Το τρικ της «σιωπηρής αναδιάρθρωσης» του χρέους και το γερμανικό μπλόκο

Από την πρώτη εκδήλωσή της στα τέλη του 2009 η ελληνική κρίση χρέους, αν και δεν εξελίχθηκε βάσει κάποιου σχεδίου ή σε μια στοιχειωδώς προβλέψιμη τροχιά, αποτέλεσε βασικό εργαλείο μετασχηματισμού της Ευρωζώνης. Και από πολλές απόψεις εξακολουθεί να αποτελεί, παρότι το ειδικό βάρος της μειώθηκε δραστικά. Θεσμοί και κανόνες, που αποτελούν  νέους πόλους εξουσίας και ευρωπαϊκής «κυριαρχίας», όπως ο ESM και ο SSM ή το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και το Σύμφωνο για το Ευρώ+, συγκροτήθηκαν με αφορμή ή με πρώτο πεδίο πειραματισμού την Ελλάδα.

Τώρα, περνούμε σε μια νέα φάση, κατά την οποία το ελληνικό χρέος γίνεται αφορμή συγκρούσεων στην ηγεσία της Ευρωζώνης για την κατανομή ισχύος ανάμεσα σε παλιούς και νέους θεσμούς. Η Γερμανία, όπως πάντα, δίνει το «τέμπο» στις εξελίξεις.

Η «υπόσχεση» του 2012 και η ένταση με το ΔΝΤ

Η υπόθεση νέας αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους δεν είναι καινούργια. Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ μεγεθύνει την απόφαση του Eurogroup της 24/5/2016, στην οποία συγκεκριμενοποιήθηκαν τρία πεδία ρύθμισης του χρέους (βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο), στην πραγματικότητα η «υπόσχεση» εκκρεμεί από το φθινόπωρο του 2012. Ήταν ένας από τους όρους για να μπει το ΔΝΤ στο Δεύτερο Μνημόνιο, μαζί με το PSI που είχε προηγηθεί. Η αθέτηση της «υπόσχεσης» από τους Ευρωπαίους είναι και η βασική αιτία της έντασης στις σχέσεις τους –και κυρίως της γερμανικής ηγεσίας– με το ΔΝΤ. Μάλιστα, οι συμβιβασμοί που αναγκάστηκε να κάνει την τελευταία τετραετία η ηγεσία του ΔΝΤ για την παραμονή του στο ελληνικό πρόγραμμα, έχουν μεταφέρει την ένταση και εντός του Ταμείου, όπως αποκάλυψε ρεπορτάζ των «New York Times» για το παρασκήνιο της αξιολόγησης της εμπλοκής του στην Ευρωζώνη από το «Ανεξάρτητο Γραφείο» του.

Περιθώρια νέων συμβιβασμών δεν υπάρχουν και, καθώς το ΔΝΤ έχει αναλάβει να διασώσει τη θεσμοποιημένη «παγκοσμιοποίηση» από τις παλινωδίες των ευρωπαϊκών ηγεσιών (βλέπε εξελίξεις σε CETA και TTIP), αυτή τη φορά σκοπεύει να τηρήσει απόλυτα τους κανόνες τους για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Που σημαίνει ότι, χωρίς ανακοίνωση και άμεση υλοποίηση των μέτρων «αναδιάταξης» (re-profiling) του χρέους, δεν θα αποφασίσει θετικά για τη συμμετοχή του στο Τρίτο Μνημόνιο.

Η Γερμανία και το μέτωπο των «διαλλακτικών»

Στον αντίποδα της στάσης του ΔΝΤ βρίσκεται όπως πάντα η γερμανική ηγεσία. Ο Β. Σόιμπλε επαναλαμβάνει σταθερά το «ποίημά» του ότι τα μέτρα για το χρέος θα εξεταστούν στο τέλος του Μνημονίου, ότι ενδεχόμενη ανακοίνωσή τους θα αποδυναμώσει τη διάθεση της κυβέρνησης για «μεταρρυθμίσεις» και ότι το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι το χρέος, αλλά η χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Προς το παρόν φαίνεται εξαιρετικά απίθανο η γερμανική ηγεσία να μετατοπιστεί από τη θέση αυτή πριν από τις εκλογές του 2017. Στη στάση αυτή έχει συμμάχους, αν και λιγότερους από τις προηγούμενες φορές.

Για τους δικούς της λόγους καθεμιά, έχουν μετατοπιστεί σε μια διαλλακτικότερη θέση υπέρ της αναδιάρθρωσης του χρέους η πλειοψηφία της Κομισιόν, η Γαλλία και η Ιταλία, που έχουν τις δικές τους εκλογικές προκλήσεις, σαφώς η Πορτογαλία, που πολιορκείται για ένταξη σε νέο μνημόνιο, ενώ έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς θα εξελιχθεί η στάση της Ισπανίας, μετά την απόφαση των σοσιαλιστών να διευκολύνουν τον Ραχόι να σχηματίσει κυβέρνηση χωρίς προσφυγή σε τρίτες εκλογές.

Η ΕΚΤ, που έχει ανοικτά τα δικά της μέτωπα αντιπαράθεσης με τη γερμανική ηγεσία, ιδιαίτερα της «ποσοτικής χαλάρωσης», την αποτελεσματικότητα της οποίας το Βερολίνο αμφισβητεί αν και είναι ο βασικός ωφελούμενος, έκανε την προηγούμενη εβδομάδα ένα βήμα προσχώρησης στο μέτωπο των «διαλλακτικών», προαναγγέλλοντας δική της «ανεξάρτητη» αξιολόγηση, πριν αποφανθεί αν τα ελληνικά ομόλογα θα ενταχθούν στις αγορές της. Δεν έδωσε όμως καμιά ένδειξη για το χρόνο αυτής της «ανεξάρτητης» αξιολόγησης. Ο Ντράγκι είπε ότι είναι «πρώιμο» να μιλάμε για ελληνική ένταξη στο QE, που σημαίνει ότι ούτε η ΕΚΤ δεσμεύεται από το χρονοδιάγραμμα της απόφασης του Eurogroup «μέχρι τέλος του έτους». Επίσης, είναι άγνωστο πώς θα διαχειριστούν οι τέσσερις του κουαρτέτου το ενδεχόμενο τριών παράλληλων και αντιφατικών αξιολογήσεων: ενώ η Κομισιόν μένει στην εκτίμηση περί βιώσιμου χρέους, το ΔΝΤ λέει ότι είναι μη βιώσιμο και η ΕΚΤ επιλέγει μια ενδιάμεση θέση περί… ολίγον βιώσιμου.

Ο ρόλος-κλειδί του ESM και η απάντηση Σόιμπλε

Το κλειδί ενός συμβιβασμού έχει ο ESM, που ως καθολικός διάδοχος του μεγαλύτερου μέρους του ελληνικού χρέους (περίπου 160 δισ., μαζί με τα ανεξόφλητα 131 δισ. του EFSF) έχει αναλάβει να προτείνει τις τεχνικές λύσεις της ήπιας αναδιάρθρωσής του. Ο συμβιβασμός που επεξεργάζεται η ηγεσία του ESM, ο Γερμανός επικεφαλής του οποίου είχε πρώτος μιλήσει για δυνατότητα να βγει η Ελλάδα στις αγορές ακόμη και το 2017, είναι μια σιωπηρή, έμμεση αναδιάρθρωση χωρίς κόστος ούτε για τον ίδιο ούτε για τα κράτη-δανειστές, που θα επιτρέψει και στη γερμανική ηγεσία να ισχυριστεί ότι δεν υποχώρησε. Η σιωπηρή αναδιάρθρωση αφορά μέρος του δανεισμού που έχει πάρει η Ελλάδα από τον EFSF, τον προσωρινό μηχανισμό. Ο ESM (που και ο ίδιος δανείζεται από τις αγορές για να «χτίσει» το κεφάλαιο των 500 δισ. ευρώ που πρέπει να διαθέτει μέχρι το 2022, και στο οποίο σταδιακά εισφέρουν τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης) θα επιχειρήσει να αναχρηματοδοτήσει το δανεισμό του, αντικαθιστώντας μέρος των ελληνικών ομολόγων που κατέχει με άλλα, λίγο μεγαλύτερης διάρκειας (μέχρι 32,5 έτη) και σταθερού επιτοκίου (σήμερα το 78% του ελληνικού χρέους είναι σε κυμαινόμενο επιτόκιο). Φυσικά, για να το πετύχει αυτό πρέπει, χωρίς να διακινδυνεύσει τη δική του άριστη πιστοληπτική αξιολόγηση (ΑΑΑ), να προσφύγει σε σύνθετα παράγωγα προϊόντα και να βρει πρόθυμα επενδυτικά κεφάλαια. Από τη συμβιβαστική αυτή λύση θα μπορούσε να προκύψει μια ελάφρυνση του ετήσιου κόστους εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους για την περίοδο μέχρι το 2028, οπότε συσσωρεύονται τοκοχρεολύσια ύψους 135 δισ. ευρώ.

Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή την ανώδυνη λύση, που σώζει τα προσχήματα για όλους, η γερμανική ηγεσία προβάλλει ισχυρές αντιστάσεις. Διόλου τυχαία, ο Σόιμπλε, επαναφέροντας στο προσκήνιο πρότασή του για επιτήρηση της εφαρμογής του Συμφώνου Σταθερότητας από «ανεξάρτητη αρχή» και όχι από την «πολιτικά ευάλωτη» Κομισιόν, είπε προ ημερών ότι αυτόν τον ρόλο πρέπει να αναλάβει ο ESM. Παρότι διακεκριμένος στόχος αυτής της πρότασης είναι η Κομισιόν του Γιουνκέρ, είναι προφανές ότι η υιοθέτησή της θα απαγόρευε στον ESM να «μεροληπτεί» υπέρ ενός κράτους που έχει δανείσει με ελάφρυνση του χρέους του, τη στιγμή που ρόλος του θα ήταν να επιτηρεί τους κανόνες του Συμφώνου και να «τιμωρεί» όποιον τους παραβιάζει. Με τον τρόπο αυτό ο Σόιμπλε μπλοκάρει προληπτικά το συμβιβαστικό τρικ του ESM και προειδοποιεί τη «διαλλακτική» Κομισιόν με απογύμνωση από τις εξουσίες της.

Αυτό είναι το «έργο» που πιθανότατα θα δούμε προσεχώς με επίκεντρο το ελληνικό χρέος.

*Αναδημοσίευση από την "Εργατική Αριστερά", φύλλο 370 (26/10)