τη­γο­ριο­ποι­ή­σε­ων προς έντα­ξη. Οι εθνι­κές και υπερ­θνι­κές πο­λι­τι­κές έχουν πα­ρα­στρα­τή­σει βαθιά έχο­ντας απο­μα­κρυν­θεί από τις βα­σι­κές αρχές της συ­μπε­ρί­λη­ψης με το να μην λαμ­βά­νουν υπόψη την  κρι­τι­κή στο ευ­ρύ­τε­ρο πλαί­σιο δη­μιουρ­γί­ας των συν­θη­κών που πε­ρι­θω­ριο­ποιούν και δεν συμ­φι­λιώ­νουν τους αν­θρώ­πους. Η κα­τά­στα­ση εξαί­ρε­σης με­γά­λου τμή­μα­τος του πλη­θυ­σμού  είναι ίσως το στα­θε­ρό πλαί­σιο ανα­φο­ράς της τα­ξι­νο­μι­κής υστε­ρί­ας που μα­στί­ζει πλέον τα σύγ­χρο­να εκ­παι­δευ­τι­κά πε­ρι­βάλ­λο­ντα και όχι μόνο αυτά για να οδη­γη­θού­με στην έξαρ­ση κε­ντρι­κά κα­τευ­θυ­νό­με­νων προ­τά­σε­ων αλ­λα­γής του εκ­παι­δευ­τι­κού συ­στή­μα­τος, προ­τά­σε­ων που επι­βάλ­λο­νται από κλει­στές ομά­δες του εκ­παι­δευ­τι­κού κό­σμου, όπως συ­νέ­βη με τις τε­λευ­ταί­ες προ­τά­σεις για την παι­δεία. Η μο­νο­κρα­το­ρία της γνώ­σης λει­τουρ­γεί εις βάρος των κα­τα­σκευα­σμέ­νων ως νοη­τι­κά υστε­ρού­ντων και κάθε ίχνος χει­ρα­φέ­τη­σης εξα­νε­μί­ζε­ται από τη στιγ­μή που δεν υπάρ­χουν οι συν­θή­κες δη­μο­κρα­τι­κού δια­λό­γου εν μέσω μνη­μο­νια­κών πο­λι­τι­κών. Σε συν­θή­κες υπο­τέ­λειας καμία με­ταρ­ρύθ­μι­ση δεν μπο­ρεί να ση­μαί­νει ως δια­δι­κα­σία αλλά ως επι­βο­λή. Αλ­λά­ζο­ντας τα προ­γράμ­μα­τα δεν ση­μαί­νει ότι αλ­λά­ζουν οι τε­χνο­λο­γί­ες ανα­πα­ρα­γω­γής των κυ­ρί­αρ­χων πο­λι­τι­κών δε­μέ­νες σφι­κτά στο άρμα εξου­σια­στι­κών τύπων αντι­με­τώ­πι­σης των προ­βλη­μά­των. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα απο­τε­λεί η ενί­σχυ­ση των ει­δι­κών πλαι­σί­ων, των σύγ­χρο­νων γκού­λαγκς (ει­δι­κά σχο­λεία, κέ­ντρα συ­γκέ­ντρω­σης προ­σφύ­γων) εν μέσω της συ­μπε­ρι­λη­πτι­κής ρη­το­ρι­κής, μια πα­ρα­δο­ξό­τη­τα που κα­λύ­πτε­ται από το χα­μη­λό ερ­γα­σια­κό στά­τους των επαγ­γελ­μα­τιών της έντα­ξης. Σε κα­τά­στα­ση οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης  είναι του­λά­χι­στον υπο­κρι­τι­κό να μι­λά­με για αλ­λα­γές στα ποιο­τι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του εκ­παι­δευ­τι­κού συ­στή­μα­τος παρά μόνο για πο­σο­τι­κά και με­τρή­σι­μα με­γέ­θη όπως αυτά της ια­τρι­κής διά­γνω­σης που θα οδη­γή­σει σε ένα πι­στο­ποι­η­τι­κό δυ­σλε­ξί­ας.

Η ανά­πτυ­ξη της πο­σο­τι­κής λο­γι­κής δια­τρέ­χει όλη την κοι­νω­νι­κή και οι­κο­νο­μι­κή ζωή και η έντα­ξη των χωρών ισού­ται με την σκλη­ρή τους αξιο­λό­γη­ση σε συ­γκε­κρι­μέ­νους οι­κο­νο­μι­κούς δεί­κτες που απο­δει­κνύ­ουν την ικα­νό­τη­τα τους να λει­τουρ­γή­σουν σε συ­γκε­κρι­μέ­νο οι­κο­νο­μι­κό πε­ρι­βάλ­λον, αυτό της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης δυ­τι­κού τύπου.   

Η δια­μορ­φω­μέ­νη αυτή κα­τά­στα­ση οξύ­νει τους γραμ­μι­κούς συ­σχε­τι­σμούς για το τι φταί­ει στην ανά­πτυ­ξη ενός παι­διού, στην κακή ει­κό­να που πα­ρου­σιά­ζουν οι οι­κο­νο­μι­κοί δεί­κτες της χώρας, ενο­χο­ποιού­νται όχι μόνο οι οι­κο­νο­μι­κές σχέ­σεις πο­λι­τι­σμι­κά προσ­διο­ρι­σμέ­νες αλλά και λε­πτο­μέ­ρειες της ιδιω­τι­κής ζωής των πο­λι­τών όπως οι σχέ­σεις παι­διών-γο­νιών, μα­θη­τών-εκ­παι­δευ­τι­κών κά. Οδη­γού­μα­στε σε ένα σώνει και καλά της οι­κο­γε­νεια­κής πα­θο­λο­γί­ας, της ατο­μι­κής εκ­παι­δευ­τι­κής απο­τυ­χί­ας και εντέ­λει της προ­βλη­μα­τι­κής εθνι­κής ταυ­τό­τη­τας (μιας κακής Ελ­λά­δας που τρώει τα παι­διά της). Απο­κρύ­πτο­νται άλλοι ση­μα­ντι­κοί πα­ρά­γο­ντες δη­μιουρ­γί­ας των προ­βλη­μά­των όπως η απο­τύ­πω­ση της σχο­λι­κής κουλ­τού­ρας σε συν­θή­κη αντα­γω­νι­σμού για το ποιο σχο­λείο θα κα­τα­φέ­ρει να κερ­δί­σει το εν­δια­φέ­ρον χο­ρη­γών, η ανά­δυ­ση του φαι­νο­μέ­νου της επι­σφά­λειας όπως αυτή σκια­γρα­φεί­ται από τις άθλιες συν­θή­κες ερ­γα­σί­ας και τη ρα­γδαία αύ­ξη­ση της ανερ­γί­ας που απο­δει­κνύ­ουν πε­ρί­τρα­να το υπο­κρι­τι­κό εν­δια­φέ­ρον της έντα­ξης μα­θη­τών με μα­θη­σια­κές δυ­σκο­λί­ες οι οποί­οι αφού στιγ­μα­τι­στούν ως τέ­τοιοι δεν είναι αντα­γω­νι­στι­κοί στην αγορά ερ­γα­σί­ας όπως αυτή έχει δια­μορ­φω­θεί στο πλαί­σιο του ύστε­ρου κα­πι­τα­λι­σμού. Το συλ­λο­γι­κό τραύ­μα με­τα­τρέ­πε­ται μέσω της διά­γνω­σης των μα­θη­σια­κών δυ­σκο­λιών ή των μα­θη­σια­κών κενών (πάντα δυσ­διά­κρι­τα και πο­λι­τι­σμι­κά ενο­χο­ποι­η­μέ­να) σε προ­σω­πι­κή και οι­κο­γε­νεια­κή τρα­γω­δία, ένας με­τα­σχη­μα­τι­σμός υπέρ της ζωής σε ρίσκο, της ζωής που εν δυ­νά­μει κιν­δυ­νεύ­ει και άρα πρέ­πει να προ­στα­τευ­τεί με όποιο τί­μη­μα. Όμως το τί­μη­μα είναι το πιο βαρύ όλων: ο κα­τα­κερ­μα­τι­σμός των κοι­νω­νιών χάριν έντα­ξης. 

*Δρ Κοι­νω­νι­κής Αν­θρω­πο­λο­γί­ας, Εκ­παι­δευ­τι­κός