Άν δεν είχε συμβεί ο μεγάλος πόλεμος

Βρισκόμαστε τις μέρες αυτές του Ιουλίου στο μεσοδιάστημα μεταξύ 28 Ιουνίου και 4 Αυγούστου, το οποίο 100 χρόνια πριν επώασε την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου, αυτού που εκ των υστέρων ονομάστηκε 1ος Παγκόσμιος. Νομίζω πολύ κακώς, στο μέτρο που αυτός μαζί και ο 2ος στην πραγματικότητα υπήρξαν επεισόδια μιας ενιαίας πολεμικής περιόδου, μιας χωρίς προηγούμενο τερατώδους σφαγής, που έδειξε, όσο κι αν έκτοτε λησμονήθηκε, το ακραία καταστροφικό δυναμικό που είναι ενσωματωμένο, γενετικά σχεδόν, στον καπιταλισμό.

Μεγάλος Πόλεμος, λοιπόν, είναι το σωστό όνομα.

Που κανένας δεν πρόβλεψε, πολλοί λίγοι περίμεναν ακόμη και τις μέρες πριν ξεσπάσει και ακόμη λιγότεροι είναι βέβαιοι για τις πραγματικές του αιτίες. Η συζήτηση, συνεπώς, περί του ποιο θα ήταν το μέλλον, αν δεν είχε συμβεί, είναι θεμιτή. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, για όσους δεν βολεύονται με νομοτέλειες και κατανοούν την ιστορία σε σημαντικό βαθμό ως ενδεχομενική, άρα και εξαρτώμενη από όσα κάνουν και όσα παραλείπουν να κάνουν οι άνθρωποι.

Να πω, λοιπόν, το αν για το οποίο δεν υπάρχει αμφιβολία, νομίζω.

Αν τα μεγάλα ευρωπαϊκά εργατικά κόμματα δεν συμπεριφέρονταν ως εξόχως πατριωτικά τον Αύγουστο του 1914 είναι πολύ πιθανό πως ο Μεγάλος Πόλεμος δεν θα ξεκινούσε ποτέ, ή, τουλάχιστον, δεν θα ήταν τόσο μεγάλος.

Αν, δηλαδή, οι σοσιαλδημοκράτες της εποχής δεν μετατρέπονταν σε σοσιαλπατριώτες –η μέγιστη για αριστερό βρισιά τότε- αν τηρούσαν, με άλλα λόγια, τις ίδιες τις αποφάσεις των διεθνών τους Συνεδρίων, που με έμφαση διακήρυσσαν πως «οι εργάτες δεν θα γίνουν κρέας για τα κανόνια των καπιταλιστών», πως «δεν υπήρχε περίπτωση να σκοτώσουν τα προλεταριακά τους αδέλφια», όλα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Κυρίως, θα ήταν πολύ διαφορετικές οι προοπτικές του κοινωνικού μετασχηματισμού, του σοσιαλισμού.

Αν αυτό το σοσιαλπατριωτικό όνειδος δεν είχε πραγματοποιηθεί θα είχε διασωθεί, ίσως, το άνθος δύο γενεών απλών, φτωχών ανθρώπων, που κατακρεουργήθηκαν για ένα τέταρτο του αιώνα. Και μαζί του κατακρεουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό και οι πιθανότητες για την επικράτηση του σοσιαλισμού στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Όνειδος, λοιπόν, ο σοσιαλπατριωτισμός. Και ύβρις και αθλιότητα. Γι’ αυτό, είναι πρώτιστη υποχρέωση των αριστερών –και, ιδίως, των κομμουνιστών- να απορρίπτουν τη λήθη, να θυμούνται και να σκέφτονται. Και να αισθάνονται πολύ άβολα κάθε φορά που κάποιος, ιδίως σύντροφος ή συντρόφισσά τους, τους λέει πόσο συγκινείται με την πατρίδα και τα βάσανά της.

Είναι πρώτιστη υποχρέωση , έστω κι αν χρειάζεται πολλές φορές να λυγίζουν το ραβδί λίγο παραπάνω για λόγους τάξης.

Όποιος παρακολουθεί τη συζήτηση στο εσωτερικό της ελληνικής Αριστεράς τον τελευταίο καιρό καταλαβαίνει, νομίζω, τι λέω. Όσοι και όσες, π.χ., επικαλούνται την ανάγκη να αποκτήσει η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ μια πιο πατριωτική χροιά (;) αποδίδουν στην αντίπαλη άποψη παρωχημένο εργατοδιεθνισμό, ταξικισμό, αφελή και ανερμάτιστο διεθνισμό, αβαθή διεθνισμό, ακόμη και δήθεν διεθνισμό, με τη συνδήλωση, προφανώς, πως πιο διεθνισμός από τον πατριωτικό διεθνισμό (;) δεν υπάρχει. Μόνο που, όσος Γκράμσι και να πέσει στο τραπέζι, είναι ηλίου φαεινότερο πως οι συγκεκριμένοι ταξικιστές κάτι ξέρουν κι αυτοί από «συνθετότητα», «πολυπλοκότητα», «ηγεμονία», «ιδεολογικές πρακτικές». Δεν είναι το ό,τι τους διαφεύγουν που τους οδηγεί στον «ταξικισμό» τους και στην απέχθεια προς τα «εθνικά αφηγήματα» και τις αντίστοιχες εγκλήσεις. Το αντίθετο ισχύει.

Ας δώσω κάνα δυό παραδείγματα. Πολλοί από τους οπαδούς του αριστερού πατριωτισμού διατείνονται πως η αποδοχή της άποψής τους και η μετάφρασή της σε πρακτική πολιτική ανοίγει πολύ ευρύτερα πεδία για την επιρροή μας. Αμφιβάλλω, τα μέγιστα. Ο Κουβέλης και ο Κύρκος με τα εθνικά τους ακροατήρια έχουν πολλά να μας πουν επ’ αυτού.

Μήπως, όμως, πράγματι, οι οιονεί εθνομηδενισμός μας (sic) στρώνει το χαλί στην Χρυσή Αυγή; Νομίζω, αντίθετα, πως ό,τι ευνοεί την ατζέντα των ναζιστών ευνοεί πολλαπλάσια και τους ίδιους. Οποιαδήποτε πολιτική, π.χ., υποτάσσεται στο σχήμα Ελλάδα vs Γερμανία τους ευνοεί αντικειμενικά, που λέγαμε παλιά.

Δεδομένου, επομένως, πως οι αριστεροί πατριώτες δύσκολα μπορούν να ισχυριστούν πως έχουν να πουν στους ταξικιστές κάτι που διαφεύγει στους τελευταίους, δεδομένου, επιπλέον, πως η πολιτική εθνικού ακροατηρίου δύσκολα αποδεικνύει την αποτελεσματικότητά της, για μερικούς τουλάχιστον φαίνεται πως ο ενδόμυχος στόχος είναι όχι να ενισχυθεί αλλά να αλλάξει η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ σχετικά με τα «εθνικά» θέματα, τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής ή τη μεταναστευτική πολιτική. Η περιπέτεια με τη Σαμπιχά είναι πολύ ενδεικτική από αυτήν την άποψη. Σε αυτά, όμως, θα επανέλθω άλλοτε με την αναλυτικότητα και στην έκταση που τους αξίζει. Προς το παρόν ας πω μόνο πως η πολιτική μας στα σχετικά θέματα είναι μια χαρά αριστερή πολιτική.

***

Ο Μαρξ ισχυρίζονταν πως υπάρχει ένα πράγμα που ξεχωρίζει τους κομμουνιστές από τα άλλα εργατικά κόμματα. Και αυτό είναι πως επιμένουν σε ό,τι ενώνει τους εργάτες πέρα από σύνορα, φύλα, θρησκείες και γλώσσες. Αυτό και μόνο αυτό. Ούτε η ευφυΐα τους, ούτε η προσήλωση ή επαναστατικότητά τους. Μόνον ο διεθνισμός.

Γι’ αυτό δεν είναι σωστό, υπό την πίεση των πραγμάτων, να τείνουμε σε αποφάνσεις όπως ότι δεν είναι αρκετό, για να θεμελιωθεί μια αριστερή πολιτική, το «οι προλετάριοι δεν έχουνε πατρίδα». Έτσι κι αλλιώς κανένα σύνθημα δεν είναι αρκετό από μόνο του. Αυτό, ωστόσο, δεν μειώνει την αξία τους.

Δεν ισχύει, όπως αναγκαστικά υπονοείται πως το «οι προλετάριοι δεν έχουνε πατρίδα» δεν μας λέει και πολλά. Αντίθετα, το νόημα περισσεύει. Αν, βάσει αυτού πορεύονταν τα εργατικά κόμματα το 1914, όπως είχαν καθήκον, άλλωστε, πολλοί θα είχαν σωθεί και πολλά θα μπορούσε να ήταν πολύ καλύτερα.

Ή, αλλιώς: ο πολύς –έστω αβαθής και αφελής- διεθνισμός δεν έβλαψε ποτέ κανένα και πουθενά. Αντιθέτως, ο πολύς πατριωτισμός μετράει εκατόμβες.

Απλοϊκό; Δεν θα το έλεγα.

Στην φωτογραφία νεκροί Γάλλοι στρατιώτες σε χαράκωμα